Δημητρίου Μίχα

Ἡ Μεγάλη Ἑβδομάδα μᾶς φέρνει ἐνώπιον τῶν Παθὼν τοῦ Θεανθρώπου, ἐφ’ ὅσον ἡ δογματικὴ διδαχὴ τῆς Ἐκκλησίας τονίζει ὅτι στὴν περίπτωσι τοῦ Χριστοῦ ἡ ἕνωσι τῶν δύο φύσεων (τῆς θεϊκῆς καὶ τῆς ἀνθρωπίνης) εἶναι ὑποστατική.

Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ὁ Χριστὸς εἶναι μία ὑπόστασι, δηλαδὴ κατὰ τοὺς Καππαδόκες πατέρες, ἕνα πρόσωπο μὲ δύο φύσεις. Ἔτσι τόσο στὰ Πάθη ὅσο καὶ ἐπὶ τοῦ Σταυροῦ, πάσχει ὁ Θεάνθρωπος καὶ ὄχι ἁπλῶς ἕνας ἄνθρωπος ὀνόματι Ἰησοῦς. Ὡσαύτως κατὰ ἕναν μυστήριο τρόπο, ὁ ἴδιος ὁ Θεὸς συμμετεῖχε στὴν ὀδύνη καὶ τὸ πάθος, χωρὶς ταυτόχρονα νὰ ὑφίσταται ἀλλοίωσι ἡ  θεία φύσι του. Εἶναι ἕνα μυστήριο ἀσύλληπτο, τὸ ὁποῖο ὃμως διασφαλίζει τὴν πληρότητα τοῦ Θεοῦ ἀλλὰ καὶ τὴν ἀληθινὴ συμμετοχὴ του στὴ ἱστορία. Ὃ Θεὸς Υἱὸς ἔζησε τὸ πάθος, διότι εἶναι αὐτὸς ποὺ ἐναθρώπισε [1].

Τὸ ὑμνολογικό τελετουργικὸ τῆς Ἐκκλησίας μὲ τὴν σύμπτυξι τοῦ λειτουργικοῦ χρόνου στὸ τυπικὸ της, ἀποτύπωσε ὅλο αὐτὸ τὸ νοηματικὸ περιεχόμενο στὶς ἀκολουθίες ποὺ θέσπισε ἡ Ἐκκλησία: ἀπὸ τὴν Μ'. Δευτέρα δὲ, ἕως καὶ τὴν Μ'. Τετάρτη αὐτὲς πληροῦνται ἀπὸ παραβολὲς καὶ συμβολισμοὺς:

Τὸ πρῶτο μέρος τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδας, ἡ Μ'. Δευτέρα ἡ Μ'. Τρίτη καὶ ἡ Μ'. Τετάρτη, ἀποτελοῦν μιὰ ἑνιαία λειτουργικὴ ἑνότητα. Ὁ Ὄρθρος κάθε μιᾶς ἀπὸ αὐτὲς τὶς ἡμέρες ὀνομάζεται ἀκολουθία τοῦ Νυμφίου. Τὸ ὄνομα προέρχεται ἀπὸ τὸ κεντρικὸ πρόσωπο στὴν παραβολὴ τῶν δέκα παρθένων (Ματθ. 23, 1-3). Ὁ Χριστὸς τοῦ Πάθους εἶναι ὁ Νυμφίος τῆς Ἐκκλησίας.

Τὴν Μ'. Δευτέρα μνημονεύεται ὁ Ἰωσὴφ ὁ Πάγκαλος, ὁ ἑνδέκατος γιὸς τοῦ Πατριάρχη Ἰακὼβ καὶ ἱστορικὸ πρόσωπο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης· προβάλλεται ὡς προτύπωσι τοῦ Χριστοῦ. Ἡ ἱστορία τοῦ Ἰωσὴφ ἐξηγεῖ τὸ μυστήριο τῆς πρόνοιας τοῦ Θεοῦ, τῆς ἐπαγγελίας καὶ τῆς σωτηρίας. Χαίρει ὡς παράδειγμα σωφροσύνης, ταπεινότητας, ὑπομονῆς καὶ ἐντιμότητας στὴν ἐναλλαγὴ γεγονότων καὶ στὴν «τροπὴ» τῆς ζωῆς του, δίνοντας μαρτυρία γιὰ τὴ δύναμι τῆς ἀγάπης καὶ τῆς ὑπόσχεσης τοῦ Θεοῦ, παρὰ τὰ δεινὰ ποὺ θὰ ὑποφέρει. Ἀρχικὰ ὑπέστη τὸν φθόνο καὶ τὴν ζήλεια τῶν ἀδελφῶν του πωληθεὶς ὡς δοῦλος· κατατρεγμένος καὶ περιφρονημένος στὴν Αἴγυπτο γίνεται εὐνοούμενος τοῦ ἀνώτερου ἀξιωματούχου τῆς Χώρας, Πετεφρῆ· συκοφαντηθείς ἐπειδὴ δὲν ὑπέκυψε στὶς ἐρωτικὲς προκλήσεις τῆς γυναίκας τοῦ Πετεφρῆ, φυλακίζεται· ἀπὸ ἐκεῖ μὲ τὸ χάρισμα τοῦ ἑρμηνευτοῦ ὀνείρων καὶ μὲ τὴν βοήθεια βεβαίως τοῦ Θεοῦ, ἀνέβηκε στὸ ὑψηλότερο ἀξίωμα τῆς χώρας, Φαραώ, συγχωρώντας καὶ τὴν κακία τῶν ἀδελφῶν του (Γέν. 50, 19-21).

