ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΑΣ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ ΣΙΝΑ ΚΑΙ ΤΟ ΜΩΣΑΪΚΟ ΤΗΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ

adelfotita Αδελφότητα Ζωτικιωτών Αθήνας”

Σύλλογος Ζωτικιωτών "Η ΒΡΥΤΖΑΧΑ"

Saturday, 27/04/2024

Σύνδεση / εγγραφή

Αρχείο φωτογραφιών

Η Αδελφότητα Ζωτικιωτών στο Facebook

Ο Σύλλογος Ζωτικιωτών στο Facebook

Δημοφιλή άρθρα

Διαδικτυυακές Δημ. Υπηρεσίες

Ελληνικό Κτηματολόγιο

Α.Α.Δ.Ε.

ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΑΣ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ ΣΙΝΑ ΚΑΙ ΤΟ ΜΩΣΑΪΚΟ ΤΗΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ

Του Δημητρίου Σωτ. Μίχα

Ὁ πάλαι τῷ Μωσεῖ συλλαλήσας, ἐπὶ τοῦ ὄρους Σινᾶ διὰ συμβόλων. Ἐγὼ εἰμι, λέγων ὁ Ὤν, σήμερον ἐπ' ὄρος Θαβώρ, μεταμορφωθεὶς ἐπὶ τῶν μαθητῶν, ἔδειξε τὸ ἀρχέτυπον κάλλος τῆς εἰκόνος, ἐν ἑαυτῷ τὴν ἀνθρωπίνην, ἀναλαβοῦσαν οὐσίαν, καὶ τῆς τοιαύτης χάριτος, μάρτυρας παραστησάμενος Μωϋσῆν καὶ Ἠλίαν, κοινωνοὺς ἐποιεῖτο τῆς εὐφροσύνης, προμηνύοντας τὴν ἔνδοξον διὰ Σταυροῦ,καὶ σωτήριον Ἀνάστασιν.

Ἰδιόμελον ἑσπερινοῦ εἰς τὴν ἀπόδοσιν τῆς ἑορτῆς Ἦχος α'

Σχετικὰ μὲ τὴν Ἱερὰ Μονὴ

Ὅταν ἔρχεται ἡ μεγάλη Δεσποτικὴ ἑορτὴ τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος ἡ σκέψι μᾶς ταξιδεύει μὲ θαυμασμὸ καὶ στὴν Ἑλληνικὴ Ἱερὰ Μονὴ τῆς Ἁγίας Αἰκατερίνης τοῦ ὄρους Σινᾶ. Καὶ αὐτὸ ἔχει πολλοὺς λόγους νὰ τὸ κάνει κάποιος: Εἶναι ἕνα ἱστορικὸ Ἑλληνικὸ Μοναστήρι χτισμένο στὸ ὄρος Χωρὴβ τῆς πετραίας Ἀραβίας καὶ σὲ τόπο πού λογίζεται ὡς ἱερὸς ἀπὸ τὶς τρεῖς σπουδαιότερες μονοθεϊστικὲς θρησκεῖες τοῦ κόσμου (Χριστιανισμός, Ἰουδαϊσμὸς καὶ Μουσουλμανισμός).

Εἶναι σὲ τοποθεσία ἄμεσα συνδεδεμένη μὲ τὰ Βιβλικὰ γεγονότα τῆς θεοφάνειας καὶ ἀποκάλυψης τοῦ Θεοῦ, τῆς «ἐξόδου» τῶν Ἑβραίων ἀπὸ τὴν Αἴγυπτο, τοῦ Μωυσῆ καὶ τῶν Δέκα Ἐντολῶν, τῆς Φλεγομένης καὶ μὴ Καιομένης Βάτου, τῆς καταφυγῆς τοῦ προφήτη Ἠλία, καθὼς φυσικὰ εἶναι γνωστὸ καὶ γιὰ τὸ σκήνωμα τῆς Ἁγίας Αἰκατερίνης πού ὑπάρχει ἐκεῖ μετὰ τὸ μαρτύριο της πού συνέβη στὴν Ἀλεξάνδρεια στὴν ἀρχὴ τοῦ 4οὐ αἰῶνα, (305 μ.Χ.)

Ἡ ἱερὰ Μονὴ θεωρεῖται ἡ παλαιότερη στὸν κόσμο καὶ μάλιστα μὲ τὴν παλαιότερη μαρτυρία γιὰ τὴν ὕπαρξι τῆς μοναχικῆς καὶ ἀσκητικῆς ζωῆς στὸν περιβάλλοντα χῶρο της, χρονολογούμενη ἤδη ἀπὸ τὸν 3ον μ.Χ. Ἴσως καὶ γι’ αὐτὸ γύρω στὸ 326 ἡ Ἁγία Ἑλένη συνέβαλε νὰ κτισθῆ ἕνα μικρὸ παρεκκλήσι τῆς φλεγομένης Βάτου πρὸς τιμὴ τῆς Θεοτόκου ἐπειδὴ κατὰ τὴν ἑρμηνεία τῶν πατέρων ἡ φλεγομένη Βάτος συμβολίζει τὸν εὐαγγελισμὸ τῆς Θεοτόκου. Εἶναι ἴσως ἡ μοναδικὴ ὀργανωμένη μοναστικὴ - Χριστιανικὴ κοινότητα - πού λειτουργεῖ ἀπὸ τὸν τρίτο αἰῶνα μέχρι σήμερα, ἀνελλιπῶς, χωρὶς καμμία διακοπὴ στὸν περιπετειώδη ἱστορικὸ χρόνο αὐτοκρατοριῶν, κρατῶν καὶ πολιτισμῶν.

