του Μαριου Μπίκα

Οι οπλαρχηγοί που έλαβαν μέρος στη μάχη για την κατάληψη της Σκάλας της  Παραμυθιάς

Οι αδελφοί Καρρά,  Γεώργιος και Αθανάσιος

          Το χωριό Ζωτικό (παλιά Λιβίκιστα)

Πότε ιδρύθηκε το χωριό Ζωτικό είναι άγνωστο. Η ύπαρξη όμως αρχαίου τείχους σε λόφο με την ονομασία « Παλιόκαστρο », μαρτυρεί ότι εδώ υπήρξε αρχαίος οικισμός, πάνω στον οποίο ή πλησίον του δημιουργήθηκε νέος και  με την πάροδο των αιώνων πήρε τη μορφή του σημερινού χωριού.

 Το χωριό Ζωτικό υπάγεται αυτοδιοικητικά και εκκλησιαστικά στο Νομό Ιωαννίνων και σήμερα 2013 αποτελεί Τ.Κ. του Δήμου Δωδώνης. Μέχρι το 1936, που δημιουργήθηκε ο Νομός Θεσπρωτίας, υπαγόταν στην Υποδιοίκηση Παραμυθιάς, στο υποθηκοφυλακείο της  οποίας[1] ήταν εγγεγραμμένα όλα τα ακίνητά του.

Επειδή το όνομα Λιβίκιστα είναι ξενικής[2] προέλευσης (σλαβικής), το 1928 μετονομάστηκε σε Ζωτικό.

Πολλοί από τους κατοίκους του Ζωτικού έχουν μετοικήσει  κυρίως στην Αθήνα και στα Γιάννενα, αλλά και σ’ άλλες πόλεις της Ηπείρου και της Ελλάδας. Επίσης πολλοί μετανάστευσαν στη Γερμανία, καθώς  και σε πολλές άλλες χώρες.

Οι Ζωτικιώτες της Αθήνας και των Ιωαννίνων έχουν ιδρύσει οι μεν πρώτοι Αδελφότητα με την ονομασία « Αδελφότητα Ζωτικιωτών της  Αθήνας », οι δε δεύτεροι Σύλλογο με το όνομα : « Σύλλογος Ζωτικιωτών “ Η Βριτζάχα “ Ιωάννινα ». 

΄Ομορφο χωριό το Ζωτικό. Πολλές οι ομορφιές του.

(…)« ΄Ομορφος τόπος ο τόπος μου, όμορφος τόπος ο τόπος καθενός μας, μιας και καθένας μας είναι κομμάτι του δικού του τόπου ».

 Ι. Μότσης : « Ο τόπος μου ».

( Από την Ιστοσελίδα της Αδελφότητας Ζωτικιωτών Αθήνας)

Περισσότερα και με πολλές λεπτομέρειες για το χωριό Ζωτικό μπορεί κανείς να διαβάσει στην ιστοσελίδα της  Αδελφότητας Ζωτικιωτών της Αθήνας, την οποία επιμελείται με μεράκι ο Ζωτικιώτης Παναγιώτης Καρράς (οικονομολόγος) και εμπλουτίζουν με αξιόλογα κείμενα πνευματικά τέκνα του Ζωτικού. Η ιστοσελίδα της Α.Ζ.Α. προσφέρεται για ανάγνωση σε κάθε ΄Ελληνα, ανεξαρτήτου ηλικίας και πνευματικού επιπέδου.

Ιστορία -  παραδόσεις

Το χωριό Ζωτικό είναι κτισμένο στις υπώρειες του βουνού Βριτζάχα. Βρίσκεται βορειοανατολικά από  το Σούλι, απέχοντας απ’ αυτό πεζή, περίπου, τρεις ώρες.  Λόγω της θέσης του αυτής υπήρξε  πεδίο μεγάλων μαχών[3] στους πολέμους των Σουλιωτών εναντίον του Αλή Πασά.

