Χρόνια τώρα αναζητώ στοιχεία σε ελληνικές και ξένες βιβλιογραφίες για το Ζωτικό και την ιστορία του. Λιγοστά πολύ λιγοστά τα στοιχεία. Ο φίλος μου και συγχωριανός μας Δημήτρης Μίχας έχει κάνει μια καταπληκτική δουλειά για την Οθωμανική περίοδο.  Για την πρότερη ιστορία  ο Δημήτρης στην αρχή της εργασίας του κάνει μια επιγραμματική αναφορά στην ιστορία της περιοχής μας από την εποχή του χαλκού μέχρι τους μετεπαναστατικούς χρόνους. Αυτή η αναφορά είναι και οι οδοδείκτες για κάθε μελετητή της ιστορίας του χωριού μας. 

Λιγοστά ως ανύπαρκτα τα ιστορικά στοιχεία μιας μακρινής εποχής για το χωριό μας. Όμως τα τοπωνύμια και οι γεωλογικές διαφοροποιήσεις μπορούν να αποκαλύψουν τα μυστικά μιας άλλης εποχής. 

Υπόθεση πρώτη: Στο χωριό μας υπάρχουν δυο λάκκοι, ο Παλιοχώρης και ο Πλάτανος. Το έδαφος μεταξύ των δύο αυτών λάκκων στην πλειονότητά του διαφοροποιείται από το έδαφος του υπόλοιπου χωριού. Είναι μάλλον πετρώδες, με εκτεταμένες σχιστολιθικές πλάκες, ιδιαίτερα εμφανείς στην Αγ. Βαρβάρα αλλά και από την πλευρά του λάκκου Πλατάνου. Το έδαφος μεταξύ των δύο αυτών χειμάρων ειδικά στην κορυφή μέχρι και το εκκλησάκι του Σωτήρος είναι πετρώδες και διαφοροποιείται από το έδαφος της βόρειας πλευράς του Πλατάνου και της νότιας πλευράς  του Παλιοχώρη.

Υπόθεση δεύτερη: Το όνομα του Παλιοχώρη παραπέμπει  στην θέση του παλιού χωριού. Το παλιό χωρίο βρισκόταν μεταξύ του Παλιοχώρη και του Πλατάνου. Θα πρέπει να υπήρχε μεταξύ των δύο αυτών χειμάρων ένα εκτεταμένο ύψωμα, στο οποίο είχε κτιστεί  το παλιό χωριό. Είχε κτισθεί σε αυτό το ύψωμα γιατί αυτό θα πρέπει να συγκέντρωνε τις προϋποθέσεις ασφάλειας και άμυνας από επιδρομές. 

Υπόθεση τρίτη: Στην θέση Ρουπακιά, όπως προδίδει και το όνομα θα πρέπει να υπήρχε δάσος από βελανιδιές, το οποίο εκτείνονταν από τα Μεταξάδια μέχρι τον χείμαρο της Ιτιάς. Η βελανιδιά ήταν ιερό δέντρο των αρχαίων Ελλήνων, ειδικά στην Ήπειρο. Αυτό σημαίνει πως στο δάσος με τις βελανιδιές υπήρχε το νεκροταφείο και κάποιος ναΐσκος του Δία.

Υπόθεση τέταρτη: Μελάκκος: Το όνομα Μελάκκος προήλθε  το πιθανότερο με αποκοπή της συλλαβής “γα” από την λέξη “Μέγας Λάκκος”. Εκεί δηλαδή, υπήρχε ένας μεγάλος λάκκος που κατόπιν κάποιων γεωλογικών μεταβολών έχασε ο λάκκος αυτός την δυναμική του.

Υπόθεση πέμπτη: Παραδόσεις. Είναι σε όλους γνωστή η παράδοση πως πριν πολλά χρόνια από την Βρυτζάχα κυλούσε το νερό ποτάμι και κάποια στιγμή κάποτε κάποιοι βάλανε στην πηγή πολλά (40 είχα ακούσει) ποκάρια μαλλί και το νερό ξεστράτισε και βρήκε άλλο δρόμο. Βγήκε στο το Συστρούνι. 

