Μπροστὰ στὸ Ἡρῶον στὸ Λιβάδι τῆς Βρυτζάχας
Στό Ζωτικὸ κατ’ ἔτος, τὴν 11ἡ Ἰουνίου, τιμᾶται ἡ μνήμη τῆς νικηφόρου μάχης τῶν Σουλιωτῶν ἐναντίον τῶν τουρκαρβανιτῶν τοῦ Ἀλῆ Πασᾶ ποὺ ἔγινε τὸ 1800 νύχτα την 11η ξημερώνοντας 12ης Ἰουνίου, στή θέση Λιβάδι τοῦ βουνοῦ Ἀλισσὸς γνωστὴ περισσότερο ὡς Βρυτζάχα.
Ἐκεῖ ἔχει κτισθῆ ἕνα ἡρῶον μὲ τὴν μορφὴ χτιστῆς στήλης μὲ τὴν πρωτοβουλία τοῦ πολιτιστικοῦ συλλόγου «Το ἱστορικὸ Σούλι» ἔχοντας ὡς πρόεδρο τὸν Ζωτικιώτη ἰατρὸ Ἀθανάσιο Αθανασόπουλο, πρὸς τιμὴν ἐκείνων ποὺ θυσιάστηκαν στὸν ἀγῶνα γιὰ τὴν ἐλευθερία καὶ τὴν ἀνεξαρτησία τοῦ τόπου.
Σε κείμενο τοῦ Χριτφ. Περραιβοῦ (Ἱστορία Σουλίου καὶ Πάργας) ΑΘΗΝΑ 1857 ο.π. σελ. 129,διαβάζουμε τὰ ἑξῆς: «... Οἱ προπορευομένοι Σουλιῶτες τοῦ Φώτη Τζαβέλλα ἔφθασαν πολὺ κοντὰ στὸ στρατόπεδο τῆς Βυρτζάχας, ἀνεβαίνοντας πρὸς τὸ ὕψωμα, διέκριναν τὸν Ἀρβανίτη σκοπὸ νά προβάλει στὸν ὁρίζοντα. Ακροποδιτὶ ὁρμοῦν ἐπάνω του, καὶ πρὶν προλάβει νά πυροβολήσει καὶ νά δώσει τὸ σύνθημα τοῦ συναγερμοῦ στὸ στρατόπεδο, τὸν ἀποκεφαλίζουν. Ἀμέσως, ὅλοι μαζί, ὁρμοῦν μέσα στὸ στρατόπεδο, ὁ ἕνας δίπλα ἀπὸ τὸν ἄλλο ὥστε νά μὴ ἀλληλοκτυπηθοῦν, πέφτουν μὲ τὰ χατζάρια ἐπάνω στοὺς Ἀρβανίτες τοὺς ὁποίους σφάζοντας τρομοκρατοῦν. Μέσα στὸ πυκνὸ σκοτάδι οἱ Ἀρβανίτες βάζουν φωνὲς: (Σουλιῶτες, Σουλιῶτες ὦβελέζερ), ποὺ σημαίνει Σουλιῶτες, Σουλιῶτες, ὦἀδελφοὶ»
Η μάχη της Βρυτζάχας
Γράφει ο Λάμπρος Κουτσονίκας ο σπουδαίος Σουλιώτης αγωνιστής
Η μάχη της Βρυτζάχας, ήταν πολεμικό επεισόδιο μεταξύ των Σουλιωτών και τον Οθωμανών, κατά τον πόλεμο του 1800 και διεξήχθη στην Βρυτζάχα της Ηπείρου, την 13η Ιουνίου 1800.
Αρχηγοί των Σουλιωτών στη μάχη αυτή, ήσαν ο γηραιός ηγήτορας Νικόλαος Κουτσονίκας ή Γέρο Κουτσονίκας και οι Φώτος Τζαβέλλας, Δήμος Δράκος, Τζήμας Ζέρβας, Γκόγκας Δαγκλής, Γερογούσης Μπούσμπος (πατέρας του Πηλίου Γούση και συμπέθερος του Γέρο Κουτσονίκα), Βέϊκος Ζάρμπας, Νάσος Φωτομάρας, Κολέτσης Μαλάμος και Αναστάσιος Βάγιας (γαμπροί του Γέρο Κουτσονίκα) , Αναστάσιος Κάσκαρης, Ζώης Πάνου, Γεώργιος Καραμπίνης και Κίτσος Πανταζής, των οποίων οι δυνάμεις, είχαν στρατοπεδεύσει στο Σούλι (950 άνδρες), στη Ζερμή (300 άνδρες) και στη Λεβινίστα (250 άνδρες).