Το Ζωτικό είχε συμπεριληφθεί στη Συμπολιτεία του Σουλίου (Παρα-σούλια), πληρώνοντας σ’ αυτό φόρο προστασίας.  

-  Σπύρου Μουσελίμη:  « Η Λάκκα του Μπότσαρη », Γιάννινα 1976, σελ. 122 :

«  Επί της Βριτζάχας σώζονται ακόμα οι προμαχώνες «ταμπούρια » του Αλή – Πασά προς αντιμετώπιση των Σουλιωτικών επιθέσεων. (…)

                                     Χ ρ ο ν ι κ ά

1800. Στις αρχές Ιούνη 1800 στο Ζωτικό και το βουνό της Βριτζάχας έγιναν φονικότατες μάχες μεταξύ Σουλιωτών και των Τουρκαλβανών του Αλή υπό την αρχηγία του Μέτσιο Μπόντου και του Μαχμούτ Νταλιάνη από την Κανίσπολη.

                         Παράδοση για τον ΄Αγιο Κοσμά

Περνώντας από το Ζωτικό ο ΄Αγιο Κοσμάς δίδαξε στη ρίζα μιας μεγάλης λεύκας κι είπε :

-  Αν η λεύκα αρχίσει να στεγνώνει από την κορφή, χαρά σε σας.

 Κι αν από τις ρίζες, αλλοιά σε σας.

-  Η λεύκα άρχισε να στεγνώνει το 1912 από την κορφή ως που ξεράθηκε ολόβολη ».

-   Ο Κώστας Καρράς (Ποταμιά Γλυκής), απόγονος των Καρραίων Ζωτικού

« Το επίθετό μας:  Οι πρόγονοί μας παλιά είχαν το επίθετο Τζίμας. ΄Το άλλαξαν  όμως όταν ήρθε κάποτε  στο χωριό ένας αγάς, που,  επειδή ήταν πολύ δυνατός και κανένας δεν τον είχε νικήσει,  ζήτησε να παλέψει και μ’ έναν χωριανό μας. ΄Ολοι οι άντρες μαζεύτηκαν στην αυλή της εκκλησίας  και αποφάσισαν να παλέψει μαζί του ένας από το σόι μας.  Ήταν ψηλός και πολύ δυνατός.  Πάλεψε με τον αγά  και,  όταν τον νίκησε, επειδή ήταν και λίγο μελαχρινός,  άρχισαν όλοι να φωνάζουν :

-  Κάτω ο αγάς, πάνω ο Καράς!

-  Κάτω ο αγάς, πάνω ο Καράς!

Το σόι μας, για να τιμήσει τον «Καρά», πήρε το επίθετο Καρράς, το οποίο και έχουμε μέχρι σήμερα..

Στο Ζωτικό ο αγάς είχε κτίσει την κούλια του.  Το μέρος αυτό ακόμα  σήμερα ονομάζεται Κούλια.

Ο Πάτρο Κοσμάς :

Όταν ήρθε στο χωριό μας ο Πάτρο Κοσμάς, πρώτα πέρασε από τον κάμπο, που ήταν τα σπίτια των Καρραίων. Οι Καρραίοι τον φίλεψαν και, όταν ο Πάτρο Κοσμάς έφυγε, τους είπε : 

-  Από τη μύτη σας να μην βγαίνει αίμα

 και συνέχεια να πληθαίνετε.

Και πράγματι από τότε το σόι μας όλο μεγαλώνει.

Οι πέτρες της πλατείας :

Εκεί που υπάρχει το κοινοτικό γραφείο του χωριού μας, παλιά υπήρχαν μαζεμένες πολλές μικρές πέτρες[4]. Τις πέτρες αυτές τις έριξαν εκεί οι άντρες του χωριού μας τη στιγμή που ορκίζονταν να μην αφήσουν τον αγά να πατήσει στο χωριό» .

