Δημήτρης Μίχας

Εἶναι φορὲς στὶς συναντήσεις πού ἔχουμε μὲ τὶς παρέες μας, ἀκόμη καὶ μὲ τοὺς ἄμεσα συγγενεῖς μας,  πού δὲν βλέπουμε τὰ χαμογελαστὰ πρόσωπα πού ξέραμε.

 Θέλεις κάποια οἰκονομικὴ δυσχέρεια, κάποια περιπέτεια ὑγείας, πού πιθανὸν κάποια οἰκογένεια νὰ ἔζησε καὶ τὸ «χείριστον, ἀναπότρεπτον», ἴσως καὶ ὁ ἀκούσιος ἤ μὴ «ἐπιδημικὸς ἀποκλεισμὸς» , ἤ τέλος πάντων κάποια στενοχώρια – πού δυστυχῶς δὲν λείπουν, ἀλλοίωσαν τὴν συμπεριφορὰ τῶν ἀνθρώπων καὶ φαίνονται πιὸ σοβαροί, πιὸ τυπικοὶ καὶ περισσότερο ἐσωστρεφεῖς ἀπ’ ὅτι τοὺς γνωρίζαμε μέχρι τώρα.

Λίγο ἄγχος, ἀγωνία, σβησμένες προσδοκίες, ἀνατροπὲς καθιερωμένων, κακότυχες συγκυρίες, ἀκρίβεια, ἀνεργία… , καὶ πολλὰ ἄλλα συμβάντα, καὶ γιὰ τὸν καθένα πολὺ διαφορετικὰ : σχετικὰ ἤ ἄσχετα, οὐσιαστικὰ ἤ ἀνούσια, ἀνάλογα μὲ τὶς εὐαισθησίες του, μποροῦν νὰ λειτουργήσουν ἀρνητικὰ καὶ νὰ κρύψουν χαμόγελα καὶ διαχυτικότητες. Με λίγα λόγια ἐξοβελίσαμε τὸ χιοῦμορ μας, τὸ γέλιο μας· τὸ πηγαῖο, ἀκόμη καὶ τὸ μεταξὺ μας οἰκεῖο καὶ τὸ λίγο ἤ πολὺ «ἀσεβὲς καὶ χυδαιότροπο» μὲ τὰ ἐρωτικὰ υπονοούμενα…. δῆθεν. Χάσαμε τὴν φωτεινὴ σπιρτάδα τῆς ἑτοιμόλογης… ἀστείας κριτικῆς : μὲ τὴν «μείωση» ἤ «τὸν ἀφύσικο ἐκθειασμό» …προσόντων στὴν ροὴ τοῦ λόγου μας, πού ὁ ὑποκείμενος τὴν «χλεύη» ὄχι μόνο δὲν προσβάλλονταν ἀλλὰ ἀπεναντίας θεωροῦσε το θέμα ὡς  κλίμα , ως τὸ πνεῦμα τῆς φίλιας- ἀγαπητικῆς σύσφιξης τῶν μελῶν τῆς παρέας.  

Σπάνια πλέον συλλαμβάνουμε τὰ πράγματα στὸν περίγυρὸ μας μὲ τὴν ἀστεία καὶ κωμικὴ τους πλευρά. Μάλιστα ἀπὸ καθωσπρεπισμὸ μερικὲς φορὲς μεταβάλλουμε «τὴν εἰκόνα καὶ ποιότητα ἤθους» καὶ πιέζουμε ἕνα γνώρισμα τῆς πνευματικῆς μας φύσης : τὸ χιοῦμορ – πού εἶναι καὶ δεῖγμα εὐφυίας – νὰ μὴν ἀντιμετωπίζουμε τὴν πραγματικότητα τῶν συνθηκῶν πού βιώνουμε  και μὲ τὴν εὔθυμη διάθεση καὶ τὴν δέουσα αἰσιόδοξη ἔκφανσὴ της, ἀλλὰ ἀμήχανα μὲ ἀρνητισμό καὶ μελαγχολία.  

Σήμερα μὲ τόσες ἐπιστημονικὲς ψυχολογικὲς μελέτες ποῦ τονίζουν ἔνθερμα ὅτι τὸ γέλιο εἶναι τὸ φυσικὸ ἀντίδοτο στὴν ἀγχώδη συμπεριφορὰ , στὰ στενόχωρα καὶ πιεστικὰ τῆς καθημερινότητας δὲν ἔχουμε ἀνάγκη τὸν Μένανδρο που εἶχε πεῖ : «Αὐτὸς ποὺ σὲ κάνει νὰ γελᾶς , σὲ βοηθάει νὰ ζῆς». Ἁπλῶς μία παλιὰ διαπίστωση παρουσιάζεται γιὰ νὰ φανερώσει τὴν διαχρονικὴ της σημασία. 