Ἐκεῖ βρίσκεται ἡ δεύτερη μεγαλύτερη Βιβλιοθήκη (μετά ἀπὸ ἐκείνη τοῦ Βατικανοῦ) στὸν κόσμο, ἡ ὁποία διαφυλάσσει καὶ συντηρεῖ μὲ τὸν πλέον σύγχρονο τρόπο ἄνω τῶν 3.500 σὲ ἀριθμὸ καὶ σὲ σπουδαιότητα συλλογὴ χειρογράφων. Εἶναι ἐπίσης τὸ σπουδαιότερο κειμηλιοφυλάκειο τοῦ βυζαντινοῦ ἑλληνισμοῦ πού διαθέτει ἀνεκτίμητους πνευματικοὺς, καλλιτεχνικοὺς καὶ μικροτεχνίας θησαυροὺς χωρὶς ἱστορικὰ κενὰ μαζὶ μὲ συλλογὴ δύο χιλιάδων (2.000) χριστιανικῶν εἰκόνων, ἐγκαυστικῶν, τύπου Φαγιούμ, προ-εικονομαχικών καὶ μεταγενέστερων φυσικὰ τῆς ἐποχῆς αὐτῆς εἰκόνων, μὲ κυριώτερο τύπο τῆς κρητικῆς τεχνοτροπίας.

Στο «Περὶ κτισμάτων» (5.8.3) τοῦ Προκοπίου μαθαίνουμε ὅτι ὁ Ἰουστινιανὸς κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ 542- 552 ἔκτισε μία Ἐκκλησία στὸ ὄρος Σινᾶ - ὅπου ἐγκαταβιοῦσαν μοναχοὶ προσηλωμένοι «στὴν μελέτη θανάτου» -, ἀφιερωμένη στὴν Θεοτόκο τὴν ὁποία περιέβαλλε μὲ τεῖχος ἐγκαθιστῶντας καὶ φρουρὰ γιὰ προστασία της ἀπὸ βαρβάρους Σαρακηνούς[1]. Ἀπὸ ξύλινη ἐπιγραφὴ τῆς στέγης μαθαίνουμε ὅτι ὁ ἀρχιτέκτων κατασκευῆς ἦταν ἕνας Στέφανος Ἀϊλίσιος. Τό Καθολικὸν εἶναι ἕνα γρανιτένιο οἰκοδόμημα, εἰς ρυθμὸν τρικλίτου Βασιλικῆς, μὲ Νάρθηκα, κυρίως Ναὸν καὶ ἱερὸν Βῆμα. Οἱ τοῖχοι, οἱ κίονες, ἡ ξυλίνη στέγη, καὶ οἱ ἐπιγραφὲς εἶναι ἀπὸ τὴν ἐποχὴν τοῦ Ἰουστινιανοῦ.

Ἀργότερα καὶ μετὰ τὸν θάνατο τοῦ Ἰουστινιανοῦ (565)[2] φιλοτεχνήθηκε τὸ ἀπιθάνου κάλλους ψηφιδωτὸ τῆς Μεταμόρφωσης τοῦ Σωτῆρος, τὸ ὁποῖο συγκαταλέγεται ἀνάμεσα στὰ σημαντικώτερα ἔργα τῆς πρωτοβυζαντινῆς τέχνης διότι εἶναι τὸ μοναδικὸ ψηφιδωτὸ πού σώζεται ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ Ἰουστινιανοῦ καὶ ἔχει κατασκευασθῆμὲ καθαρὰ βυζαντινὴ τεχνοτροπία. Τα ψηφιδωτὰ τῆς συγκεκριμένης ἐποχῆς πού ὑπῆρχαν στὴν Κωνσταντινούπολι, ἀλλά καὶ σχεδὸν σὲ ὅλη τὴν ἔκτασι τῆς αὐτοκρατορίας καταστράφηκαν ἀλόγιστα κατὰ τὴν περίοδο τῆς εἰκονομαχίας, ἐνῶ ἐκεῖνα τῆς Ραβένας δὲν ἀποτελοῦν δεῖγμα καθαρῆς βυζαντινῆς τέχνης, καθὼς εἶναι μεῖξι βυζαντινοῦ καὶ Ἰταλικοῦ τύπου[3].