-   Ο Παναγιώτης Αθανασίου Καρράς, πρόεδρος της Α.Ζ.Α

« Οι πέτρες της πλατείας  :

Στο μέρος της πλατείας του χωριού μας που κτίστηκε το κοινοτικό γραφείο, στον καιρό της Τουρκοκρατίας έγινε μεγάλη μάχη. Στη μάχη αυτή σκοτώθηκαν πολλοί Έλληνες και, σύμφωνα με το ηπειρώτικο έθιμο, ο Ηπειρώτης,  όταν περνάει από μέρος που σκοτώθηκε κάποιος, ρίχνει και μια πέτρα. Έτσι, με το πέρασμα των χρόνων  συγκεντρώθηκαν εκεί οι πέτρες αυτές ».

Τα τελευταία χρόνια του 19^ου  αιώνα  και μέχρι το 1913 το Ζωτικό ήταν ιδιοκτησία του Αμπεντίν Πρόνιου, μεγάλου αγά της Παραμυθιάς, ο οποίος  κάθε χρόνο, όταν ωρίμαζαν τα κεράσια, ερχόταν στο Ζωτικό για τη συγκομιδή τους.

Από το Ζωτικό καταγόταν και η πολύ όμορφη Βαγγελίτσα[5], γνωστή από το  ομώνυμο δημοτικό τραγούδι :

             «  Όλα τα πουλιά ημέρεψα κι όλα θα τα ημερέψω

            τη Βαγγελίτσα δεν μπορώ για να την ημερέψω

            θα στήσω βρόχια στα βουνά και ξώβεργα στους κάμπους »

Τη Βαγγελίτσα παντρεύτηκε ο Αμπεντίν Πρόνιος της Παραμυθιάς το 1900 και μετά το θάνατό του οι γιοι του την έδιωξαν από τα παλάτια τους και απεβίωσε σε μια καλύβα του χωριού της. (Ποιο ήταν το επώνυμο της Βαγγελίτσας; )

Στην κοινότητα Ζωτικού  σώζονται 15 παρεκκλήσια.  Τα  παρεκκλήσια αυτά κτίστηκαν στον καιρό της Τουρκοκρατίας, με πρωτοβουλία δραστήριου του χωριού ιερέα,   επειδή οι κάτοικοί της δεν ήθελαν και δεν μπορούσαν να  πληρώνουν στους Τούρκους τους βαρείς φόρους.

Μετά την αποτυχία της Ηπειρωτικής Επανάστασης του 1854 στην οποία συμμετείχε σύσσωμο το Ζωτικό, πολλοί από τους επιζήσαντες ανα-γκάστηκαν να μετοικήσουν σε άλλα χωριά. Για παράδειγμα στηνΠαλιά Βέλλιανη της Παραμυθιάς εγκαταστάθηκαν οι Νταγκαίοι και, επειδή το χωριό ήταν κατεστραμμένο, ίδρυσαν μαζί με άλλους Βελλιανίτες την  ΄Ανω Βέλλιανη, ακριβώς κάτω από τα τείχη της αρχαίας Ελέας.

Στον Α΄. Βαλκανικό πόλεμο το Ζωτικό έλαβε μέρος με τους αδελφούς Καρρά, Γεώργιο και Αθανάσιο ως οπλαρχηγούς και με πολλούς άλλους ανώνυμους αντάρτες. 

Οι αδελφοί Καρρά Γεώργιος και Αθανάσιος

Οι αδελφοί Καρρά[6], Γεώργιος και Αθανάσιος γεννήθηκαν στο Ζωτικό των Ιωαννίνων.  Γονείς τους ήταν ο Δημήτριος Καρράς και η Βασιλική

Ο Γεώργιος(1878  - 1925) (Απεβίωσε την ημέρα των  Θεοφανείων[7] )

Σύζυγος :  Η Βασιλική του Θεοδώρου και της Κατερίνης (Ζωτικό)

Παιδιά :  η Λαμπρινή, ο Βασίλης, ο Κωνσταντίνος, η Θεοδώρα, ο Δημή-τρης και η Χαρίκλεια.