Ἔκανα αὐτὴ τὴν μακρόλογη εἰσαγωγὴ ὄχι γιὰ νὰ τονίσω τὴν  ἐπίδραση τοῦ γέλιου στὴ σωματική, ψυχικὴ, διανοητικὴ, κοινωνική  κατάσταση τῶν ἀνθρώπων  ἢ ὅποια ἄλλη οὐσιαστικὴ συμβολὴ ἔχει, πράγμα ποὺ εἶναι γνωστό, ἀλλὰ γιὰ νὰ δικαιολογήσω τὴν πιὸ κάτω ἀναφορὰ ποὺ τυχαῖα βρῆκα στὸ διαδίκτυο, καὶ ἀναφέρεται μὲ σκωπτικὸ τρόπο (μαῦρο χιούμορ) σὲ ἕνα εὐαίσθητο θέμα ὅπως εἶναι ὁ θάνατος οἰκείου προσώπου καὶ ἡ τιμὴ πού τοῦ γίνεται στὴν τελευταία του κατοικία. Το ἀξιοπερίεργο καὶ ἀληθινὸ αὐτὸ γεγονὸς προέρχεται ἀπὸ τὴν ὀρθόδοξη  Ρουμανία. 

Στο κείμενο κράτησα μόνο τὰ ἱστορικὰ του στοιχεῖα ἐνῶ τὰ ὑπόλοιπα εἶναι προσθήκη, μὲ τὴν ἐλπίδα νὰ ἀντιμετωπισθῆ μὲχιοῦμορ καὶχαμόγελο καὶ νὰ μὴν τύχει ψυχολογικῆς ἀπώθησης, δηκτικῶν ἢ εἰρωνικῶν σχολίων.  Βλέπετε ὑπάρχουν ἄνθρωποι – καὶ ὡς συλλογικότητα μάλιστα - , οἱ ὁποῖοι ἀκόμη καὶ στὶς πλέον ψυχικὰ ἐπώδυνες στιγμὲς τους – ὅπως εἶναι ἡ ἀντιμετώπιση τοῦ θανάτου – ποὺ βρίσκουν τὴν δύναμη νὰ ἐπιτρέψουν στὸν ἑαυτὸ τους νὰ ρίξουν γέφυρες χαλαρότητας καὶχαμόγελου γιὰ νὰ ἀποφορτίσουν τὴν «πικρόθλιβη» κατάσταση στὸν ψυχισμὸ τους ἀπὸ τὸν θάνατο κάποιου ἀγαπημένου προσώπου τους.  

Παρ’ ὅτι δέ,  ἡ εὐεργεσία τοῦ γέλιου εἶναι κυρίως γνώρισμα τοῦ ἄμεσου πηγαίου προφορικοῦ λόγου, ἐδῶ θὰ τὸ συναντήσουμε ὡς γραπτὸ ἐπίθημα ἐπιτύμβιας στήλης.  

Α. πρὶν ἀρχίσετε τὴν ἀνάγνωση σᾶς ἀναφέρω ἕναν ἀλλοιώτικο ὁρισμὸ τοῦ γέλιου… γιὰ νὰ μειδιάσουμε, μὲ μία ἀρχαιοπρεπῆ διατύπωση.   «Γέλως ἐστὶν ἡαὐθόρμητος ἔκφρασις τῆς εὐχαρίστου διαθέσεως, ἥτις ἐκδηλοῦται μετὰσυσπάσεως τῶν μυῶν τοῦ προσώπου καὶ ἰδίᾳ  τῆς κάτω γνάθου, εἰς τὴν χώραν τῆς στοματικῆς κοιλότητος συνοδείᾳ ἐκκαγχαζούσαις ἠχηραῖς ἐκπνοαῖς, προκληθεισῶν τούτων ἐξ αἰφνιδίου ἀνατροπῆς τῶν φυσικὼς ρεόντων.»    