Τὸ ψηφιδωτό τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος

Τὸ ψηφιδωτὸ τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος (6ου πάντως αἰῶνα) ὑψώνεται στὴν ἁψίδα τοῦ Ἱεροῦ Βήματος τοῦ Καθολικοῦ τῆς Μονῆς καὶ ἀποτελεῖ μία ξεχωριστή πρωτοτυπία τόσο γιὰ τὸ θέμα ὅσο καὶ γιὰ τὴ θέσι του, καθὼς στὴ κόγχη τοῦ ἱεροῦ συνήθως εἰκονίζεται ἡ Παναγία ὡς Πλατυτέρα τῶν Οὐρανῶν, ἤ σπανιώτερα ὁ Ἅγιος πρὸς τιμὴν τοῦ ὁποίου ἔχει κτισθῆ ὁ Ναός. Σπάνια, ἐπίσης,

θεωρεῖται ἡ συγκεκριμένη σύνθεσι καὶ γιὰ τὴν ἔκτασὶ της, ἡ ὁποία καλύπτει μία ἐπιφάνεια 46 τετραγωνικῶν μέτρων, ἐνῶ γιὰ τὴν ὁλοκλήρωσί της ἀπαιτήθηκαν 500.000 ψηφίδες περίπου. Εἶναι δὲ τὸ ἀρχαιότερο ψηφιδωτὸ καὶ ἕνα ἀπὸ τὰ ὡραιότερα τῆς Ἀνατολικῆς Εκκλησίας[4].

Το θέμα του βασίζεται στὶς εὐαγγελικὲς διηγήσεις τοῦ Ματθαίου: ΙΖ’ 2-13, Μάρκου: Θ, 2-13, καὶ Λουκᾶ : Θ’ 28-36. Σύμφωνα μὲ αὐτές, ὁ Χριστὸς στὸ τέλος τῆς δημόσιας δράσης του καὶ σαράντα ἡμέρες πρὸ τοῦ Πάθους πῆρε τοὺς τρεῖς μαθητὲς του, τὸν Πέτρο, τὸν Ἰωάννη καὶ τὸν Ἰάκωβο καὶ ἀνέβηκε στὸ Ὄρος Θαβώρ. Ἐκεῖ οἱ τρεῖς Ἀπόστολοι κάθισαν νὰ ξεκουραστοῦν καὶ προσμένοντες.... ἀποκοιμήθηκαν βαθιά.(«ἦσαν βεβαρημένοι ὕπνῳ») Ξύπνησαν ὅμως κάπως «βίαια καὶ ἔντρομα» [5] γιατὶἔγινανμάρτυρεςμιᾶςἀκατάληπτηςφωτοχυσίας,ἀλλὰκαὶδυνατῆςφωνής ἐξ οὐρανοῦ. ("καὶ φωνὴ ἐγένετο ἐκ τῆς νεφέλης λέγουσα. οὗτος ἐστὶν ὁ υἱὸς μου ὁ ἀγαπητός, αὐτοῦ ἀκούετε..." Μάρκ.- Λουκ)

Ἦταν μιὰ ἄλλη ἀποκάλυψι - Θεοφάνεια τῆς Τριαδικῆς Θεότητας. Κύριο πρόσωπο ἐδῶ ὁ Χριστὸς ὁ ὁποῖος «μετεμορφώθη» ἀποκαλύπτοντας τὴν «Δόξα τῆς θεϊκῆς Του φύσης», μὲ σκοπὸ νὰ τὴν ἀντιληφθοῦν οἱ μαθητὲς του καὶ νὰ βεβαιωθοῦν γιὰ αὐτὴν, ὥστε καὶ νὰ μὴ δειλιάσουν καὶ νὰ τοῦ συμπαρασταθοῦν μετὰ ἀπὸ λίγες ἡμέρες στὴν ἀγωνία τοῦ Πάθους καὶ τῆς Σταύρωσής Του. («...ἵνα θεωρήσαντες τὰ θαυμάσιά Σου, μὴ δειλιάσωσι τὰ παθήματὰ Σου», α’ Στιχηρὸ Ἐσπερινοῦ)., καὶ ἀπὸ τὸ κοντάκιον τῆς ἑορτῆς: «.. ἴνα ὅταν σὲ ἴδωσι Σταυρούμενον, τὸ μὲν πάθος νοήσωσιν ἑκούσιον, τῷ δὲ κόσμῳ κηρύξωσιν, ὅτι σὺ ὑπάρχεις ἀληθῶς τοῦ Πατρὸς τὸ ἀπαύγασμα».

Ἀκολούθως - στὴν ἀπιθάνου κάλλους παράστασι - ἐμφανίζονται στὸ πλάϊ τοῦ Χριστοῦ, οἱ προφῆτες Μωυσῆς καὶ Ἠλίας, βεβαιώνοντας μὲ τὴν παρουσία τους τὴν ἐκπλήρωσι τῶν προφητειῶν περὶ τοῦ Μεσσία στὸ πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ καὶ προαναγ- γέλοντας τὴν ἐπικείμενη «ἔξοδὸν Του», τὸν σταυρικὸ του δηλαδὴ θάνατο (Λουκᾶ Θ, 31)[6].