Αρχηγοί των Οθωμανών, υπό το γενικό πρόσταγμα του Αλή Πασά , ήσαν οι Σιλιχτάρ Μπόδας, Μπεκήρ Τζογαδόρος, Μέτσο Μπόνος, Ισλάμ Πρόνιος, Μαχμούτ Νταϊλιάνης, Ισούφ Αράπης, Χασάν Τσαπάρης, Σουλεϊμάν Τσομπάνης και Σουλεϊμάν Ζυγούρης, των οποίων οι δυνάμεις ανήρχοντο σε 6500 άνδρες, οι οποίοι την 11η Ιουνίου 1800, στρατοπέδευσαν στην οδό προς Σούλι, στη Λύπα και στη Μπογόρζα.
Οι Οθωμανοί αρχικά επετέθησαν στο Σούλι, τη Ζερμή και τη Λεβινίστα, αλλά αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στις αρχικές τους θέσεις, με αποτέλεσμα, την 12η Ιουνίου 1800, ο Αλή Πασάς, να διατάξει την επίθεση στην Βρυτζάχα, με σκοπό να απομακρυνθεί ο κύριος όγκος των Σουλιωτών, από τις θέσεις που κατείχε. Μολαταύτα, απέτυχε - αν και οι Σουλιώτες αρχικά οπισθοχώρησαν στο Σιστρούνι - ενώ ο σωματάρχης του Σουλεϊμάν Ζυγούρης έπεσε νεκρός από σουλιώτικο βόλι, ενώ άλλοι 600 Οθωμανοί έχασαν τη ζωή τους. Τα λάφυρα των Σουλιωτών ήταν 25 ίπποι και σημαντική ποσότητα τροφών.
Την επομένη ημέρα, 13η Ιουνίου 1800, οι Οθωμανοί επετέθησαν ξανά στην Βρυτζάχα. Όμως οι Σουλιώτες, τους αιφνιδίασαν και σκότωσαν 500 εξ αυτών, μαζί με το σωματάρχη τους Μαχμούτ Νταϊλιάνη. Ενώ η καταιγίδα που ξέσπασε, ήταν η Λυδία Λίθος της τελικής επιστροφής των Οθωμανών στις αρχικές τους θέσεις, η απαρχή της επιστροφής του Αλή Πασά στα Ιωάννινα και ο περιορισμός των Οθωμανών στα κατά τόπους οχυρά, μέχρι το 1802.
Στην ἔνθετη δὲ μαρμαρίνη πλάκα τοῦ μνημείου χαράχτηκαν τὰ κάτωθι:
ΒΡΙΤΖΑΧΑ ΝΥΧΤΑ 11-12ΙΟΥΝΙΟΥ 1800
ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΣΟΥΛΙΩΤΩΝ
ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΩΝ
ΤΟΥ ΑΛΗ ΠΑΣΑ
ΣΟΥΛΙΩΤΕΣ 300ΜΕ ΑΡΧΗΓΟΥΣ
ΦΩΤΟ-ΤΖΑΒΕΛΑ-ΔΗΜΟ ΔΡΑΚΟ
ΤΟΥΡΚΑΡΒΑΝΙΤΕΣ 3000
ΝΕΚΡΟΙ ΤΟΥΡΚΑΡΒΑΝΙΤΕΣ 200
ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΙ 100ΠΟΛΛΟΙ ΤΡΑΥΜΑΤΙΕΣ
ΚΑΙ ΑΦΘΟΝΑ ΛΑΦΥΡΑ
ΝΕΚΡΟΙ ΣΟΥΛΙΩΤΕΣ 2ΚΑΙ 7ΤΡΑΥΜΑΤΙΕΣ
Η ΒΡΙΤΖΑΧΑ ΘΑ ΜΕΙΝΕΙ ΣΥΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ
ΤΟ ΑΘΑΝΑΤΟ ΜΝΜΕΙΟ ΤΩΝ
ΗΡΩΩΝ ΣΟΥΛΙΩΤΩΝ
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Κ. ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΙΑΤΡΟΣ
ΠΡΟΕΔΡΟΣ «ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΣΟΥΛΙ»
10-6-1996
Τὸ ἡρῶον τοῦτο εἶναιὁ χορὸς ἐμβατηρίων θυσίας
Τὸ ἡρῶον τοῦτοχῶρος Ἱερὸς ἐκβατηρίων τῆς δουλείας
Τὸ ἡρῶον τοῦτο δόξα καὶ τιμὴ πατριωτῶν ἀνδρείας
Σουλιωτῶν Ἀγωνιστῶν, ἙλλήνωνἈθανάτων!
"Κτῆμα ἐσαεί Μνημεῖον":
γιὰ κάθε μελλογέννητη γενιὰ
αἱματόρρυτης Σημαίας Λευτεριά !