«ΤΟ ΧΑΡΟΥΜΕΝΟ…ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ . »«Κάτω ἀπὸ τὸ βαρὺ σταυρὸ

Σὲ ἕνα μικρὸ χωριὸ τῆς Ρουμανίας τῆς ἐπαρχίας Μαραμοῦρες πού λέγεται Σαπάντα ὑπάρχει ἕνα ἀσυνήθιστο Νεκροταφεῖο τὸ ὁποῖο ὀνομάζουν "Χαρούμενο". Ὁ χῶρος ταφῆς ἔχει γίνει πλέον καὶ τουριστικὸ ἀξιοθέατο γιατὶ ὁ θάνατος δὲν ἀντιμετωπίζεται μόνο ὡς ὑπαίτιος θρήνου καὶ λύπης ἀλλὰ καὶ ἀφορμή νὰ τὸν "περιγελάσεις". Αὐτὸ συμβαίνει τόσο μὲ τὶς πολύχρωμες ψηλὲς ἐπιτύμβιες στῆλες, ζωγραφισμένες μὲ σκηνὲς ἀπὸ τὴν ζωὴ τοῦ θανόντος, ὅσο καὶ ἀπὸ τὴν χιουμοριστικὴ ὄψη καὶ ἀνάγνωση τῶν κειμένων πού χαράσσονται σὲ αὐτὲς ἀπὸ τὸν ξυλογλύπτη Ντουμίτρου Πὸπ Τίκνου, ὁ ὁποῖος - ὅπως διαβάζουμε- συνεχίζει τὸ ἔργο τοῦ Ἴον Πάτρας πού τὸ πρωτοσκέφθηκε τὸ 1935.  

Στὶς ἐπιτύμβιες ξύλινες πλάκες μὲ τὶς ζωηρὲς εἰκόνες ἀποκαλύπτονται μὲ χιοῦμορ κάποιο κύριο γνώρισμα ποῦ εἶχε ἐν ζωῇ ὁ ἐκλιπὼν, ἰδιορρυθμία, πάθος (χαρτοπαιξία, ἀλκοὸλ, παραβατικὴ συμπεριφορὰ, ἐρωτοτροπίες του, διαζύγιο, ἀπατημένος σύζυγος), ἀλλὰ καὶ ἂν ὁ θάνατὸς του προῆλθε ἀπὸ ἀτύχημα (τροχαῖο, πέσιμο, φωτιὰ ἐπίθεση ζώου, μέχρι καὶ ἀπὸ .... κεραυνὸ .), ἤ ἀπὸ ἀνίατη ἀσθένεια κ.λπ. Δὲν λείπουν φυσικὰ καὶ ἐκεῖνες οἱ στῆλες ποῦ ἀναφέρονται καὶ σὲ “πράγματα ποῦ ἀγαποῦσε ὁ μακαρίτης, ὅπως τὴν οἰκογένειὰ του, συγκεκριμένους φίλους, την ἐργασία του, κάποιο ζῶο του, τὸ κομπολόϊ του …. τὴν κουμπάρα του .... τὴν πεθερά του .… ” κ.λπ.

Γιὰ νὰ λάβουμε μία ἰδέα, ἀπὸ τὸ site www.troodostravel.gr, ἀντιγράφουμε:

«Κάτω ἀπὸ τὸ βαρὺ σταυρὸ

Βρίσκεται ἡ φτωχὴ μου πεθερούλα.

Τρεῖς ἀκόμη μέρες νὰ ζοῦσε

θὰ ἤμουν ἐγὼ ξαπλωμένος καὶ αὐτὴ θὰ διάβαζε (τὸ κείμενο στὸν σταυρὸ).

Ἐσεῖς πού περνᾶτε ἀπὸ δῶ

παρακαλῶ μὴν προσπαθήσετε νὰ τὴν ξυπνήσετε

γιατὶ ἂν ἔρθει πίσω σπίτι θὰ μοῦ γκρινιάζει περισσότερο.

'Ἐγὼ θὰ συμπεριφέρομαι σωστὰ

ὥστε νὰ μὴ σηκωθεῖ ἀπὸ τὸν τάφο.

Μεῖνε ἐδῶ, ἀγαπητὴ μου πεθερά» .

Ἄν φανταστοῦμε … μιά τέτοια … «χαρούμενη»  ἐπίσκεψη στὸ ἐν λόγῳ «Κοιμητήριον» πιθανὸν νὰ διαβάζαμε (χιουμοριστικά ἤ μή, μὲ μειδίαμα φανερὸ ἤ ὀχληρὸ μούδιασμα) καὶ τὰ κάτωθι , ἐννοεῖται μὲ πρόσωπα καὶ … συμβάντα μυθοπλασίας:

1. «Ἡ ἀνάλγητος βία τῆς ἀσφάλτου

κατεπόνησεν ἐξαντλητικὰ τὸν βίον.