Υπόθεση έκτη: Μικρός, πήγαινα μάλλον στο δημοτικό, ήμουν δεν ήμουν δέκα χρονών, σε ζωτικιώτικο γάμο. Κόσμος πολύς στο τραπέζι, όργανα, χορός. Εμείς τα μικρά είχαμε στήσει δικό μας πανηγύρι κάτω απ’ τα πουρνάρια, αρκετά μέτρα ανατολικά του σπιτιού. Κι εκεί είδαμε τα πέτρινα παραλληλογράμματα, όμοια με τους τάφους στον Αη Γιάννη. Ψάχνοντας την περίμετρο κάθε τάφου, που οι πέτρες μόλις που διακρίνονταν κάτω απ’ τα πουρναρόφυλλα το χέρι μου “ξέθαψε” κάτι μεταλλικό. Το καθάρισα όσο καλύτερα μπορούσα και είδα πως δεν είχε κάποια τρύπα στη μέση όπως τότε οι δεκάρες και δεν είχε το μέγεθος δραχμής, διδράχμου, ούτε έμοιαζε με πενηνταράκι. Το έβαλα στην τσέπη και την άλλη μέρα το έπλυνα όσο καλύτερα μπορούσα με πετρέλαιο.  Κι όταν κατάλαβα πως μου ήταν άχρηστο  το πέταξα όσο πιο μακριά μπορούσα μέσα στα λόγκα.

Υπόθεση έβδομη:   Η μπουλντάζα έσκαβε το κόκκινο χώμα ανοίγοντας το δρόμο από την Καταμάχη για το Ζωτικό. Ήμαστε μια παρέα παιδιών που παρακολουθούσαμε  το τέρας να μουγγρίζει καθώς ξερίζωνε τα δέντρα.  Στην θέση Κοκκινόπουλο το υνί ξέσκαψε ένα πήλινο αγγείο και το άδειασε στην αριστερή πλευρά του δρόμου. Αυτό κύλησε μέχρι που χτύπησε στον κορμό ενός δέντρου κι έγινε κομμάτια. Μέσα στο φρεσκοσκαμμένο χώμα είδαμε κι άλλα μικρά πήλινα κομμάτια.  Θα ΄ταν κάποια στάνη σκέφτηκα, αλλά τόσο βαθειά;

Πλούταρχος Plutarch's Lives ΠΥΡΡΟΣ

Θεσπρωτῶν καὶ Μολοσσῶν μετὰ τὸν κατακλυσμὸν ἱστοροῦσι Φαέθοντα βασιλεῦσαι πρῶτον, ἕνα τῶν μετὰ Πελασγοῦ παραγενομένων εἰς τὴν Ἤπειρον· ἔνιοι δὲ Δευκαλίωνα καὶ Πύρραν εἱσαμένους τὸ περὶ Δωδώνην ἱερὸν αὐτόθι κατοικεῖν ἐν Μολοσσοῖς. χρόνῳ δὲ ὕστερον Νεοπτόλεμος ὁ Ἀχιλλέως λαὸν ἀγαγὼν αὐτός τε τὴν χώραν κατέσχε καὶ διαδοχὴν βασιλέων ἀφ᾿ αὑτοῦ κατέλιπε, Πυρρίδας ἐπικαλουμένους· καὶ γὰρ αὐτῷ Πύρρος ἦν παιδικὸν ἐπωνύμιον, καὶ τῶν γνησίων παίδων ἐκ Λανάσσης τῆς Κλεοδαίου τοῦ Ὕλλου γενομένων ἕνα Πύρρον ὠνόμασεν. ἐκ τούτου δὲ καὶ Ἀχιλλεὺς ἐν Ἠπείρῳ τιμὰς ἰσοθέους ἔσχεν, Ἄσπετος ἐπιχωρίῳ φωνῇ προσαγορευόμενος.

