Ἡ γενέτειρα : τό Ζωτικό στην ποίησι του Φώτο – Μότση (από το βιβλίο του Δημητρίου Μίχα: «τροχόεις μόλυβδος»

adelfotita Αδελφότητα Ζωτικιωτών Αθήνας”

Σύλλογος Ζωτικιωτών "Η ΒΡΥΤΖΑΧΑ"

Saturday, 07/09/2024

Σύνδεση / εγγραφή

Αρχείο φωτογραφιών

Η Αδελφότητα Ζωτικιωτών στο Facebook

Ο Σύλλογος Ζωτικιωτών στο Facebook

Δημοφιλή άρθρα

Διαδικτυυακές Δημ. Υπηρεσίες

Ελληνικό Κτηματολόγιο

Α.Α.Δ.Ε.

Ἡ γενέτειρα : τό Ζωτικό στην ποίησι του Φώτο – Μότση (από το βιβλίο του Δημητρίου Μίχα: «τροχόεις μόλυβδος»

Ἡ γενέτειρα εἶναι ἡ ἀνεξίτηλη εἰκόνα, ἡ ἀνεξάλειπτος βίωση τῶν παιδικῶν του χρόνων· εἶναι ἡ ψυχική καταφυγή καί ἡ Ἰθάκη του. Οἱ συνθῆκες τῆς ζωῆς τόν ὑποχρέωσαν σέ ἄλλον τόπο μονίμου διαμονῆς (Ναύπλιο), ἡ ἐνθύμηση ὅμως τοῦ χωριοῦ τοῦ εἶναι ἰδιαιτέρως ἔντονη, «ἀκανθωτή», ἡ ὁποία τόν πληγώνει καί τόν πονάει βαθιά, ἀπεγνωσμένα, ἄσωτα.

«Πονάω κι ἐγώ γιά κάθε τι στόν τόπο μου. Καί μέ πονάει ή θύμηση ἐτούτη περισσά, μέ ἕναν πόνο άμφίρροπο, άμφίθυμο, άγκαθωτό. Πόνος γλυκός στήν πίκρα του, άπεγνωσμένος, ἄσωτος...» (πονεμένα, ἀπό υδράργυρος ρέων)

Ἔτσι βρίσκεται πάντα μέ τήν ψυχική διάθεση ἕτοιμη καί τήν ἐπιθυμία ἔνθερμη νά ξαναζήσει στιγμές, διακτινίζοντας τό παιδικό παρελθόν στό τώρα, νά περιδιαβεῖ σκηνές, εἰκόνες, νά ἀναλογιστῆ ἐμπειρίες καί βιώματα, στενόχωρα τραύματα, παιχνίδια καί χαρές ἐκείνης τῆς ἐποχῆς πού ἔχουν φωτογραφηθῆ στό ὑποσυνείδητό του καί τόν στιγμάτισαν «γλυκόπικρα». Ἡ νοσταλγία αὐτή, ἀναδυομένη καί φορτισμένη μέ τήν κυριολεξία τῶν δυό συνθετικῶν της : νόστος (= ἐπιστροφή) + ἀλγῶ ( = πονῶ, ὑποφέρω), λειτουργεῖ μέ αὐτή την ἀμφιθυμία αἰσθημάτων, τά ὁποῖα στόν ποιητή καθίστανται ὡς ἕνα κυρίαρχο πνευματικό καί ψυχικό γεγονός.

Τό Ζωτικό εἶναι «ή ειδή ενός τοπίου μπερδεμένου, γιομάτο λάκκους ὁρμητικούς πού ἔσκαβαν ἀνηλεῶς τό πρόσωπό του, ἀφήνοντας ὡστόσο τ' ἀπάγκια πού χρειάζονται γιά νά φυτρώσουν πασχαλίτσες καί γιά νά σχηματιστοῦν τά μονοπατάκια ἐκεῖνα πού θά διαβοῦν τά σχολιαρόπαιδα προκειμένου νά δρέψουν τίς κουβέντες γιά τήν ὁμολογία τοῦ τρυφεροῦ, δασκαλίστικου ἔρωτά τους». («τά τσίπουρα»).