Ο Αθανάσιοςγεννήθηκε το 1881( διαγράφηκε λόγω θανάτου το 1962 )

Δύο γάμοι :

Α. γάμος  :  Σύζυγος η Παρασκευή

Παιδιά :  η Πανάγιω  και η Βαγγελή

Β γάμος  :  Σύζυγος  η  Πανάγιω (απεβίωσε το 1961).  Από τον πρώτο γάμο της με το Φώτο Κίτσο απόκτησε το Φώτο. Ο Φώτος γνωστός ως Φώτο Κίτσιοςέδρασε ως ανθυπολοχαγός κατά την Ιταλογερμανική κατοχή, λαμβάνοντας μέρος σε πολλές μάχες.  

Παιδιά :  ο  Γιάννης[8] , σήμερα 2013 ζει σε βαθιά γεράματα στο Ζωτικό

( Πληροφορίες : Δήμος Δωδώνης  Παππάς Ευάγγελος και Κωνσταντίνος Καρράς Μουκοβίνα)

Ο Γεώργιος Δημητρίου  Καρράς με τη σύζυγό του Βασιλική

Φωτό : Από το αρχείο του Παναγιώτη Αθανασίου Καρρά

Η πολεμική δράση των αδελφών Καρρά

Οι αδελφοί Καρά, αφού μυήθηκαν στην Ηπειρωτική Εταιρία, δίνοντας τον όρκο « Λευτεριά ή θάνατος », συγκρότησαν το 1909 με εντολή της αντάρτικο Σώμα, του οποίου αρχηγός ήταν ο Γεώργιος Καρράς. Οι άντρες του Σώματος αυτού  σταδιακά ανήλθαν στους 250 και κατάγο-νταν από τα χωριά[9] Λιβίκιστα, Γράσδενη, (σήμερα Καταμάχη)  Πράδαλα,  Βαλανιδιά, κ. ά.   

Μετά την έναρξη των πολεμικών ελληνικών επιχειρήσεων στην ΄Ηπειρο 05.10.1912 συνεργάστηκαν και συμπολέμησαν με τον ελληνικό στρατό και τα άλλα αντάρτικα και εθελοντικά Σώματα. Τούτο αποδεικνύεται και από την αλληλογραφία που είχε ο  Γιώργος Καρράς με τον αρχηγό του Ηπειρωτικού Μικτού Σώματος υπολοχαγού μηχανικού Δημήτρη Τ. Νότη Μπότσαρη.

Ο Γεώργιος Καρράς, οι Ποποβίτες Κώστας Ζορκάδης και Νικόλαος Κουτούπης, οι καταγόμενοι από τη Βερενίκη Παπαδημήτρης Λιόντος και Γρηγόρης Κολιούσης και τα εθελοντικά Σώματα, όπως του Κρητι-κού Μάρκου Δεληγιαννάκη και άλλων,  ήταν  στα ορεινά χωριά  ανάμεσα της Παραμυθιάς και των Ιωαννίνων οι άγρυπνοι φύλακες, που αμύνονταν  σε επιδρομές των Τούρκων και των αλβανικών συμμοριών. ΄Ηταν τα ξεφτέρια των ηπειρωτικών βουνών που δεν άφηναν αγριο-πούλι να μπει στα χωριά αυτά.