Ἀναλυτικώτερη περιγραφὴ

Ἀναλυτικώτερα, γιὰ τὸ συγκεκριμένο ψηφιδωτό, μποροῦμε νὰ ἀναφέρουμε ὅτι στὴν παράστασι ὁ ἄγνωστος Καλλιτέχνης[7] θέλοντας νὰ δώσει ὑπερφυσικὴ διάστασι στὸ γεγονός, ἀφαιρεῖ ἐντελῶς ὁποιαδήποτε ἔνδειξι γήϊνου τοπίου. (π.χ. βουνό, δένδρα, ἤ ἄλλη βλάστησι). Στὴν διακόσμησι τοῦ ψηφοθετήματος ἐνῶ παρίστανται ἕξι πρόσωπα μόνο ὁ Χριστὸς ἀπεικονίζεται δισδιάστατος σὲ μία προσπάθεια τοῦ δημιουργοῦ του νὰ ἀποδώσει τὴν διαφορετικότητα τοῦ Θεανθρώπου καὶ δὴ "τῆς θείας φύσεὼς Του" ποὺ φανερωνόταν τὴν ὥρα ἐκείνη στὸ ὑπεραισθητὸ τῆς μεγαλεῖο καὶ στὴν ὑπερφυῆ της λαμπρότητα.

Ἡ προσληφθεῖσα μὲ τὴν Γέννησὶ του σάρκα δέχεται τὸν δοξασμὸ τῆς θεώσεως καὶ προδεικνύει καὶ προτυπώνει «τῆς ἀναστάσεως τὴν λαμπρότητα». Ὁ ὑμνῳδός στὸν ἑσπερινὸ τὸ ἑρμηνεύει ὡς τὸ «πρὸ αἰώνων κεκαλυμμένον μυστήριον ἐπ' ἐσχάτων φανεροῖ ἤ τοῦ Χριστοῦ φρικτὴ Μεταμόρφωσις».

Ἀντίθετα, οἱ δύο Προφῆτες ἔχουν "τὸν φυσικό ὄγκο" συνομιλοῦντες μὲ τὸν Χριστὸ , ἐνῶ οἱ τρεῖς Μαθητὲς παρουσιάζουν ἀκόμη περισσότερα φυσιοκρατικὰ στοιχεῖα κίνησης καὶ ἔκφρασης. Ἡ στάσι τοῦ σώματος τους εἶναι πρηνὴς καὶ ἐκδηλωτικὴ ἀσυνηθίστου βιώματος ἐκστατικοῦ φόβου. Ἀπὸ τὴν ὑμνολογία τοῦ ἑσπερινοῦ τῆς ἀποδόσεως διαβάζουμε: «Οἱ Μαθηταὶ σοῦ Λόγε, ἔρριψαν ἑαυτοὺς ἐν τῷ ἐδάφει τῆς γῆς, μὴ φέροντες ὁρᾶν (μή ἀντέχοντας νὰ βλέπουν), τὴν ἀθέατον μορφήν», «...μὴ φέροντες ὁρᾶν τὸ ἄστεκτον (τὸ ἀφόρητο) τῆς σῆς ἐλλάμψεως»

Ὁ Χριστὸς στὸ κέντρο παρουσιάζεται ὄρθιος εὐλογῶν μέσα σὲ γαλάζια «Δόξα», ἡ ὁποία ὑποδηλώνει τὸ ἄκτιστο Φῶς ποὺ ἐξέπεμπε, ἐνῶ διάφανες ἀκτῖνες του κατευθύνονται πρὸς τοὺς παρισταμένους Προφῆτες καὶ Ἀποστόλους καὶ τὸν περιβάλλοντα χῶρο. Καθὼς ἡ μορφὴ Του ἀπομονώνεται ἀπὸ τὸ χρυσὸ βάθος, ὁ λευκὸς ἐξαστράπτων ἱματισμὸς Του (Λουκᾶ Θ, 29) [8] ἀφήνει τὴν αἴσθησι ἐντονώτερης λαμπρότητας καὶ ταυτόχρονα ἐπειδὴ τὸ λευκὸ εἶναι τὸ κατ’ ἐξοχὴν σύμβολο τοῦ φωτὸς πού διαχέεται στὸν χῶρο, συνειρμικὰ ἀντανακλᾶ καὶ τὴν ἄχρονη ἰδιότητὰ τοῦ Ἰησοῦ ὡς «ὁ ἀϊδίως ὑπάρχων υἱὸς τοῦ Θεοῦ».

Ἐπὶ πλέον στὴν Γραφὴ μὲ τὸ λευκὸ χρῶμα «γνωστοποιεῖται» καὶ ἡ Ἀποκάλυψι καὶ ἡ Θεοφάνεια τοῦ Θεοῦ. Ἔτσι ἐδῶ ὁ δημιουργὸς τοῦ ψηφιδωτοῦ εἰκονίζει τὸν Χριστὸ «ἐν ἑτέρᾳ μορφῇ», «ἀπρόσιτη», «ἄκτιστη», μέσα σὲ «ᾠοειδῆ...κύκλο», στὴν οὐσία «ἐλλειψοειδῆ γαλάζια δόξα», πού πιστεύεται ὅτι εἶναι τὸ τελειότερο σχῆμα τῆς ὁλότητας τοῦ δημιουργημένου σύμπαντος καὶ ἐκφράζει τὴν ἀέναη διάρκεια, μὲ στόχο ἐδῶ νὰ ὑποδειχθῆ ἡ θεϊκὴ φύσι καὶ ἡ δημιουργικὴ δύναμι τοῦ Θεανθρώπου. «ὁ Θεὸς φῶς ἐστὶν» (Ιωάν. Α’ Επιστ. 1:5). Ἡ ὑμνολογία τῆς ἑορτῆς εἶναι ἰδιαιτέρως φορτισμένη μὲ αὐτοῦ τοῦ τύπου ἀλληγορικὴ δογματικὴ ὁρολογία [9].