Εἶναι ὁ τόπος πού φιλοξενοῦσε μέ ἰσόχρονη συμπόρευση τήν αἰσθητική γραφικότητα μέ τήν φτώχεια, τόν κοπιώδη κάματο «ζυμωμένο στά ρόζια τῆς παλάμης καί στήν ἀκάμωτη ἐλπίδα», μαζί μέ τήν κοινότητα τῆς παρέας, τῆς γειτονιᾶς στόν θρῆνο καί στή γιορτή. Εἶναι ὁ τόπος τῶν «δακρυσμένων βουνῶν, τῶν κατεβασμένων χειμάρρων, τῶν πουρναριῶν, τῆς ξερικῆς χωραφιᾶς τοῦ σταφυλιοῦ, τῆς βασανισμένης ἰκμάδας μιᾶς σκληρῆς καθημερινότητας μέσα σέ βαρεῖς χειμῶνες». ( «τά τσίπουρα»)

Στό Ζωτικό «ἀκουμπάει» ἡ εἰκόνα ὅλης της Ἠπείρου, ὅταν ἡ ἀπόγνωση ἀπό τήν στέρηση τῶν ἀναγκαίων καί ἀπό τά τσακισμένα ὄνειρα «ἀπό σκουτιά καί ἀπό φαρμάκια», βρίσκει παρηγοριά στήν ξενιτιά. Εἶναι ὁ τόπος ἐγκατάλειψης σέ κάθε «ἀχαμνό καιρό», ἀλλά καί μέ ἀνθρώπους μέ φιλόξενη ἀρχοντιά, μέ μικρότητες καί κακίες, μέ πληγωμένους ἔρωτες, μέ φιλίες καί συγγένειες. Κάτοικοί του, στό πρόσωπο τοῦ κύρ-Ἀντώνη, ὑψώνονται μέ τήν μορφή συμβόλου πού συμπυκνώνουν τήν σκληράδα τῆς ζωῆς, τόν βασανισμένο δουλευταρά, τήν θυμοσοφία, τήν εὐγένεια τῶν αἰσθημάτων, τό χρέος στήν πατρίδα καί τόν ἀφηγητή τῆς ἱστορικῆς γνώσης, τό χάρισμα τοῦ φίλου, τήν ἔκφραση τῆς καλοσύνης...Εἶναι ὁ αὐθεντικός καί γνήσια λαϊκός τρόπος ζωῆς πού «σ' αὐτή τήν Ἤπειρο εἶχε ἀκουμπήσει κι εἶχε θάψει τή μισή του βλέψη». (τα τσίπουρα, από «υδράργυρος ρέων»).

Στήν συλλογή δέ «Ηπειρώτικο» (μοιρολόϊ) μέ τόν ἰδιότυπο γλωσσικά λυρισμό τοῦ ποιητοῦ, ψάλλεται ἡ γραφική ὀμορφιά τῶν βουνῶν ἀπό τά ὁποία ἀναδύεται ἡ προγονική ἠχώ τῆς λαμπρῆς ἱστορίας καί εἰκονίζεται ἡ ὀρεσίβεια ἁδρή μορφή τῶν κατοίκων της μέ τήν φτώχεια, τά αἰσθήματα καί τά παθήματά τους. Ἡ Φύση, πανταχοῦ παροῦσα, μέ τήν ὀμορφιά καί τήν ἀσχήμια της, ἀλλά καί μέ ὅ,τι φυσικό καιρικό φαινόμενο συμβαίνει νά προβάλλει, ἀποσυμβολίζεται ἀντίστοιχα μέ τήν ὀμορφιά καί τήν ἀσχήμια τῆς ζωῆς, μέ τήν χαρά ἤ τήν θλίψη ἀντάμα.

Ὁ χρόνος λειτουργεῖ μέ τήν ἀνακύκλωση αὐτῶν τῶν εὐτυχῶν καί δύστυχων συγκυριῶν, ἀλλά καί μέ ὅλη τήν πολύμορφη ζωή καί τήν θέα τοῦ θανάτου.
Ἔτσι, ὅταν ὁ χειμώνας εἶναι βαρύς ἤ ὅ,τι ἄλλο «ὀργίλο» ἐνσκήπτει, (χιόνι, σεισμός, ΙΙΙα), εἶναι δηλωτικό καί τοῦ βαρέος πόνου - ἀλλά ἀξιοπρεποῦς- πού ἐπιπλέει στήν δύσμοιρη φτώχεια, ἀλλά δέν ἀφαιρεῖ «τή χαρά τῆς γνωριμιᾶς/ τῆς καλημέρας» καί ἄς εἶναι «αὐτός ὁ πόνος / σβῶλος / πόνος ἦν / μεταλαβιά». (ΙΙγ). Μοιάζει σάν «φυσική» ἐνστάλαξη....πού μετουσιώνεται μέ τόν στίχο καί διατρανώνεται ὡς μέλος τοῦ ἄναρχου κλαυσίγελου ρυθμοῦ τοῦ ντεφιοῦ καί ὡς ἔνδακρυς χαρά στήν ἐκφραστικότητα τοῦ κλαρίνου πού σοῦ ἀναμοχλεύει ὅλη τήν «Σταυρό-Ἀνάσταση» τῆς ψυχῆς. Γίνεται Μοιρολόϊ, ἐκ-στατικό, μυσταγωγικό Ὀρφικό μεγαλυνάριο πού ραίνει ὅλα τά σιωπηλά κατάβυθα τῶν εὐαισθησιῶν, ἐπιδαψιλεύοντας καί ἑρμηνεύοντας τά μύχιά της.