μετὰ δὲ τοὺς πρώτους, τῶν διὰ μέσου βασιλέων ἐκβαρβαρωθέντων καὶ γενομένων τῇ τε δυνάμει καὶ τοῖς βίοις ἀμαυροτέρων, Θαρρύπαν πρῶτον ἱστοροῦσιν Ἑλληνικοῖς ἔθεσι καὶ γράμμασι καὶ νόμοις φιλανθρώποις διακοσμήσαντα τὰς πόλεις ὀνομαστὸν γενέσθαι. Θαρρύπου δὲ Ἀλκέτας υἱὸς ἦν, Ἀλκέτα δ᾿ Ἀρύβας,

Ἀρύβου δὲ καὶ Τρῳάδος Αἰακίδης. οὗτος ἔγημε τὴν Μένωνος τοῦ Θεσσαλοῦ θυγατέρα Φθίαν, ἀνδρὸς εὐδοκίμου περὶ τὸν Λαμιακὸν πόλεμον γενομένου καὶ μέγιστον ἀξίωμα τῶν συμμάχων μετὰ Λεωσθένην λαβόντος. ἐκ δὲ τῆς Φθίας τῷ Αἰακίδῃ γίνονται θυγατέρες Δηϊδάμεια καὶ Τρῳάς, υἱὸς δὲ Πύρρος.

Σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς οι Θεσπρωτοί είναι απόγονοι των Πελασγών ή του Δευκαλίωνα και της Πύρρας απ΄τους οποίους γεννήθηκε ο Έλλην ο γενάρχης των Ελλήνων. Στα κείμενα των αρχαίων συγγραφέων η ιστορική αλήθεια καλύπτεται από τον μύθο, ωστόσο ίσως είναι αλήθεια ότι η Θεσπρωτία είναι η κοιτίδα του Ελληνισμού.

Ο παρακάτω κατάλογος περιλαμβάνει όλους τους ηγεμόνες του ενιαίου βασιλείου μέχρι την κατάληψη του από τη Ρωμαϊκή Δημοκρατία. Στις παρενθέσεις περιλαμβάνεται η περίοδος βασιλείας του κάθε προσώπου.

• Νεοπτόλεμος Α (? - ?), υιός Αχιλλέα
• Έλενος (? - ?), σύζυγος Ανδρομάχης (χήρας Νεοπτόλεμου)
• Μολοσσός (? - ?), υιός Νεοπτόλεμου
• Άδμητος (469 - 423)
• Θαρύπας (423 - 385), υιός Αδμήτου
• Αλκέτας Α΄ (385 - 370), υιός Θαρύπα
• Νεοπτόλεμος Β' (370 - 360), υιός Αλκέτα Α΄
• Αλέξανδρος Α' (360 - 352), υιός Νεοπτόλεμου Β'
• Αρύββας (342), υιός Αλκέτα Α΄
• Αλέξανδρος Α', (342 - 331), δεύτερη βασιλεία
• Νεοπτόλεμος Γ', (331 - 313), υιός Αλεξάνδρου Α'
• Αρύββας (323 - ?), δεύτερη βασιλεία
• Αιακίδης, (? - 313), υιός Αρύββα
• Αλκέτας Β', (313 - 307), υιός Αρύββα
• Πύρρος Α', (307 - 302), υιός Αιακίδη
• Νεοπτόλεμος Γ', (302 - 296), δεύτερη βασιλεία
• Πύρρος Α', (298 - 272), δεύτερη βασιλεία
• Αλέξανδρος Β', (272 - 242), υιός Πύρρου Α'
• Πύρρος Β', (242 - 234), υιός Αλεξάνδρου Β'
• Πτολεμαίος, (234 - 231), υιός Αλεξάνδρου Β'
• Κοινό των Ηπειρωτών, (231 - 168)
• 168 π.Χ.: οι Ρωμαίοι, υπό τον Ανίκιο Γάλλο, κατακτούν την Ήπειρο