Ἐπίσης, τὴ Μ'. Δευτέρα ἡ Ἐκκλησία μνημονεύει τὸ γεγονὸς μὲ τὴν κατάρα τοῦ δέντρου τῆς συκιᾶς, ὡς δένδρο τῆς παράβασης καὶ τῆς «αἰδοῦς» - ντροπῆς: Ἡ ξηρανθεῖσα συκὴ (Ματθ. 21,18-22), τὴν ὁποία καταράστηκε ὁ Χριστὸς «Μηκέτι ἐκ σοῦ καρπὸς γένηται εἰς τὸν αἰῶνα», καὶ τότε «ἐξηράνθη παραχρῆμα». Ἀναφέρεται στοὺς ὑποκριτικοὺς ἀνθρώπους (Φαρισαίους), οἱ ὁποῖοι φαινομενικὰ δείχνουν ἐνάρετοι, ἀλλὰ στὴν πρᾶξι εἶναι ἐντελῶς «ἄκαρποι» ἀπὸ θεάρεστα ἔργα. Οἱ πιστοὶ ὅμως στὴν διδασκαλία του ἐκφράζουν τὸν γόνιμο καὶ καρποφόρο, «ἔμπρακτο» λόγο, ὁ ὁποῖος διεισδύει σ’ ὁλόκληρη τὴν ἀνθρώπινη ὕπαρξι καὶ προκαλεῖ λυτρωτικὴ ἀλλαγή.

Τὴν Μ'. Τρίτη ἡ Ἐκκλησία μνημονεύει δύο παραβολὲς ποὺ σχετίζονται μὲ τὴν Δευτέρα Παρουσία. Ἡ μιὰ εἶναι ἡ παραβολὴ τῶν δέκα παρθένων (Ματθ. 25, 1-3), καὶ ἡ ἄλλη εἶναι ἡ παραβολὴ τῶν ταλάντων (Ματθ. 25, 14-30). Μὲ αὐτὲς ἡ Ἐκκλησία θέλει νὰ θίξει θέματα: πνευματικῆς ἐγρήγορσης, φροντίδας, ὑπευθυνότητας καὶ γνωστικῆς κρίσης γιὰ τὰ ἔσχατα.

Ἡ παραβολὴ τῶν δέκα Παρθένων (Ματθ. 25, 1‐13) π.χ. εἶναι ἐσχατολογική παραβολὴ καὶ ἔχει ὡς σκοπὸ νὰ θυμίσει στοὺς πιστοὺς πὼς ἡ Δευτέρα καὶ ἔνδοξη Παρουσία τοῦ Χριστοῦ θὰ γίνει ξαφνικά, «ὡς κλέπτης ἐν νυκτὶ» (Α΄Θεσ.5:2). «Ἰδοὺ ὁ Νυμφίος ἔρχεται ἐν τῷ μέσω τῆς νυκτός, καὶ μακάριος ὁ δοῦλος, ὃν εὑρήσει γρηγοροῦντα,» Γι’ αὐτὸ θὰ πρέπει οἱ πιστοὶ νὰ εἶναι πάντοτε, ἀνὰ πᾶσα στιγμὴ ἕτοιμοι, σὲ ἐγρήγορσι καὶ «φρόνιμοι- συνετοί», ὅπως οἱ πέντε ἐξ αὐτῶν τῶν παρθένων, καὶ ὄχι «μωροὶ- ἀνόητοι» γιὰ τὴν ὑποδοχὴ Του, διαφορετικὰ θὰ μείνουν ἔξω ἀπὸ τὴ βασιλεία Του, ὅπως οἱ ἄλλες πέντε ποὺ δὲν προέβλεψαν (ἀπροετοίμαστες) νὰ ἔχουν ἀπόθεμα λαδιοῦ στὸ λυχνάρι τους [2].

Ἐπίσης τὸ βράδυ τῆς Μεγάλης Τρίτης, ψάλλεται στὶς Ἐκκλησίες ὡς τὸ τελευταῖο τροπάριο στὴν ἀκολουθία [3], τῆς Κασσιανῆς, τῆς λογίας ποιητρίας τοῦ Βυζαντίου (810-865 μ.Χ). Περιγράφει ἕνα περιστατικὸ τὸ ὁποῖο ἀναφέρουν οἱ τρεῖς ἀπὸ τοὺς τέσσερις Εὐαγγελιστὲς [4]. Δηλαδὴ σὲ ἐκείνη τὴν ἀνώνυμη μοιχαλίδα, τὴν ὁποία ὁ Χριστὸς ἔσωσε ἀπὸ βέβαιο θάνατο διὰ λιθοβολισμοῦ ἀπὸ τὸν ἀγελαῖο ὄχλο τῶν Φαρισαίων γιὰ τὸ ἠθικὸ της παράπτωμα, μὲ ἐκεῖνα τὰ πασίγνωστα λόγια εὐσπλαχνίας Του: «Ὁ ἀναμάρτητος πρῶτος τὸν λίθον βαλέτω ἐπ’ αὐτὴν» (Ἰωάννης 8, 7). Καὶ ὅταν ἀργότερα ὁ Ἰησοῦς βρέθηκε στὸ σπίτι τοῦ Σίμωνα τοῦ Φαρισαίου τοῦ λεπροῦ, ἡ ἁμαρτωλὴ ἐκείνη γυναίκα αἰσθάνθηκε τὴν ἀνάγκη πηγαίνοντας ἐκεῖ νὰ ἐκφράσει τὴν εὐγνωμοσύνη καὶ τὴν ἀφοσίωσι της στὸν Σωτῆρα της Χριστό. Ἔτσι ἀγόρασε ἀρώματα, καὶ μὲ ταπείνωσι καὶ σεμνότητατα καὶ μὲ δάκρυα συντριβῆς πῆγε νὰ πλύνει τὰ πόδια τοῦ Ἰησοῦ, σκουπίζοντας τα μὲ τὰ ξέπλεκα μαλλιά της. Τὰ δάκρυα της ἐκεῖνα ἦταν δάκρυα ἐλέους καὶ συντριβῆς καὶ κλαίει μὲ πάθος νὰ τὴν εὐσπλαγχνισθῆ ὁ Θεὸς τῆς ἀγάπης καὶ τῆς συγχώρεσης. Τὴν νοηματικὴ αὐτὴ κατακλεῖδα προβάλλει καὶ ἡ Ἐκκλησία γιὰ νὰ μιμηθοῦν οἱ πιστοὶ τὸ πνεῦμα συγχώρεσης καὶ καταλλαγῆς, μετέχοντας καρδιακὰ στὰ δρώμενα τοῦ Πάθους τοῦ Χριστοῦ ἀλλὰ καὶ ἔμπρακτα μὲ πνεῦμα καλωσύνης καὶ συγχώρησης πρὸς τοὺς συνανθρώπους μας.