ΙΙ α

« Ἄπειρος πόνος
νύχια ἀηδονιοῦ μπηγμένα στό λιθάρι ἀδράχνουν τὸ τοπίο ἀπ ̓ τὸν λαιμὸ
πνίγουν στὰ πέριξ τὰ χωριὰ
ὣς πέεεερα μακρυά δυὸ ντέρτια δρόμο
ἄϊ ἄϊ, τὸ ντέφι ἄναψε φωτιὰ
τὸ σύμπαν ὅλο ἕνα κερὶ στὸ κοιμητήρι τῆς ζωῆς φωτιὰ καὶ πυρκαγιὰ σ ̓ ὅλον τὸν τόπο
μέσα κι ̓ ἔξω / .....
νὰ δίνει μίτο στὸν λαβύρινθο ἐκείνης τῆς ψυχῆς πού ἀνηφόρισε τὸ δύσκολο τῶν ἤχων
τῶν κραυγῶν τῆς μέρας
ὅταν γεννάει τὴν αὐγὴ
τὸ θεῖο

ὅταν γεννιέται ἕνας Χριστὸς ἢ ἕνα τραγούδι ἠπειρώτικο

ὅταν λαλεῖ κλαρίνο»

και IΙΙ α’
«Στάζει ἡ πέτρα τὸ αἷμα της
τὸ μοιρολόϊ φτιάχνει τοῦ χωριοῦ καὶ τὸ τραγούδι

Σεισμὸς στὰ θεμέλια γίγαντας

ἀνασκουμπώθηκε ἡσύχασε
σὰν χθεσινὴ ἡμέρα

Σὰν πάντα ἡ θλίψη
Σὰν ἄγριος ἔρωτας» («ἠπειρώτικο»)

Στό «ἠπειρώτικο» (μοιρολόϊ ) τό ντέφι τό βιολί καί τό κλαρίνο (ΙΙΙγ) συνθέτουν σέ νότες κάθε πτυχή τῆς ζωῆς καί ἐκφράζουν ἔρρυθμα τόν ριζωμένο χθόνιο λυγμό (IIIγ) μιᾶς ἀνεκπλήρωτης εὐτυχίας πού θά ἔφερνε ὁ ἔρωτας ἤ ἡ εὐφρόσυνη ἱκανοποίηση τῶν κόπων τῆς καθημερινῆς βιοπάλης. (IVα, β). Εἶναι ὁ ἐκ βαθέων τερψίνοος ψίθυρος στήν ἐγκατάλειψη καί τήν μοναξιά (ΙΙβ), στόν χωρισμό ἀπό τόν τόπο καταγωγῆς, ὁ παρηγορητικός στήν πίκρα καί, ἴσως σέ μέγεθος, ἡ μόνη μετάρσια φωνή γιά τόν καημό τῆς ξενιτιᾶς, γιά τόν νόστο καί τό ἀντάμωμα τοῦ ξενιτεμένου (Vβ).

Ὁ ρυθμός τους καί ἡ ἁρμονία τῆς συγχορδίας τους εἶναι ἡ ἐνθουσιαστική ἑλκτική γοητεία πού θωπεύει θεραπευτικά τόν σωματικά καί ψυχικά ταλαιπωρημένο, χαρίζοντάς του, ἡ μελωδία τους, ἕνα ἡδονικό, ὀλβοφόρου ἔξαρσης, συγκίνησης, καταλλαγῆς καί κάθαρσης, λειτούργημα. Τό «χαρμόλυπο κλάμα», ὁ «ἠδύς λυγμός» τοῦ ἠπειρώτικου μοιρολογιοῦ προβάλλει ὡς ὁ θεῖος σύμμετρος καί ἁρμονικός ἦχος πού διεισδύει σ’ ὅλες τίς ἐσώψυχες διαδρομές τῆς ὀδύνης καί στά σπηλαιώδη, ἀπωθημένα, ὑπόγεια λαγούμια τοῦ ὑποσυνειδήτου, γιά νά ἰσορροπήσει ἀναταράξεις ἀκραίας λύπης καί ἀπόγνωσης, νά μετριάσει μυστήριες δύσγνωστες «ρωγμές» καί νά ἐπουλώσει ἀνοιγμένες, ἀλγηδόνες πληγές πού προξένησε ὁ αἰφνίδιος καί ἀδόκητος θάνατος ἀγαπημένου οἰκείου προσώπου, ὅπως τῆς μάννας ἤ τοῦ πατέρα.