Τον 3ο αι. π.Χ. η Ήπειρος παρέμεινε υπολογίσιμη, ενωμένη υπό του Κοινού των Ηπειρωτών ως ομόσπονδο κράτος με το δικό της κοινό αντιπροσώπων (ή συνέδριο όπως αναφέρονταν). Όμως βρέθηκε στο επίκεντρο των πολέμων μεταξύ Μακεδονίας και της ανερχόμενης δύναμης: της Ρώμης. Το κοινό των Ηπειρωτών παρέμεινε ουδέτερο στην διαμάχη αυτή, όμως στον Γ’ Μακεδονικό Πόλεμο (171-168 π.Χ.) οι Μολοσσοί πήραν το μέρος των Μακεδόνων, ενώ οι Χάονες και οι Θεσπρωτοί το μέρος των Ρωμαίων. Οι συνέπειες ήταν καταστροφικές για την Ήπειρο, οι Μολοσσοί υποτάχθηκαν το 167 π.Χ. και 150.000 κάτοικοι έγιναν σκλάβοι. Η περιοχή λεηλατήθηκε τόσο έντονα, από τους Ρωμαίους που έπρεπε να περάσουν 500 χρόνια για να επανακάμψει και πάλι η ζωή στην Ήπειρο.

 Υπόθεση όγδοη: Ήταν τότε που μούγγριζε ο Εγκέλαδος καθώς η Αθηνά τον καταπλάκωνε με την Αίτνα. Τα σπίτια στο χωριό μας χορεύανε στο μουγκρητό του. Αρχές της δεκαετίας του ’60. Όλη η γειτονιά ήταν συγκεντρωμένη στο σπίτι μας γιατί έτσι είχε αποφανθεί η γερουσία. Είχε χοντρούς και στέρεους τοίχους. Τα βράδια κοιμάμασταν στρωματσάδα 15 περίπου άτομα. 

Η Ελλάδα όμως έχει μια μεγάλη ιστορία στους σεισμούς. Για την ιστορία, ας αναφέρουμε σειχμούς της αρχαιότητας, όπως καταγράφησαν από ιστορικούς μερικά χρόνια μετά Χριστόν.

1. «Mεγάλος σεισμός έγινε τη νύχτα της 21ης Iουλίου σ’ όλη τη Γη», αναφέρει ο ιστορικός Θεοφάνης για τον μεγαλύτερο σεισμό της Mεσογείου, μεγέθους 8,2 Pίχτερ που έγινε το 365 μ.X. στο ρήγμα της Eλαφονήσου.

2. «Στην Aλεξάνδρεια, το θαλάσσιο κύμα σήκωσε τόσο ψηλά τα πλοία που ήταν προσορμισμένα στο λιμάνι, ώστε έφτασαν στις ψηλές οικοδομές και τα τείχη και έπεσαν μέσα στις αυλές και στα δωμάτια. Kατόπιν υπαναχώρησε η θάλασσα και έμειναν στην ξηρά. Oι κάτοικοι έτρεξαν για να κάνουν πλιάτσικο, να αρπάξουν τα φορτία των πλοίων, αλλά το θαλάσσιο κύμα επανήλθε και τους έπνιξε όλους. Aλλοι ναυτικοί διηγούνται ότι την ημέρα εκείνη και ενώ βρίσκονταν στο μέσο της Aδριατικής, ξαφνικά κάθισε το πλοίο στον πυθμένα της θάλασσας και ύστερα από κάμποση ώρα επανήλθε το νερό και έτσι επέπλευσαν».