Οἱ ἀποχρώσεις δέ, τοῦ λευκοῦ καὶ τοῦ γαλάζιου κυριαρχοῦν καὶ στὰ ἐνδύματα τῶν ἄλλων προσώπων, κατὰ τὴν σύμμετρη βέβαια μετοχὴ τους στὸ τελούμενο. Οἱ δύο Προφῆτες μὲ τὶς χειρονομίες τους φαίνονται νὰ συνομιλοῦν μὲ τὸν Κύριο (Ματθ. ΙΖ,

3), ἐνῶ οἱ ἐκφράσεις τῶν Μαθητῶν εἶναι πλήρεις φόβου, δέους ἔκπληξης καὶ ἀπορίας μπροστὰ στὸ ἐκτυφλωτικὸ ἄκτιστο φῶς. Ὁ Ἰωάννης καὶ ὁ Ἰάκωβος ἀριστερὰ καὶ δεξιὰ γονατισμένοι καὶ γυρισμένοι ἀντίστροφα, στρέφουν τὴν κεφαλὴ τους σάν ἄναυδοι πρὸς τὸν Χριστό. Ὁ Πέτρος εἶναι πεσμένος στὸ ἔδαφος, στὸ κέντρο κάτω ἀπὸ τὰ πόδια τοῦ Χριστοῦ, σὲ ὁριζόντια σχεδὸν θέσι , στηρίζοντας τὸ πρόσωπὸ του μὲ τὸ χέρι καὶ κοιτᾶ ἔκπληκτος τὴν θεϊκὴ παρουσία. Ὁ Καλλιτέχνης καταφέρνει νὰ ἀποδώσει τὸ ἀγωνιῶδες βλέμμα καὶ τὴν ὅλη ψυχικὴ καὶ συναισθηματικὴ τους ἔντασι μὲ τὴν ἀντιπαράθεσι τῶν χρωμάτων τῶν ψηφίδων[10].

Σύμφωνα μὲ τὸν Ἰωάννη τὸν Χρυσόστομο ὁ Μωυσῆς καὶ ὁ Ἠλίας εἶναι πρόσωπα τοῦ «παλαιοῦ νόμου», τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, εἶναι ὅμως καὶ τὰ πρόσωπα πού βίωσαν τὴν μυστικὴ θέα τοῦ Θεοῦ: ὁ πρῶτος στὸ Σινᾶ καὶ ὁ δεύτερος στὸ Καρμήλιον ὄρος. Ἡ ὑμνογραφικὴ δὲ παράδοσι θέλει τὸν Μωυσῆ νὰ ἀντιπροσωπεύει τοὺς νεκροὺς, ἐνῶ ὁ προφήτης Ἠλίας ὡς ἀναληφθείς μὲ πύρινο ἅρμα νὰ ἀντιπροσωπεύει τοὺς ζῶντας: στὸ στιχηρὸ τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς ψάλλεται: «... Συλλαλοῦντες δὲ τῷ Χριστῷ, (ὡς Κύριος τῆς Παλαιᾶς καὶ τῆς Καινῆς Διαθήκης) Μωϋσῆς καὶ Ἠλίας ἐδείκνυον, ὅτι ζώντων καὶ νεκρῶν κυριεύει, καὶ ὁ πάλαι διὰ νόμου, καὶ Προφητῶν λαλήσας ὑπῆρχε Θεός, ᾧ καὶ φωνὴ τοῦ Πατρός, ἐκ νεφέλης φωτεινῆς, ἐμαρτύρει λέγουσα, Αὐτοῦ ἀκούετε, τοῦ διὰ Σταυροῦ τόν, ᾍδην σκυλεύσαντος, καὶ νεκροῖς δωρουμένου, ζωὴν τὴν αἰώνιον».