Vγ ́

«Δυὸ μῆλα δυὸ μπουκιὲς ψωμὶ
ποὺ εἶχε ἀφήσει ἡ μάνα πάνω στό τραπέζι μὲ μιάν ἐλιὰ

Τὰ φουστανάκια μας καλὰ στεγνὰ στήν ἄκρη γιά τό σχολειό

καὶ τό καυσόξυλο γιά τή δασκάλα Μά λείπει ἡ μάνα
Ἂ τί νὰ τὴν κάνω τὴν κορδέλα σὰν μὲ πνίγει

Τή μάνα θέλω Τή μάνα θέλω νὰ τή λύσει»

Vδ’

ἕτοιμα

«Ἡ μάνα στό κρεβάτι
δὲν παίρνει ἀνάσα
ἕνα ποτάμι ὀρθὸς καημὸς ὣς τή ἐξώθυρα ὥς πέρα στὸν γκρεμὸ.....»

Vε ́

«....Ἦταν σοῦ λέω
ἦταν ἡ μέρα ὅλη μιά στιγμή
ὁ λόγγος τὰ πολιορκημένα σιτηρὰ στ ̓ ἀμπάρια ἡ ὡραία Ἐρμιόνη στὰ κατάλευκά της
τὰ χίλια ἄλογα ποὺ σύρανε βουνὰ
τὰ χίλια ἄλογα ποὺ πῆραν τὸν πατέρα πεθαμένο
γιὰ νὰ τὸν πᾶν’ στὰ Γιάννενα». («ἠπειρώτικο»)

Στό «ἠπειρώτικο», τό Ζωτικό γίνεται ὁ χάρτης καί τό ἐπίκεντρο ὅλης τῆς Ἠπείρου, καί ἡ Ἤπειρος μέ μία ἀμφίδρομη καί ἀμφίθυμη στάση τοῦ ποιητοῦ, συμπυκνώνει ὅλον τόν πνευματικό καί ψυχικό δεσμό γι’ αὐτήν,στό Ζωτικό. Τά πρόσωπα, ὁ χειμώνας, ἡ Ἄνοιξη, τό βουνό, ὁ Ἀχέρων, οἱ κορυφές, τό σπίτι , ὁ καπνός, ὁ ἥλιος, ἡ νύχτα, ὁ ἀγέρας, ἡ ἀμυγδαλιά, ἡ ἀγράμπελη, ὁ λύκος, τό ἄλογο, ὁ σκύλος, «οἱ λίπες»32 ἤ ὁποιοδήποτε ἄλλο τοπωνύμιο (ἐπώνυμο ἤ μή), δέν εἶναι τό γέμισμα μίας γεωγραφικῆς ρυμοτομίας, ἀλλά ἡ μετουσίωση σέ εὐτυχές ἤ δυσάρεστο, ἕνα γεγονός πού ἐνσωματώνεται νοηματικά καί συναισθηματικά στήν ψυχοσύνθεση τοῦ ποιητοῦ· ἐδῶ ἐκπροσωπεῖ τόν κάθε συντοπίτη του καί τόν κάθε Ἠπειρώτη πού εἶναι ὁλοκληρωτικά δεμένος μέ τόν τόπο του, στόν ὁποῖο «Βρίσκουν τόπο τά ὄνειρα / καὶ τὴν καρδιὰ τοῦ τόπου / βρίσκουν» (VII α). Σέ κάποιον χάρτη θά ὑπάρχει καί τό σημάδι μέ τόν δικό μας τόπο. Ὅπου θά μποροῦμε νά δείχνουμε: νά! ἐδῶ ἀφουγκράστηκα τό παίδεμα τῆς γῆς, ἐδῶ πῆρα τήν πρώτη μου ἀνάσα κι ἐδῶ θά τήν ἀφήκω! (χωρικοί, «Υδράργυρος ρέων»).