Τὴν Μ'. Τετάρτη ἡ Ἐκκλησία καλεῖ τοὺς πιστοὺς νὰ ἐπικεντρώσουν τὴν προσοχὴ τους σὲ δύο μορφὲς: τὴν ἁμαρτωλὴ γυναῖκα  ποὺ ἔχρισε τὸν Ἰησοῦ λίγο πρὶν τὸ πάθος ( καὶ στὸν Ματθ. 26, 6-13), καὶ τὸν Ἰούδα, τὸν μαθητὴ τοῦ, ποὺ πρόδωσε τὸν Διδάσκαλο του. Αὐτοὶ οἱ ἄνθρωποι μᾶς δημιουργοῦν σκέψεις γιὰ ζητήματα ποὺ σχετίζονται μὲ τὴν ἐλευθερία, τὴν ἁμαρτία, τὴν κόλασι καὶ τὴν μετάνοια. Ἔτσι ἡ ἐλευθερία μὲ τὴν δυνατότητα τῶν ἐπιλογῶν φέρνει τὸν ἄνθρωπο πρὸ τῶν εὐθυνῶν του καὶ τῶν εὐβούλων πράξεων του ἢ μή. Ἡ ἀστοχία καὶ ἡ ἁμαρτία εἶναι ἡ θεληματικὴ ἀπόρριψι τῆς προσωπικῆς σχέσης μὲ τὸν ζῶντα Θεό, ἐνῶ ἡ μετάνοια εἶναι ἡ μόνη ἐσκεμμένη ἐπιλογὴ ποὺ θὰ ὁδηγήσει στὴν σωτήρια ἀγκάλη τοῦ οὐρανοῦ, ὅπως ἡ γυναῖκα «ἡ ἀλείψασα τὸν Χριστὸ μὲ μῦρον» (καὶ στὸν Λουκ. 7, 36-50).

Ὑμνολογικά, ἡ Ἐκκλησία ψάλλουσα τὴν ἑσπέρα τὸν ὄρθρο τῆς Μεγ. Πέμπτης θυμᾶται τὸ γεγονὸς «τῆς ἀλείψεως τοῦ Κυρίου ὑπὸ πόρνης γυναικὸς» θέμα ποὺ εἴχαμε προετοιμασθῆ ἀπὸ τὸ δοξαστικὸ τροπάριο τῆς Κασσιανῆς τὸ προηγούμενο βράδυ, καὶ τὸ συμβὰν «τῆς νίψεως τῶν ποδῶν τῶν ἀποστόλων ὑπὸ τοῦ Κυρίου», ἐπίσης ψάλλονται τὰ τοῦ Μυστικοῦ Δείπνου καὶ τῆς σύλληψης τοῦ Χριστοῦ στὴν Γεσθημανή. Τὸ βασικὸ τροπάριο τῆς ἡμέρας «Ὅτε οἱ ἔνδοξοι μαθηταί…» ἀποδίδεται σὲ σύνθεσι τοῦ Ῥωμανοῦ τοῦ Μελωδοῦ. [5]

Τελετουργικὰ τὸ πρωὶ πραγματοποιεῖται ἡ Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία, ἐνῶ τὸ ἀπόγευμα ἢ τὸ βράδυ διεξάγεται τὸ Μυστήριο τοῦ Ἁγίου Εὐχελαίου. Κατὰ τὴ διάρκεια αὐτοῦ τοῦ μυστηρίου, ὁ ἱερεὺς ἀναγιγνώσκει ἑπτὰ Εὐαγγέλια καὶ ἀντίστοιχα ἑπτὰ εὐχές, προκειμένου νὰ εὐλογήσει τὸ λάδι, σταυρώνοντας μὲ αὐτὸ τοὺς πιστοὺς στὸ μέτωπο, στὸ πρόσωπο καὶ στὰ χέρια, ἀποδίδοντας του ξεχωριστὴ θεία ἰδιότητα μὲ θεραπευτικὴ δύναμι. Ταυτόχρονα ὅπως καὶ ὅλη τὴν Μ'. Ἑβδομάδα νηστεύοντες ἀπέχουμε τὴν βρῶσι του ἐγκρατευόμενοι παθῶν καὶ κακῶν λογισμῶν, προετοιμαζόμενοι ἐσωτερικὰ γιὰ τὰ μεγάλα δρώμενα τῶν Παθῶν τοῦ Χριστοῦ.