«Οὕτω παιήοντες, καὶ χάριν ἴσμεν ὑμῖν
Στέφανον παρατίθεμεν δαφνήεντα*»
* μετάφρ. Ψάλλοντας μὲαὐτὸν τὸν τρόπο παιᾶνα εὐχαριστίας, καὶ αἰσθανόμενοι εὐγνωμοσύνη πρὸς ἐσᾶς, καταθέτομε ἐνώπιον σας δάφνινο (δόξας) στεφάνι.
*************************
Ἐτούτη τὴ γῆ περπάτησε
μὲ τὰ νέφη του ὁ Νάϊος Ζεύς
τὴν φώτισε τοῦ Φοίβου ὁ ἥλιος
βίωσε τὰ πάθη τοῦ Ἐσταυρωμένου
ἀπὸ κατακτητὲς καὶ ἐπιδρομὲς ἀλλόφυλων
μὰ καὶ ἔλαμψε τῆς Ἀνάστασὴς Του Φῶς
μὲς στὴν ἀγκαλιὰ τῆς Ἑλληνίδος γλώσσας
καὶ ὡς σῶμα καὶ αἷμα στὴν ψυχὴ τῶν ἐπιχωρίων.
Χρόνια σκοτεινὸς ὁ Παρθενώνας
σφαγιασμένη ἡ Ἅγια Σοφιὰ
ἀνάχωμα γιὰ τοῦ χειμάρου τὴν ὁρμὴ
δὲν βρέθηκε στὸν καίριο χρόνο
καὶ ἦρθε καταστροφή, σκλαβιὰ τραχιά
Ἡ μέλαινα πλέον γῆ βιαίως σιωπῶσα
ὑποδέχεται λυγμὸ καὶ δάκρυ τοῦ ζυγοῦ
καὶ τὸ στάζον αἷμα τῶν βασάνων ζῶσα
τῆς ἐλπίδας φύτρο νά ποτίσει πανταχοῦ
θέλησε, καὶ μὲς στὸν κόρφο της νὰ τὸ κοιμίσει.
Ὄντως μετ' ὀλίγον, ἡ Παράδοση
δειλὰ φυτρώνει στον Ραγιά,
τῆς κληρονομιᾶς τὸ πνεῦμα
τὴν συνείδησή του γιγαντώνει
καὶ στὴν βία ὑποδούλωσης τοῦ τόπου
κάθε δύναμη πνευματικὴ ἀφυπνίζει
καὶ στὴν ὕβρι τῆς βεβήλωσης ἁγίων ἱερῶν,
ἀτόμου καὶ κοινότητας,
με κάθε ἰκμάδα ἠθικὴ ὑπερασπίζει
τὴν Ἐλευθερία.
Εὐαγγελισμὸς θεῖος καὶ Ἐθνικὸς Ἀγγέλλεται !
Ἡ Ἀνάσταση τοῦ Γένους Ἑορτάζεται!
Ἐτοῦτος, Θεοβάδιστος, λοιπόν ὁ τόπος
θεόκτιστη ἡ πολιτεία
τῆς πρέπει ἕνας μόνο Τρόπος
νὰ μὴν ἀνέχεται δουλεία.
Στὸν νοῦ μας φυσικά
δὲν ἔρχεται ἡ πληγωμένη μνήμη
οὔτε συναισθηματικὴ ὁρμὴ ἐκδίκησης.
Ἀλλὰ, ἡ περηφάνεια τῆς ἀνδρείας
καθοδηγούμενη ἀπ’ τὸ ἱππήλατον ἅρμα
τῆς ἵμερης ἐλευθερίας καὶ ἀξιοπρέπειας
ποὺ κουβαλᾶ τὸ ἴδιο πνεῦμα αἰώνων
ἡ ψυχὴ λαοῦ ἀνδρειωμένου.
Τὸ ἡρῶον τοῦτο εἶναι ὁ χορὸς ἐμβατηρίων θυσίας
Τὸ ἡρῶον τοῦτο χῶρος Ἱερὸς ἐκβατηρίων τῆς δουλείας
Τὸ ἡρῶον τοῦτο δόξα καὶ τιμὴ πατριωτῶν ἀνδρείας
Σουλιωτῶν Ἀγωνιστῶν, Ἑλλήνων Ἀθανάτων!
"Κτῆμα ἐσαεί Μνημεῖον"
γιὰ κάθε μελλογέννητη γενιὰ
Σημαίας Λευτεριά !
«Οὕτω παιήοντες, καὶ χάριν ἴσμεν ὑμῖν
Στέφανον παρατίθεμεν δαφνήεντα*»
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ
Κουτσονίκας, Λάμπρος, "Γενική Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως", εκδ. Δ. Καρακατζάνη, Αθήνα, 1863, α' τόμος, σελ. 48-54.
Σαλαπάντας, Π. Α., "Το Σούλι ήτοι τα ηρωικά θαύματα των Σουλιωτών και των Σουλιωτιδών", Αθήνα, 1860.
έγραψεν : Μ. Π.