Ὅμως τοῦ Πάγγουρα* ἡ δύναμις

κατενίκησεν τελικῶς τὴν ρώμην

ἑνὸς καλοκάγαθου γίγαντα.»

* Πάγγουρας = ὁ κάβουρας, ὁ καρκίνος

2. Γανωτής ἐκ Κρυοπηγῆς ὁρμώμενος

κεῖται μετὰ τῆς ἐνδόξου μύστακος ἐδῶ.

ἐν ζωῇ άνύμφευτος μὲ τρεῖς κόρες άνυπάνδρους.

Συζύγους δὲν γνωρίζομεν.

3. Ὁ θεῖος Λάμπρος ήθελε νά ταφῆ

στῆς Πανδώρας τὸ Πιθάρι μὲ τὸ ἐναπομεῖναν δῶρο*

ἀφοῦ φτερουγίσουν τά κακά.

Μακάρι νά λυτρώθηκε άπό τίς άπορίες του.

* είχε άπομείνει μόνο η έλπίδα

4. ’Εδῶ ἐφυλακίσθη (παλαιός τάφος περιφραγμένος μὲ σιδεριές)

ἡ Τάσω ἡ ἀνοιχτόπρυμνος(άνοιχτόσκελος)

μὴ ζομπέψει(μη καὶ τυχὸν ἐπανέλθει στὴ ζωὴ ὑπὲρφυσικά)

καὶ φλογίσει κ' ἄλλο σπίτι. (και ἀνάψει φωτιές καὶ σ' ἄλλο σπίτι)

5. Ἐνταῦθα κεῖται τὸ σῶμα τοῦ Θάνου*

προσδοκοῦσε Ἀνάσταση νεκρῶν

γιατὶ ἡ προσφώνηση τοῦ ὀνόματὸς του

τὸν εἶχε πεθάνει πολλὲς φορές.

* Ἀντίθετο σημασιολογικά τοῦ Ἀθανασίου ὅταν ἀφαιρεθῆ τὸ ἀρχικὸ Α, Α(θανάσιος- Θάνος), «γίνεται θνητός» .  

6. Ὁ Ζήσης «ἔφυγε» άπὸ ἀνακοπὴ καρδιᾶς

στὸ Ἀμπάρι ζάχαρης τοῦ παντοπωλείου του.

Πολλοὶ θὰ ζήλευαν τὸν γλυκὸ του θάνατο.

7. Σπάταλος και ἄπληστος εἰς ἡδονὰς

παρῆλθεν ταχέως ὁ χρόνος.

Ὁ Ράκιας* εἰς τὴν θανὴ του μόνος

και στοῦ Κριτοῦ τὴν πύλη

χωρὶς ἀποσκευάς.

* χαϊδευτικὸ τοῦ Θοδωρὴς

8. ’Ἐνταῦθα κεῖται ὁ Χαρίλαος.

Ἤπιε τὸ ποτήρι τῆς ζωῆς ἀξιωθεὶς άγάπη καὶ τιμές.

στὴ διαθήκη άφήνει ἐντολὴ νάχουν κλαρίνα

καὶ γιορτὴ στὸ μήνα γύρω ἀπό τὸ μνῆμα.

Ἡ συγκίνηση πολύ, κρίμα

γιατὶ τῆς βάβως του τῆς Φώτως

ἐδῶ κόβεται τὸ νῆμα.

9. Ἡ Ρίνα* βίον ἀβίωτον βιοῦσα

λόγῳ πολυμεθοῦς ἀνδρὸς

καταφυγοῦσα εἰς τὴν «Ἄμπελον τὴν Ἀληθινὴν

οίνόμελον Παραδείσου μεθύει .

* Αἰκατερίνη

10. Μὲ τὴν άπίθανη φωνὴ της

πῆγε στοῦ συντέκνου τὴ γιορτὴ

ἡ δυωδία φίμωσε τά... ὄργανα

καὶ τοῦ 'φέρε παπᾶ καὶ ψάλτες τὸ πρωὶ .

11. Ἐνταῦθα ἀναπαύεται ὁ κυνηγός

Ἀντώνης ὁ ταρανδοφόρος.

Φίλοι μου σὰν περνᾶτε

γιὰ τὸ καντήλι τῶν δικῶν σας

προσευχηθῆτε καὶ γιὰ μένα.

ἂν συλλυπηθῆτε τὴν καλὴ μου

νὰ ξέρετε πώς πέθανα ἀπὸ AΙDS.