Τὴ Μ'. Πέμπτη ἡ προσοχὴ τῆς Ἐκκλησίας στρέφεται πρὸς τὰ γεγονότα ποὺ συνέβησαν στὸ ὑπερῶο καὶ στὸν κῆπο τῆς Γεθσημανή. Στὸ ὑπερῶο, ὁ Ἰησοῦς ἵδρυσε τὸ μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας καὶ ἔπλυνε τὰ πόδια τῶν μαθητῶν του. Ἡ ἡμέρα αὐτὴ περιλαμβάνει: τὸν Νιπτῆρα  τῆς ταπείνωσης, τὸν Μυστικὸ Δεῖπνο μὲ τὴν παρακαταθήκη τῆς θείας εὐχαριστίας, τὴν ἀποκάλυψι τοῦ προδότη Ἰούδα, ὕστερα τὴν προσευχὴ τοῦ Ἰησοῦ στὸν κῆπο τῆς Γεσθημανή (Ιων.17, 1-25), τὴν προδοσία τοῦ Ἰούδα μὲ φίλημα καὶ τὴν σύλληψι τοῦ Ἰησοῦ (Λουκ. 22, 47-48), τὸν δέσμιο Χριστὸ ἀπὸ τοὺς ἀρχιερεῖς ἐνώπιον τοῦ Πιλάτου ἀπαιτώντας τὴν σταύρωσι Του καὶ μὲ τὸν ὄχλο νὰ κραυγάζει τὸ ἴδιο, ἐνῶ ἐκεῖνος «νίπτει τὰς χεῖρας του».

Ἀκολουθεῖ ἡ μαστίγωσι τοῦ Ἰησοῦ καὶ ὁ επαιγμός του ἀφοῦ τὸν ἔντυσαν μὲ ἕναν κόκκινο μανδύα, τοῦ φόρεσαν ἀγκάθινο στεφάνι, τοῦ ἔδωσαν νὰ κρατᾶ ἕνα καλάμι, τὸν χτύπησαν, τὸν χλεύαζαν, καὶ ἔφτυναν στὸ πρόσωπο του. Ἕπεται ἡ σκληρὴ πορεία πρὸς τὸν Γολγοθᾶ, ἡ σωματικὴ κατάρρευσίς του καὶ ἡ ἀγγάρευσι τοῦ Σίμωνα τοῦ Κυρηναίου νὰ σηκώσει τὸν σταυρὸ Του.

Τελετουργικά, τὴν ἑσπέραν τῆς Μεγάλης Πέμπτης τελεῖται ὁ ὄρθρος (τῆς Μεγ. Παρασκευῆς) τῶν παθῶν τοῦ Κυρίου μὲ τὴν κατανυκτικὴ ἀνάγνωσι δώδεκα εὐαγγελικῶν κειμένων μὲ κεντρικὸ θέμα τὴν σύλληψι καὶ τὴν πορεία Του πρὸς τὸ ἑκούσιον Πάθος.[6] Ἀνάμεσα δὲ στὸ 5^ο καὶ τὸ 6^ο Εὐαγγέλιο ψάλλεται τὸ ἀντίφωνο σὲ ἄκρα συγκίνησι καὶ κατάνυξι: «Σήµερον κρεµᾶται ἐπὶ ξύλου, ὁ ἐν ὕδασι τὴν γῆν κρεµάσας…»[7], ἐνῶ ταυτόχρονα γίνεται ἡ λιτάνευσι τοῦ Ἐσταυρωμένου στο κέντρο τοῦ ναοῦ.

Κατὰ τὴν Μ'. Παρασκευὴ συμβαίνει ἡ Σταύρωσι τοῦ Χριστοῦ παραμονὴ τοῦ ἑβραϊκοῦ Πάσχα. Στὸν ἀπόλυτο πόνο, στὴν ἀκραία ὀδύνη διαμείβεται ὁ διάλογος τοῦ Χριστοῦ μὲ τοὺς δύο ληστές, μὲ τὴν μητέρα του καὶ τὸν Ἰωάννη, ὁ διαμοιρασμός τῶν ρούχων του ἀπὸ τοὺς ρωμαίους στρατιῶτες, οἱ λεγόμενοι «ἑπτὰ λόγοι τοῦ Χριστοῦ» καὶ ἡ συσκότησι τῆς ἡμέρας (ἔκλειψι ἡλίου). Στὴν ἴδια ἡμέρα ψάλλεται καὶ βιώνεται ἡ Ἀποκαθήλωσι ἡ ὁποία συνέβη ἀπὸ τὸν μυστικὸ μαθητὴ τοῦ Ἰησοῦ, τόν Ἰωσὴφ τὸν ἀπὸ Ἀριμαθαίας, ἀφοῦ ζήτησε τὴν ἄδεια ἀπὸ τὸν Πιλᾶτο νὰ πάρει τὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ γιὰ νὰ τὸ ἐνταφιάσει μαζὶ μὲ κάποιες γυναῖκες· τὴν Παναγία, τὴν Μαρία τὴν Μαγδαληνὴ τὴν Μαρία- μητέρα τοῦ Ἰωσήφ, καθὼς καὶ μὲ τὸν ἀγαπημένο μαθητὴ τοῦ Χριστοῦ, τὸν Ἰωάννη. Ἀκολουθεῖ ὁ Ἐπιτάφιος Θρῆνος, ἀφοῦ ἐναποτίθεται τὸ Ἄχραντο Σῶμα τοῦ Κυρίου σὲ κάτασπρο σεντόνι τὸ ὁποῖο ἐπιστρώνεται μὲ λουλούδια καὶ ἀλείφεται μὲ μύρα. Σύμφωνα μὲ τὰ κείμενα τῶν εὐαγγελιστῶν τὸ σῶμα τοῦ Χριστοῦ ἐνταφιάζεται σὲ καινὸ (καινούριο) μνῆμα καὶ κλείνεται ἡ εἴσοδος μὲ μιὰ μεγάλη πέτρα.