Στὰ δύο τόξα γύρω ἀπὸ τὴν κυρία σύνθεσι παρατίθενται πορτραῖτα τῶν 12 Ἀποστόλων καὶ 12 Προφητῶν σὲ δίσκους. Στὸ μέσον καὶ στὸν ἴδιο ἄξονα κάτω ἀπὸ τὸν Χριστό, ἀπεικονίζεται ὁ προφήτης καὶ βασιλέας Δαυίδ, ὡς Ρωμαῖος αὐτοκράτορας. Ἡ παρουσία του ἀποτελεῖ ἀναφορὰ στὴ γενεαλογία τοῦ Χριστοῦ κατὰ τὴν ἀνθρώπινη φύσι Του. Στὶς γωνίες ὑπάρχουν πορτραῖτα τοῦ ἡγουμένου Λογγίνου, ἐπὶ τῆς ἐποχῆς τοῦ ὁποίου συνετέθη τὸ ψηφιδωτό, καὶ τοῦ διακόνου Ἰωάννου. Πρόκειται πιθανώτατα γιὰ τὸν ὅσιο Ἰωάννη τῆς Κλίμακος (579-629, προδίδοντας ταυτόχρονα καὶ τὸ πιθανὸ πλαίσιο χρονολόγησης τοῦ έργου[11].

Ἐπιλογικά

Τὸ ἀριστούργημα αὐτὸ τῆς Ἐθνικῆς μας κληρονομιᾶς πού ἐκπέμπει τὸ πολιτιστικὸ του φῶς χρονικὰ ἀπὸ τὴν Ἰουστινιάνεια ἐποχὴ καὶ τοπικὰ ἀπὸ τὴν γρανιτένια ἔρημο τῆς Χερσονήσου τοῦ Σινᾶ, καλύπτει ταυτόχρονα ὡς Εἰκόνα καὶ τὴν ὀρθόδοξη θεολογία. Ἡ Μεταμόρφωσι τοῦ Χριστοῦ πιστεύεται ὡς ἕνα ἀπὸ τὰ κορυφαῖα θαύματὰ Του γιατὶ ἀποκάλυψε τὸ ἄρρητο μεγαλεῖο τῆς θεότητὸς Του. Μὲ τὸ φῶς τῆς λαμπρότητάς Του φανέρωσε τὴν "ἄχρονη καὶ ἄκτιστη Δόξα", γνωστοποιώντας μὲ θαυμαστὸ τρόπο μέσω ἐκπροσώπων τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης καὶ τῶν μαθητῶν Του τῆς Καινῆς Διαθήκης, τὶς δύο φύσεις Του, τῆς θεϊκῆς καὶ τῆς ἀνθρωπίνης.

Ἐπὶ πλέον ἡ Μεταμόρφωσι ὡς ἑορτὴ ἔχει ἄμεση ἀναφορὰ στὴν τελείωσι καὶ τὴν θέωσι τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ὁποία εἶναι καὶ ἡ ἐσχατολογικὴ προοπτικὴ τῆς Θείας Οἰκονομίας. Μᾶς δείχνει ποιὸς εἶναι ὁ Χριστός. Μᾶς ἀποκαλύπτει ὅτι εἶναι ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ. Ἡ ἀλλαγὴ τῆς μορφῆς Του, τὸ θεῖο ἄκτιστο φῶς πού τὸν περιτριγύρισε, ἡ φωνὴ τοῦ Πατρὸς πού μαρτύρησε γιὰ τὴν θεϊκὴ Του φύσι, ὅλα αὐτὰ δηλώνουν ὅτι εἶναι Θεός. Γιὰ πρώτη φορὰ ὁ Χριστὸς παρουσιάζει στὰ μάτια τῶν ἀνθρώπων «τὸ ἀρχέτυπον κάλλος τῆς εἰκόνος», δηλαδὴ τὴν ἀληθινὴ ὀμορφιὰ τὴν ὁποία εἶχε ἀρχικὰ καὶ στὴν ὁποία μπορεῖ νά ξαναφθάσει ὁ ἄνθρωπος, ἀφοῦ πλάσθηκε «κατ' εἰκόνα» τοῦ Θεοῦ.

Σημειώσεις

1. Προκόπιος (5.8.3) ἐν τούτῳ δὲ τῷ Σινᾷ ὄρει μοναχοὶ ᾤκηνται, οἷς ἐστὶν ὁ βίος ἠκριβωμένῃ τὶς μελέτη θανάτου, ἐρημίας τῆς σφίσι φιλτάτης ἀδεέστερον ἀπολαύουσι. τούτοις δή τοῖς μοναχοῖς Ἰουστινιανὸς βασιλεὺς (ἐπεὶ οὐκ εἶχον οὐδὲν ὅτου ἐφεῖντο, ἀλλὰ κρείττους τῶν ἀνθρωπείων ἁπάντων εἰσίν, οὐδὲ τὶ κεκτῆσθαι οὐδὲ θεραπεύειν τὰ σώματα, οὐ μέντοι οὐδὲ ἄλλου ὁτουοῦν ὀνίνασθαι ἐν σπουδῇ ἔχουσιν) ἐκκλησίαν ᾠκοδομήσατο, ἥνπερ τῇ θεοτόκῳ ἀνέθηκεν, ὅπως δῇ αὐτοῖς ἐνταῦθα ἐξῇ εὐχομένοις τε καὶ ἱερωμένοις διαβιῶναι....5.8.8 ἐνταῦθα ποτέ τὸν Μωϋσέα φασί πρὸς τοῦ θεοῦ τοὺς νόμους παραλαβόντα ἐξενεγκεῖν. ἒς δὲ τοῦ ὄρους τὸν πρόποδα καὶ φρούριον ἐχυρώτατον ὁ βασιλεὺς οὗτος ᾠκοδομήσατο, φυλακτήριόν τε στρατιωτῶν ἀξιολογώτατον κατεστήσατο, ὡς μὴ ἐνθένδε Σαρακηνοὶ βάρβαροι ἔχοιεν ἅτε τῆς χώρας ἐρήμου οὔσης, ᾗπερ μοι εἴρηται, εἰσβάλλειν ὡς λαθραιότατα ἒς τὰ ἐπὶ Παλαιστίνης χωρία.