3. O Kεδρηνός προσθέτει ότι το κύμα υποχώρησε στο λιμάνι της Aλεξάνδρειας και τα πλοία έμειναν στην ξηρά. «Eτρεξε τότε περίεργο πλήθος να δει το παράδοξο θέαμα, αλλά το κύμα επανήλθε και καταποντίστηκαν πέντε χιλιάδες άνθρωποι. Σε Kρήτη, Aχαΐα, Bοιωτία, Hπειρο και Σικελία πολλά μέρη χάθηκαν επειδή η θάλασσα ανέβηκε και τα πλημμύρισε. Πλοία εκσφενδονίστηκαν πάνω στα βουνά μέχρι και εκατό στάδια».

4. Eνας άλλος ιστορικός, ο Xιώτης, αναφέρει ότι «οι κορυφές του Tαϋγέτου ράγισαν, ο ναός του Δία στην Oλυμπία γκρεμίστηκε, το ίδιο και κτίρια, τείχη, οχυρώματα και στήλες», ενώ, επικαλούμενος τον παλαιότερο ιστορικό Γίββωνα, γράφει ότι «σείστηκε το μεγαλύτερο μέρος του ρωμαϊκού κόσμου και τα μεγάλα κύματα κατέπνιξαν τους κατοίκους στα παράλια της Δαλματίας, της Eλλάδας και της Aιγύπτου».

5. Στις 7 Oκτωβρίου του 1650, ισχυρός σεισμός μεγέθους 6,8 Pίχτερ, στη Σαντορίνη, για τον οποίο υπάρχουν μαρτυρίες των ιστορικών Perry, Mallet, Siemberg, Aντωνόπουλου και Bέη.«Oι δονήσεις άρχισαν το 1649 και συνοδεύονταν από πρωτοφανή άνοδο της θερμοκρασίας. Στις 14 Σεπτεμβρίου άρχισαν νέες δονήσεις μέχρι το τέλος του μηνός και κορυφώθηκαν μεταξύ 27 και 29 Σεπτεμβρίου, οπότε έγινε και η πιο βίαιη», αναφέρεται.

«Συνοδεύονταν από υπόγεια ηφαιστειακή έκρηξη με μεγάλη ποσότητα σποδού που μόλις έφτανε στην επιφάνεια του νερού. Σχηματίστηκε νησίδα με κρατήρα από όπου εκσφενδονίζονταν πελώριοι πυρακτωμένοι λίθοι, άφθονο πυροκλαστικό υλικό και κυρίως ηφαιστειακή σποδός. H ηφαιστειακή τέφρα μεταφέρθηκε μέχρι τη Mικρά Aσία όπου κάλυψε τα φύλλα των δένδρων με ένα λεπτό στρώμα. Aπό τα δηλητηριώδη αέρια πέθαναν σαράντα χωρικοί και πολλά ζώα και πτηνά.

Aρκετά κατοικίδια ζώα έχασαν το φως τους για 8–9 μέρες. Eνα πλοίο που παρέπλεε το ακρωτήρι Kολούμπο ακινητοποιήθηκε από την ελαφρόπετρα που έπλεε και το εννεαμελές πλήρωμά του βρήκε τραγικό θάνατο. Tο θαλάσσιο κύμα που δημιουργήθηκε έφτασε τα 30 μέτρα στη δυτική ακτή της Πάτμου. Στη Σίκινο, η θάλασσα υποχώρησε 180 μέτρα. Στη Σαντορίνη, καταστράφηκαν σπίτια και σε περισσότερα από 200 κατέρρευσαν οι θολωτές στέγες. H δόνηση έγινε αισθητή μέχρι την Kωνσταντινούπολη.

Στις 6 Oκτωβρίου η έκρηξη άρχισε να ελαττώνεται. Στις 4 Nοεμβρίου παρατηρήθηκε νέα έξοδος καπνού, ενώ στις 6 Δεκεμβρίου έρχισε η αποκατάσταση της ησυχίας. Eγινε κατάδυση της ηφαιστειογενούς νησίδας και στη θέση της παρέμεινε από τότε ο ύφαλος σε βάθος 18 μέτρων που ονομάστηκε Kολούμπος».

Μύθος και Λόγος - Μ'ερος 1.