Ἐδῶ ψάλλονται τὰ λεγόμενα «ἐγκώμια ἐπιταφίου». Στὸ τυπικὸ τῆς Ἐκκλησίας εἶναι εἰδικὰ τροπάρια ποὺ ψάλλονται κατὰ τὸν Ὄρθρο τοῦ Μεγάλου Σαββάτου ποὺ τελεῖται ὅμως τὴν Μεγ. Παρασκευὴ τὸ βράδυ λίγο πρὶν τὴν ἐκφορὰ τοῦ ἐπιταφίου. Πρόκειται γιὰ 185 σύντομα τροπάρια ποὺ παρεμβάλλονται μετὰ τὸν 118^ὂν ψαλμό, (λέγεται καὶ ψαλμὸς τοῦ Ἀμώμου) ἀκολουθώντας σὲ τρεῖς στάσεις. Ἡ πρώτη στάσι σὲ ἦχο πλάγιο α΄ ἀρχίζει μὲ τὸ ἐγκώμιο “Ἡ ζωὴ ἐν τάφῳ, κατετέθης, Χριστέ…”. Ἡ δεύτερη στάσι σὲ ἦχο πάλι πλάγιο α΄ ἀρχίζει μὲ τὸ ἐγκώμιο “Ἄξιον ἐστὶ μεγαλύνειν σὲ τὸν Ζωοδότην…” καὶ ἡ τρίτη στάσι σὲ ἦχο γ΄ ἀρχίζει μὲ τὸ ἐγκώμιο “Αἱ γενεαὶ αἱ πᾶσαι ὕμνον τῇ ταφῇ Σου προσφέρουσι Χριστὲ μου”.

Σὲ ὅλη τὴν ἔκτασι τῶν ποιητικῶν κειμένων δεσπόζουν δύο ἐκ διαμέτρου ἀντίθετα θέματα: ἀπὸ τὴν μία ὁ δραματικὸς λόγος καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη ὁ θρίαμβος τοῦ Σταυροῦ· ἡ θνητότητα καὶ ἡ ἀθανασία, ἡ λύπη καὶ ἡ χαρά, ὁ πόνος τοῦ Σταυροῦ, ἀλλὰ καὶ ὁ θρίαμβος τῆς Ἀνάστασης. Τονίζεται ἡ μετοχὴ καὶ ἡ συμπόνια ὅλων τῶν ἐμψύχων καὶ ἀψύχων στὸ Μέγα Πάθος. Συμπάσχουν : οἱ ἄγγελοι, οἱ ἄνθρωποι, οἱ προφῆτες, τὰ πτηνά, τὰ εὐγενῆ ζῶα, τὰ ἀστέρια καὶ ἄλλα δημιουργήματα τοῦ Θεοῦ ἄψυχα καὶ ἔμψυχα, στὸ φρικτὸ θέαμα τοῦ ἐνταφιασμοῦ τῆς Ζωῆς, ποὺ εἶναι ὁ Κύριος τῆς Δόξης. Ὁ Θεάνθρωπος ἀναφέρεται ἐδῶ ὡς ὁ πλέον ὄμορφος ἀπὸ ὅλους τοὺς θνητούς. Βασιλεὺς τοῦ παντός. Ἐξαγιάζον Φῶς, ποὺ φωτίζει τὸν ἐξωτερικὸ καὶ ἐσωτερικὸ μας κόσμο. Φιλάνθρωπος, Κριτής, Ζωοδότης. Ἐκεῖνος ποὺ κρατάει στὴν παλάμη του τὴν Γῆ. Αὐτὸς ποὺ εἶναι ἡ προσωποποίησι τῆς ἴδιας τῆς ζωῆς. Ἡ πλήρης ἔκφρασι τῆς εὐγένειας καὶ τῆς ἀνθρωπιᾶς. Στίχοι ἐκπληκτικῆς λυρικώτητας καὶ μεστοὶ θεολογικῶν νοημάτων μὲ κέντρο τὴν Γέννησι – Σταύρωσι καὶ Ἀνάστασι τοῦ Θεανθρώπου Χριστοῦ.

Τὸ Μέγα Σάββατο εἶναι ἀφιερωμένο εἰς τὴν «εἰς Ἅδου Κάθοδον» τοῦ Χριστοῦ, ὅπου ἡ θεωμένη ψυχὴ του κατέβηκε στὸν Ἅδη, ἀμέσως μετὰ τὴν ἐκφώνησι τοῦ «τετέλεσται» στὸν Σταυρό, ὅταν δηλαδὴ χωρίσθηκε ἀπὸ τὸ ἄχραντο του σῶμα, καὶ ἔμεινε ἐκεῖ γιὰ τρεῖς μέρες καταλύοντας τὴν δύναμι τοῦ Ἅδη καὶ τοῦ θανάτου. Μὲ τὴν ἐνέργεια αὐτὴ ἔφερε τὸ χαρούμενο κήρυγμα τῆς ἀπολύτρωσης μὲ τὴν Ἀνάστασι Τοῦ στὸν κόσμο, ἡ ὁποία συνέβη τὸ πρωὶ τῆς Κυριακῆς. (Ματθ. 12,40. Πράξ. 2,31. 13.37. Λουκ. 23,43. Ιωάν. 20,17. Ἂ’ ΙΙέτρ. 3,18.19 κ.λπ). Γι’ αὐτὸ καθορίσθηκε ἀπὸ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καὶ ὁ ἐπίσημος ἑορτασμὸς τῆς Καθόδου κατὰ τὸ Μ'. Σάββατο.

Ἔτσι τὸ Μ'. Σάββατο τὸ πρωί, στὸν λειτουργικὸ κύκλο τῶν ἡμερῶν, γίνεται καὶ ἡ πρώτη Ἀνάστασι. Εἶναι ὁ προάγγελος τῆς μεγάλης ἑορτῆς τοῦ Πάσχα τῆς Κυριακῆς. Ὁμοιάζει  συμβολικὰ μὲ δυνατὸ σεισμό, σὰν νὰ γκρεμίζεται δηλαδὴ ὁ παλαιός κόσμος γιὰ νὰ χτιστῆ ὁ νέος, αὐτὸς τῆς Βασιλείας τῶν Οὐρανῶν. Οἱ πολυέλαιοι στὶς ἐκκλησίες κουνιοῦνται, οἱ πιστοὶ χτυπᾶνε τὰ στασίδια καὶ οἱ ἱερεῖς, μὲ κραυγαλέες κινήσεις, μεταδίδουν τὸ μήνυμα τῆς σωτηρίας ἀπ’ ἄκρη σὲ ἄκρη. Στὴν ἐκκλησία ψάλλεται ὁ Ἑσπερινὸς τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα μὲ τὴν γνωστὴ ψαλμωδία  “ἀνάστα, ὁ Θεός, κρίνων τὴν γῆν, ὅτι σὺ κατακληρονομήσεις ἐν πᾶσι τοῖς ἔθνεσι” καὶ ὁ ἱερεὺς πετᾶ στοὺς πιστοὺς φύλλα δάφνης (βάγια).