Αλληλογραφία Γεωργίου Καρρά - Δημήτρη Μπότσαρη :

-   Κ. Δ. Στεργιοπούλου: « Το Μικτόν Ηπειρωτικόν Στράτευμα κατά την ελευθέρωση της Ηπείρου (Οκτώβριος – Νοέμβριος 1912), Αθήνα 1968,

  Σελ. 142  :  

( Στις παρακάτω επιστολές 44, 45 και  115, διατηρείται η ανορθογραφία τους)

«   Αριθμ. 44     [Α .Μ]

   Αξιότιμαι Κύριε Αρχιγέ καπετάνε Δημ. Τ. Νότη Μπότσαρη

Χαίρε, αδελφικώς. Σας γλυκοασπάζουμαι. Χαίρομαι δια το καλλόν Σας. Με τα δέοντά μου μάθε εκ μέρος μου σήμερον όπου Σου γράφω αναχορώ δια της Σκάλλα της Παραμυθιάς επειδή μου ήρθε χαμπέρη ότη επέρασαν 800 Νομάτεσι Οθωμανοί από τα Ιωάννινα δια Παραμυθιά μετί ταύτα Σας παρακάλώ να έχω την απάντησήν Σου τι να πράξω και μένω.

                                                      Τω 1912 8/βρίου 23 Λυβέκιστα

                                                      Αδελφός σας Γεώργιος Δημήτριος

                                                                        Καράς   »

           «  Αρ.45  [Α. Μ[10].]

Αριθ. 17                                                         23.10.12 Μεσονύκτιον

          Γεώργιον Καράν, οπλαρχηγόν

΄Ελαβα τας πληροφορίας που μου έστειλες. Φρόντισε να κρατήσης τη Σκάλα και μη χτυπηθής (σ.σ. χτυπήσεις) παρά μόνον εάν ο στρατός βγη από την Παραμυθιά, δια να χτυπήση τα ελληνικά χωρία ή να βαδίση προς τα Πέντε Πηγάδια. Τότε κράτησε την θέσιν σου με πάσαν θυσίαν και σπεύσε να με ειδοποιήσης. Εγώ διευθύνομαι εις το Τόσκεσι και Βοργιάδες, όπου θα συγκεντρωθούν όλοι οι άλλοι οπλαρχηγοί. Φρόντιζε να μου στέλλης αγγελιαφόρους δια να πληρο-φορούμαι τα κατά σε

                                                                                  Μπότσαρης »

Σύμφωνα με την παραπάνω υπ’ αριθμ. 45 επιστολή, ο οπλαρχηγός Γεώργιος Καρράς αλληλογράφησε για πρώτη φορά με τον Δημήτρη Τ. Νότη Μπότσαρη στις 23.10.1912.Στην πρώτη  αυτή επιστολή ο από-στολέας πληροφορεί τον παραλήπτη ότι αναχωρεί για τη Σκάλα της Παραμυθιάς, επειδή έχει πληροφορίες ότι από τα Γιάννενα πέρασαν για την Παραμυθιά 800 Τούρκοι στρατιώτες. Επίσης ζητά πληροφορίες για τις περαιτέρω του ενέργειες. (Υπογραφή : Αδελφός σας …)

Λόγω του κρίσιμου της κατάστασης ο Δ. Τ. Νότη  Μπότσαρης απάντη-σε αμέσως τα μεσάνυχτα της ίδιας ημέρας, 23.10.1912, διατάσσοντας : 

Να μην χτυπήσει τον τουρκικό στρατό, εκτός αν βγει για να κάψει τα ελληνικά χωριά ή να περάσει προς τα πέντε Πηγάδια και  να κρατήσει πάση θυσία τη Σκάλα[11] της Παραμυθιάς. Επίσης τον πληροφορεί ότι ο ίδιος κινείται προς Τόσκεσι (σήμερα Αχλαδέα) και Βοργιάδες. Η πληρο-φορία αυτή φανερώνει την εμπιστοσύνη του Δ. Μπότσαρη προς το Γεώργιο Καρρά, αλλά και τον τρόπο επικοινωνίας τους.