Ὑπάρχει καὶ ἡ ἄποψι ὅτι φιλοτεχνήθηκε κατὰ τὴν διάρκεια τῆς θητείας τοῦ Ἰουστινιανοῦ: «Ἡ κατασκευὴ τοῦ πραγματοποιήθηκε μεταξὺ τοῦ 548 καὶ τοῦ 565, δηλαδὴ μετὰ τὸ θάνατο τῆς Θεοδώρας καὶ πρὶν τὸ θάνατο τοῦ Ἰουστινιανοῦ., τὴν ἴδια περίοδο πού κτίστηκε ἡ βασιλικὴ.» ΜΑΜΕΑ ΑΘΗΝΑ, Ὁ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΣ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ ΚΑΙ Ἡ ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΤΟΥ ΣΙΝΑ, Θεσσαλονίκη 2015,σελ. 98
Κ. Μανάφης, Οἱ Θησαυροὶ τῆς Ἱερὰς Μονῆς Ἁγίας Αἰκατερίνης, Ἀθήνα 2006, σελ.61
Πεμπτουσία, Το Θεοβάδιστον ὄρος Σινᾶ, 3/5/2011)
«Ἐπὶ τοῦ ὄρους μετεμορφώθης, καὶ ὡς ἐχώρουν οἱ Μαθηταὶ σοῦ τὴν δόξαν σοῦ, Χριστὲ ὁ

Θεός...»,τὸὡςἐχώρουν:σημαίνει:ὅσομποροῦσαννὰἀντιληφθοῦν,νὰκαταλάβουν μὲτὸ μυαλὸ τούς, μὲ τὴν λογική...Με τὰ λόγια τοῦ Πέτρου – περὶ στησίματος σκηνῶν γιὰ νὰ μένουν ἐκεῖ ! - μᾶλλον ἦταν σὲ πλήρη ἀμηχανία καὶ σύγχυσι. Μαρκ. 9,6: «οὐ γὰρ ᾔδει τὶ λαλήση ἦσαν γὰρ ἔκφοβοι. /μετφ.: Καὶ έλεγεν αὐτά, διότι δὲν ἤξευρε τὶ νὰ εἴπη, ἐπειδὴ αὐτὸς καὶ οἱ δύο ἄλλοι μαθηταὶ εἶχαν καταληφθῆ ἀπὸ φόβον, ὁ ὁποῖος εἶχε θολώσει καὶ συγχύσει τὸν νοῦν τους.
Λουκ. 9,31 : «οἳ ὀφθέντες ἐν δόξῃ ἔλεγον τὴν ἔξοδον αὐτοῦ ἣν ἔμελλε πληροῦν ἐν Ἱερουσαλήμ. Λουκ. 9,31 : οἱ ὁποῖοι παρουσιάσθηκαν μὲ δόξαν καὶ ἔλεγαν διά τὴν ἔξοδον τοῦ, διά τὴν ἀναχώρησὶν τοῦ ἀπὸ τὸν κόσμον αὐτόν, τὴν ὁποίαν σύμφωνα μὲ τὰς προφητείας ἔμελλε νὰ ἐκπληρώση εἰς τὴν Ἱερουσαλήμ.
Τὸ μέγεθος τοῦ ἔργου, ἡ ποιότητὰ του καὶ ἡ ὅλη άνυπέρβλητη ἐκτέλεσι προδίδουν καλλιτέχνες προερχομένους ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολι. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ, ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΨΗΦΙΔΩΤΑ, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ,σελ. 16
Ματθ. ΙΖ, 2. «... ἔλαμψε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὡς ὁ ἥλιος, τὰ δὲ ἱμάτια αὐτοῦ ἐγένετο λευκὰ ὡςτὸφῶς...» Λουκ.9,29: «...καὶἐγένετοἐντῷπροσεύχεσθαιαὐτὸντὸεἶδοςτοῦπροσώπου αὐτοῦ ἕτερον καὶ ὁ ἱματισμὸς αὐτοῦ λευκὸς ἐξαστράπτων. Λουκ. 9,29 : Καὶ ἐνῶ προσηύχετο, ἔγινε ἡ ἐξωτερικὴ τοῦ μορφὴ τοῦ προσώπου τοῦ διαφορετικὴ καὶ ἡ ἐνδυμασία τοῦ ὁλόλευκη καὶ ἀπαστράπτουσα. Ὁ Μάρκος (9:2-3).περιγράφει τὴ σκηνὴ ὡς ἑξῆς: «καὶ μετεμορφώθη ἔμπροσθεν αὐτῶν, καὶ τὰ μάτια αὐτοῦ ἐγένετο στίλβοντα, λευκὰ λίαν ὡς χιών, οἷα γναφεὺς ἐπὶ γῆς οὐ δύναται οὕτω λευκᾶναι»
Ἐλάχιστοι στίχοι ἀπὸ τὸν Ἑσπερινὸ καὶ τὸν Ὄρθρο τὰ ἑορτῆς:

... Τῆς ἐνθέου δόξης ἀξιωθήσονται...
.... ἐθαύμαζον βλέποντες, Μωϋσῆν καὶ Ήλίαν συλλαλοῦντὰς σοὶ τὰ μέλλοντα συμβαίνειν σοὶ , καὶ φωνὴ ἐκ τοῦ Πατρός, ἐμαρτύρει λέγουσα Οὗτος ἐστὶν ὁ Υἱὸς μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ᾧ εὐδόκησα, ·
.... μεταμορφωθεὶς, ἀπαστράψαι πάλιν πεποίηκας, μεταστοιχειώσας αὐτήν, εἰς τὴν σὴν τῆς Θεότητος δόξαν τε καὶ λαμπρότητα διὸ βοῶμὲν σοι Δημιουργὲ τοῦ παντός, Κύριε δόξα σοι.
..... Τὸ ἄσχετον τῆς σῆς φωτοχυσίας, καὶ ἀπρόσιτον τῆς Θεότητος, θεασάμενοι τῶν Ἀποστόλων οἱ πρόκριτοι ·
.... τὴν δόξαν τῆς θεϊκῆς σοῦ μορφῆς ἔβλεπον γὰρ τὰ ἱμάτιὰ σοῦ, ἀστράψαντα ὡς τὸ φῶς καὶ τὸ πρόσωπὸν σοῦ ὑπὲρ τὸν ἥλιον ·
.... οἳ κατιδόντες Δέσποτα τὴν δόξαν σοῦ, τῇ ἀστραπῇ σοῦ ἐξέστησαν, ὁ τότε τούτοις, τὸ φῶς σοῦ λάμψας,

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ, ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΨΗΦΙΔΩΤΑ, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ, σελ. 232
«Γιὰ τὸν πρεσβύτερο Λογγῖνο καὶ πρεσβύτερο Ἰωάννη γνωρίζουμε ὅτι ἦταν ζωντανοὶ κατὰ τὸ χρόνο κατασκευῆς τοῦ ψηφιδωτοῦ, ἀλλὰ οἱ χρονολογίες μᾶς εἶναι ἄγνωστες. Τογεγονὸς ὅτι φέρουν τετράγωνα φωτοστέφανα δηλώνει πῶς ὅταν κατασκευάστηκε τὸ ψηφιδωτὸ βρισκόταν καὶ οἱ δύο ἐν ζωῇ.» Κ. Μανάφης, Οἱ Θησαυροὶ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίας Αἰκατερίνης, Ἀθήνα 2006, σελ.62-Λογγῖνο

Μερική βιβλιογραφία

1. ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΣΙΝΑ, ΕΚΔΟΣΗ ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΣΙΝΑ
2. Κόττης Κωνσταντίνου, Σχόλια θεολογικά και εικονογραφικά στην Μεταμόρφωση του Σωτήρος, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2017

3 Κ. Μανάφης, Οι Θησαυροί της Ιεράς Μονής Αγίας Αικατερίνης, Αθήνα 2006

4 ΜΑΜΕΑ ΑΘΗΝΑ, Ο ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΣ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ ΚΑΙ Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ

ΜΟΝΗΣ ΤΟΥ ΣΙΝΑ, Θεσσαλονίκη 2015.
5. ΝΑΝΩ ΧΑΤΖΗΔΑΚΗ, ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ, ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΨΗΦΙΔΩΤΑ, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ

6. ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΚΟΝΙΑ, Περιοδική ἔκδοση Ἱ. Μητροπόλεως Κωνσταντίας - Αμμοχώστου, Ἔτος 4ο (2011) • τεῦχος 11o
7. Πρωτοπρ. Δημητρίου Β. Τζέρπου, Η Εορτή της Μεταμορφώσεως του Κυρίου, «Πνευματική Διακονία», Περιοδική Έκδοση τής ’Ίεράς Μητροπόλεως Κωνσταντίας – Αμμοχώστου Έτος 4ο (2011), τεύχος 11ο

8. πρωτοπρ. Κωνσταντίνου Καραϊσαρίδη, Ἡ Μεταμόρφωση τοῦ Σωτῆρος στή βυζαντινή Λειτουργία καί Ὑμνογραφία,( (Εἰσήγηση στό Διεθνές Λειτουργικό Συνέδριο, 2008)
9. Σωτηρίου Δεσπότη, Η ΑΦΗΓΗΣΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ ΣΤΟ ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ (3, 1- 13), «Πνευματική Διακονία», Περιοδική Έκδοση τής ’Ίεράς Μητροπόλεως Κωνσταντίας – Αμμοχώστου, Έτος 4ο (2011), τεύχος 11ο