Τὰ μεσάνυχτα τοῦ Μεγάλου Σαββάτου πρὸς Κυριακὴ τοῦ Πάσχα ἑορτάζεται ἡ Ἀνάστασι τοῦ Χριστοῦ, ὅπου ψάλλεται τὸ «Χριστὸς Ἀνέστη» καὶ στὴ συνέχεια τελεῖται ὁ Ὄρθρος καὶ ἡ Ἀναστάσιμη Θεία Λειτουργία τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα.

Ἀξίζει ἐδῶ νὰ ἀναφερθῆ ὁ Κατηχητικὸς Λόγος τοῦ Ἰωάννου Χρυσοστόμου, ποὺ ἀποτελεῖ καὶ τὴν κατακλεῖδα τῆς ἀναστάσιμης λειτουργίας τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα. Διαβάζεται μεγαλοφώνως ἀπὸ τὸν προεξάρχοντα ἱερέα στοὺς ναοὺς τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας κατὰ τὴν Ἀκολουθία τῆς Ἀνάστασης μὲ σκοπὸ νὰ κινητοποιήσει σὲ ἀφύπνισι Χαρᾶς, ἅπαντες, καὶ σὲ ἐνεργὸ συμμετοχὴ στὴν πνευματικὴ τράπεζα τῆς Ἑορτινῆς πανηγύρεως τῆς Ἀνάστασης ὡς ξεχωριστῆς ἡμέρας τῆς νίκης τοῦ θανάτου [8]. Ὁ κάθε χριστιανὸς θέλει νὰ ζήσει προσωπικὰ τὸ μήνυμα τῆς μεγάλης χαρᾶς αὐτῆς τῆς νίκης. Ὁ ἄνθρωπος ποὺ πιστεύει καὶ ζῆ περιμένοντας τὴν Ἀνάστασι νικᾶ τὴν τραγικὴ καὶ παροδικὴ του φύσι, προφυλάσσεται ἀπὸ ὑπαρξιακοὺς φόβους, ἄγχη καὶ ἀγωνίες, καὶ ἀπὸ τὸ «ἄτρεπτον» τοῦ ἐγκόσμιου θανάτου, μὲ «νοηματικὴ πίστι» πὼς πορεύεται ἀπὸ τὴν ἀνυπαρξία στὴν ὕπαρξι, ἀπὸ τὴν ἐπίγεια στὴν αἰώνιο ζωὴ τῆς βασιλείας τοῦ θεοῦ [9].