Σελ.185  

                      «  Αρ.115 [Α Μ]

            Εν λιβίκιστα   Νοεμβρίου 1.1912

Αξιότιμε Κύριε αρχιγέ Διμυτράκη Νότι Πότζαρη ασπάζομεν χέρομεν άμποτες Να σας ακούγω το καλόν σας μάθετε περιδιαμερώς ομού περιφέρια Βρισκόμεν όμως ετία Δένδινο χωρής την διαταγήν της αφενδιασας. Κύριε παρακαλο με τους υποφέροντας Να μας Γράψης, διότι μένο πολεί ενοχλισμένος δεν υξερο τι γινετε όμος εγό οπος με διατάξης υμε πρόθιμος εις την διαταγήν σας Κύριε ακόμα μάθε Δια τον διετέρον πολεμον του φαναριού οχαμηντι – πέγης έχε το όλο 600 εβήκε στρατός ελενηκος από την σπάλτζα από τους εξακοσίους έμιναν 17 τους καταστρεψαν ομος εμίς έχομεν ανανγκι Δια την Σάβα δια την σκάλα δεν την εχο διορές την τελιώνο Σίμερων.

Σε παρακαλό να μου απαντίσης. Σήμερον όπου περιφέρο έχο 150 Πεδιά, με ανάγκη βγένουν 250 επιγα εις σκαπετά και εφανερόθι κει ένας Βασίλι Γιανή από καργότι. Αυτός ο άνθρωπος σηνελήφθην κατά υποψίαν κε στον στέλο αυτό ορισμός σας μάθε δια το πόποβο δεν κόβετε από τους αγάδες από πόποβον τοσικεσε και το πετούση τόρα γράψει μου τινα πράξο. Σταυρουνούς ορισμόν τις αφενδία σας.

                                            Γ ε ο ρ γ ι ο ς  Δ.     Κ ά ρ α ς    »

Στην υπ’ αριθμ. 115 επιστολή ο Γεώργιος Καρράς κάνει γνωστά στο Δημήτρη Τ. Νότη  Μπότσαρη κυρίως : τον πόλεμο του Φαναριού στον οποίο από τους 600 ΄Ελληνες στρατιώτες που βγήκαν στη Σπλάντζα, επέζησαν μόνο 17,  την ανάγκη να καταλάβουν το βουνό Σάββα και τη Σκάλα της Παραμυθιάς,  τη δύναμή του Σώματός του που ανέρχονταν σε 150 με 250 άνδρες και τη σύλληψη του Βασίλη Γιάννη[12] από το Καριώτι της Παραμυθιάς, τον οποίο ως ύποπτο απέστειλε στο αρχηγείο του. Επίσης   του γνωρίζει ότι το  Πόποβο δεν πρόκειται να καταληφθεί από τους αγάδες της Παραμυθιάς.

Βιβλιογραφία

-  Κ. Δ. Στεργιοπούλου: « Το Μικτόν Ηπειρωτικόν Στράτευμα κατά την ελευθέρωση της Ηπείρου (Οκτώβριος – Νοέμβριος 1912), Αθήνα 1968,

-  Κωνσταντίνου Πανταζή: « Οι Σουλιώτες »,  Αθήνα 1976

-   Σπύρου Μουσελίμη: α.  « Η Λάκκα του Μπότσαρη (ό.α.),  1976

β. « Ιστορικοί περίπατοι ανά τη Θεσπρωτία », Θεσσαλονίκη 1976

-   Βασίλη Κραψίτη : « Η Ιστορία της Παραμυθιάς », Αθήνα 1991

-   Ιστοσελίδα Ζωτικού (Α.Ζ.Α) :

α.Μιχάλη Κ. Παντούλα : Το Ζωτικό  (Λιβίκιστα) Ιωαννίνων

β.  Φώτη Παπαφώτη : Το Ζωτικό

γ.  Γιάννη Μπανίκα  « Η μάχη στο  Σιστρούνι και το Ζωτικό ».

δ.. Γιάννη Μότση:  « Ο τόπος μου » και « Ετυμολογία της  “Λιβίκιστας “ »

                                                                    ( Συνεχίζεται με τους οπλαρχηγούς Καρρά)

Στα χρόνια που πέρασαν - Μέρος 2.