Χαρούμενη- μὲ πᾶσα πληρότητα- Λαμπρή σὲ ὃλους !…

Σημειώσεις

1. Θανάσης Ν'. Παπαθανασίου, Ὁ πάσχων Θεός, ὁ σύντροφος Θεός, Σύναξη 129 (2014)
2. Ἕνα χαρακτηριστικό τροπάριο τῆς Μ. Τρίτης με έντονη λυρικὴ ἔκφρασι: «Ὁ Νυμφίος ὁ κάλλει ὡραῖος παρά πάντας ἀνθρώπους, ὁ συγκαλέσας ἡμᾶς πρός ἑστίασιν πνευματικήν τοῦ Νυμφῶνός σου, τήν δυσείμονά μου μορφήν τῶν πταισμάτων ἀπαμφίασον τῇ μεθέξει τῶν παθημάτων σου, καί στολήν δόξης κοσμήσας τῆς σῆς ὡραιότητος, δαιτυμόνα φαιδρόν ἀνάδειξον τῆς Βασιλείας σου ὡς εὔσπλαγχνος». Μεταφρ. Ἐσύ, Νυμφίε Χριστέ, πού εἶσαι πιό ὄμορφος ἀπό ὅλους τούς ἀνθρώπους καί ὁ ὁποῖος μᾶς κάλεσες ὅλους νά μετάσχουμε στό πνευματικό συμπόσιο τοῦ Νυμφῶνα σου, ἀφαίρεσέ μου διά τῆς συμμετοχῆς στά παθήματά σου τήν ἄσχημη μορφή τῶν πταισμάτων μου, καί ἀφοῦ μέ ντύσεις μέ τήν ἔνδοξη στολή τῆς ὡραιότητάς Σου, ἀνέδειξε με χαρούμενο συνδαιτυμόνα τῆς βασιλείας Σου, ὡς Εὔσπλαγχνος.
3. «Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις, περιπεσοῦσα γυνή, / τὴν σήν αἰσθομένη Θεότητα, μυροφόρου ἀναλαβοῦσα τάξιν, ὀδυρομένη μύρα σόι, πρὸ τοῦ ἐνταφιασμοῦ κομίζει….» Κύριε, ἡ γυναίκα ποὺ περιέπεσε σὲ πολλὲς ἁμαρτίες, ὅταν ἔνοιωσε τὴ θεότητα σοῦ, ἔγινε μυροφόρα καὶ σὲ ἄλειψε μὲ μύρο πρὶν ἀπὸ τὸν ἐνταφιασμὸ σοῦ κι' ἔλεγε ὀδυρόμενη…»
4. «Τὸ γεγονὸς τῆς μυρώσεως ἀναφέρεται καὶ ἀπὸ τοὺς τέσσερεις Εὐαγγελιστές, χωρὶς ὅμως νὰ ἀποδίδεται στὰ ἴδια πρόσωπα, καθὼς μέσα στὸ εὐαγγελικὸ κείμενο παρουσιάζονται τρία διαφορετικὰ περιστατικὰ μυράλειψης τοῦ Κυρίου. Ἡ μία περίπτωση εἶναι αὐτὴ τῆς ἁμαρτωλῆς γυναίκας τῆς διηγήσεως τοῦ Εὐαγγελιστὴ Λουκᾶ, στὸ σπίτι ἑνὸς πλούσιου Φαρισαίου, ποὺ ἔφερε ἕνα ἀλαβάστρινο δοχεῖο μὲ μύρο, ἀλείφοντας μὲ αὐτὸ τὰ πόδια τοῦ Ἰησοῦ, βρέχοντας τὰ μὲ τὰ δάκρυα τῆς καὶ σκουπίζοντας τὰ μὲ τὰ μαλλιὰ τῆς. Πιθανὸν νὰ πρόκειται γιὰ τὴν ἴδια ἁμαρτωλὴ γυναίκα, τὴν ὁποία εἶχε ὁ Χριστὸς γλιτώσει ἀπὸ τὸν δημόσιο λιθοβολισμό, ἀποτρέποντας τὸ ὀργισμένο πλῆθος μὲ τὴν γνωστὴ Τοῦ ρήση «ὁ ἀναμάρτητος πρῶτος τὸν λίθο βαλέτω», προτρέποντας τὴν «πορεύου καὶ μηκέτι ἁμάρτανε». Ἱερομόναχος Γεννάδιος, Ἡ ἀλείψασα τὸν Κύριο μύρα & ἡ ἁγία Μαρία ἡ Μαγδαληνή, Πεμπτουσία, 20.04.2022
5. Πηγὴ: www.sansimera.gr/articles/87/74. /καί, Τὸ συγκεκριμένο τροπάριο ἔχει ὡς ἀκολούθως: Ὅτε οἱ ἔνδοξοι μαθηταὶ ἐν τῷ νιπτῆρι τοῦ δείπνου ἐφωτίζοντο, τότε Ἰούδας ὁ δυσσεβής, φιλαργυρίαν νοσήσας, ἐσκοτίζετο· καὶ ἀνόμοις κριταῖς σὲ τὸν δίκαιον Κριτὴν παραδίδωσι. Βλέπε χρημάτων ἐραστά, τὸν διὰ ταῦτα ἀγχόνη χρησάμενον· φεῦγε ἀκόρεστον ψυχήν, τὴν Διδασκάλῳ τοιαῦτα τολμήσασαν. Ὁ περὶ πάντας ἀγαθός, Κύριε, δόξα σοι. Μετάφρ. : Ὅταν οἱ μαθηταὶ κατὰ τὸν Μυστικὸν Δεῖπνον ἐφωτίζοντο (ἀποκτοῦσαν ἐπίγνωσι) τότε ὁ ἀσεβὴς Ἰούδας ἐσκοτίζετο (πάθαινε σύγχυσι στὸ μυαλὸ του, σκοτοδίνη), ἐξ αἰτίας τοῦ πάθους τῆς φιλαργυρίας του καὶ παραδίδει Ἐσέ, τὸν Δίκαιο Κριτή, στοὺς παρανόμους δικαστάς. Βλέπε λοιπὸν (ἄνθρωπε) ἐραστὴ τῶν χρημάτων, αὐτὸν ποὺ ἐξ αἰτίας των (χρημάτων) ὁδηγήθηκε στὴν ἀγχόνη (στὸν θάνατο). Ἄπληστη (ἀνικανοποίητη) Ψυχή, ἀπέφευγε καὶ μὴ ἀποτολμήσεις τέτοιες (ἀνίερες) πράξεις ἐναντίον τοῦ Διδασκάλου Χριστοῦ. Δόξα σὲ Σένα Κύριε, ὁ ὁποῖος εἶσαι φιλεύσπλαχνος πρὸς ὅλους.
6. Ἀπὸ τὸ συναξάρι τῆς Μεγάλης Παρασκευῆς διαβάζουμε: «Τῇ Ἁγία καὶ Μεγάλη Παρασκευὴ τὰ ἅγια καὶ σωτήρια καὶ φρικτὰ Πάθη τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ἐπιτελοῦμεν· τοὺς ἐμπτυσμούς, τὰ ραπίσματα, τὰ κολαφίσματα, τὰς ὕβρεις, τοὺς γέλωτας, τὴν πορφύραν χλαίναν, τὸν κάλαμον, τὸν σπόγγον, τὸ ὄξος, τοὺς ἥλους, τὴν λόγχην· καὶ πρὸ πάντων τὸν Σταυρὸν καὶ τὸν θάνατον, ἃ δι᾿ ἡμᾶς ἑκὼν κατεδέξατο· ἔτι δὲ καὶ τὴν τοῦ εὐγνώμονος ληστοῦ, τοῦ συσταυρωθέντος αὐτῷ, σωτήριον ἐν τῷ σταυρῷ ὁμολογίαν».
7. Τὸ ἀντίφωνο ὁλόκληρο ἔχει ὡς ἑξῆς: «Σήµερον κρεµᾶται ἐπὶ ξύλου, ὁ ἐν ὕδασι τὴν γῆν κρεµάσας. Στέφανον ἐξἀκανθῶν περιτίθεται, ὁ τῶν Ἀγγέλων Βασιλεύς. Ψευδῆ πορφύραν περιβάλλεται, ὁ περιβάλλων τὸν οὐρανὸν ἐν νεφέλαις. Ῥάπισµα κατεδέξατο, ὁ ἐν Ἰορδάνῃ ἐλευθερώσας τὸν Ἀδάµ. Ἣλοις προσηλώθη, ὁ Νυµφίος τῆς Ἐκκλησίας. Λόγχῃ ἐκεντήθη, ὁ Υἱὸς τῆς Παρθένου. Προσκυνοῦµέν σου τὰ Πάθη Χριστέ. Δεῖξον ἡµῖν, καὶ τὴν ἔνδοξόν σου Ἀνάστασιν»
8. Ὁ συγκεκριμένος λόγος ὀνομάζεται «Κατηχητικὸς εἰς τὸ ἅγιον πάσχα», καὶ ὁ ὁποῖος μέχρι καὶ σήμερα διαβάζεται στὸ τέλος τῆς Λειτουργίας τῆς Ἀνάστασης. Ἡ περίπτωσι τοῦ ἀποτελεῖ ἕνα ἐξαίρετο δεῖγμα ἔντεχνης χριστιανικῆς πεζογραφίας. Ἡ ἰδιαιτερότητα τοῦ δὲν ἔγκειται μόνο στὴν εὐρεία χρῆσι ρητορικῶν τρόπων ἀλλὰ καὶ στὰ ποιητικὰ στοιχεῖα ποὺ ἐνυπάρχουν 'σ αὐτόν, τὰ ὁποία ἐπιτρέπουν ἴσως τὴ διαπίστωσι συγγένειας μὲ τὴν ὑμνογραφία. Ἀρχίζει μὲ τὸ «Εἴ τὶς εὐσεβὴς καὶ φιλόθεος, ἀπολαυέτω τῆς καλῆς ταύτης καὶ λαμπρᾶς πανηγύρεως…» καὶ ἀκολουθεῖ μία σειρὰ ἀπὸ : «εἴ τὶς δούλος…, εἴ τὶς νηστεύων, … εἴ τις… εἴ τις… πάντες ἀπολαύσατε τοῦ πλούτου τῆς χρηστότητος. μηδεὶς θρηνείτω πενίαν· ἐφάνη γὰρ ἡ κοινὴ βασιλεία. μηδεὶς ὀδυρέσθω τὰ πταίσματα. συγγνώμη γὰρ ἐκ τοῦ τάφου ἀνέτειλε· μηδεὶς φοβείσθω τὸν θάνατον· ἠλευθέρωσε γὰρ ἡμᾶς ὁ τοῦ Σωτῆρος θάνατος·… ὁ ἄδης, φησίν, ἐπικράνθη. … ποῦ σοῦ, θάνατε, τὸ κέντρον; ποῦ σοῦ, ἄδη, τὸ νίκος; Ἀνέστη Χριστός, καὶ σὺ καταβέβλησαι· Ἀνέστη Χριστός…! πηγὴ: www.greek-language.gr
9. Μαρία Κ. Καράμπελια, Ἑνότητα 8: Ἡ «ἑβδομάδα τῶν Βαΐων» καὶ ἡ Μεγάλη Ἑβδομάδα, Ὀρθόδοξη Πνευματικότητα καὶ Πολιτισμός, ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ, Ἔκδοση: 1.0. Θεσσαλονίκη 2015.

Επιλεγμένη Βιβλιογραφία

1.     ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΚΟΡΔΑΚΗ, ΟΙ ΠΑΡΑΒΟΛΕΣ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ. ΑΡΧΑΙΕΣ ΚΑΙ ΝΕΩΤΕΡΕΣ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ, , ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2009

2.     Αρχιμ. Σιλουανού (AMIR) ONER, Η ΟΜΙΛΗΣΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΥΜΝΟΓΡΑΦΙΑΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2010

3.     Γεώργιος Φίλιας, «Από το Μυστικό Δείπνο στη σύγχρονη λειτουργική Πράξη: Ιστορική και θεολογική εξέλιξη της Θείας Ευχαριστίας» 06.02.08.

4.     Ευάγγελου Θάνου, «Λόγος και μέλος στην υμνογραφία της Μεγάλης Εβδομάδος: γλωσσικές και μουσικολογικές παρατηρήσεις», Φλώρινα, Σεπτέμβριος 2018

5.     Λάμπρος Κ. Σκόντζος, Η Μεγάλη Εβδομάδα μέσα από την υμνολογία της Εκκλησίας μας

αποσπάσματα από άρθρο του Θεολ. – Καθηγητού , ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΑΣ- ΑΜΟΧΩΣΤΟΥ, 9 Απριλίου 2017

6.     Πρωτ. Θεμιστοκλή Μουρτζανού, ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ - ΠΑΣΧΑ 2001

7.     ΣΑΒΒΑ ΑΓΟΥΡΙΔΟΥ, ΑΠ’ ΤΗ ΦΑΤΝΗ ΩΣ ΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟ ΤΟ ΚΕΝΟ, Ό Νιπτήρ (σελ.47-51), ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΡΗΓΟΡΗ

8.     Σεβ. Μητρ. Ναυπάκτου Ιερoθέου, Η θεολογία τού σκότους τής έκτης ώρας μέχρι τής ενάτης. Τί σήμαινε ο σκοτισμός όταν πέθαινε ο Ιησούς Χριστός;, "Εκκλησιαστική Παρέμβασις" Νο 273. Απρίλιος 2019.

9.     Alexander Schmemann, Μεγάλη Σαρακοστή - Πορεία προς το Πάσχα, μτφρ. Ελένη Γκανούρη, εκδ. Ακρίτας, Αθήνα 1999.

10.   Dan Nicolae Obancea, Η ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΤΡΙΩΔΙΟΥ, Θεσσαλονίκη 2013

11.   FRANCISCO JAVIER GARCÍA BÓVEDA, ΠΑΘΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΣΤΑΣΙΣ: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΥΜΝΟΓΡΑΦΙΑΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ ΤΗΣ ΔΙΑΚΑΙΝΗΣΙΜΟΥ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2007

12.   Πολλά κείμενα από το Site: pemptousia.gr