Ενας καλός φίλος του χωριού μας και της ιστοσελίδας μας - ο Γιώργος Τσώλης, ηπειρώτης κι αυτός, μέλος της ιστοσελίδας μας κι ερευνητής της ιστορίας του τόπου μας -  μας έστειλε την πρωτόλεια δυλειά του για τράντα τρία παραδοσιακά παιγνίδια τα οποία πρόκειται και να εκδόσει. Εμείς θα δημοσιεύσουμε την εργασία του σε τρεις ενότητες. Στην πρώτη ενότητα θα αναρτήσουμε τα τρία πρώτα παιγνίδια και στις άλλες δύο τα άλλα τριάντα παιγνίδια - παιγνίδια που παίζαμε κι εμείς.

ΠΡΟΓΟΝΙΚΑ ΠΑΙΓΝΙΔΙΑ

Το παιγνίδι είναι συνδεδεμένο με την παιδική ηλικία και είναι η κύρια ενασχόλησή του. Όλες τις δραστηριότητές του προσπαθεί να τις μετατρέψει σε παιγνίδι.
Βέβαια με τα παιγνίδια δεν ασχολούνται μόνο τα παιδιά, αλλά και όσοι αισθάνονται παιδιά. Είναι ανάγκη για κάθε άνθρωπο να εκτονωθεί, να ξοδέψει το περίσσευμα της ενέργειάς του, να διασκεδάσει, να αστειευθεί, να του δοθεί η ευχέρεια να συναγωνισθεί με τον συνάνθρωπό του διασκεδάζοντας.

Είναι γενικά παραδεκτό ότι το παιγνίδι των παιδιών είναι τέτοιο μόνο για τους ενήλικες, ενώ για τα παιδιά είναι μια σοβαρή δραστηριότητα. Παίζοντας το παιδί σταθεροποιεί στοιχειωδώς την κατασκευή του και προετοιμάζεται για τις επόμενες φάσεις της ανάπτυξής του.
Τα πρώτα παιγνίδια των παιδιών είναι οι ασκήσεις των αισθήσεων (ακοή, βλέμμα, χέρια κλπ.) και αργότερα η πιπίλα, η κουδουνίστρα, η κούνια του, ύστερα με διάφορα αντικείμενα και τέλος με τους συντρόφους του. Έτσι το παιδί αναπτύσσει το αίσθημα του περιβάλλοντος και της κοινωνικότητας. Γι’ αυτό παρατηρούμε ότι όσο πιο πολύ παίζει ένα παιδί τόσο πιο κοινωνικό και οξυδερκές είναι.
Όσο μεγαλώνει πολλαπλασιάζονται τα ενδιαφέροντά του, οργιάζει η φαντασία του, αρχίζει ο συναγωνισμός και η τάση αφομοίωσης καταστάσεων και φαινομένων.
Βέβαια, σκοπός αυτών των γραμμών δεν είναι να αναλυθούν από παιδαγωγικής και ψυχολογικής πλευράς – δεν υπάρχει η γνώση - οι επιδράσεις του παιγνιδιού στην ανάπτυξη του παιδιού, αλλά να γίνει μια καταγραφή παιγνιδιών που έρχονται από τα αρχαία χρόνια, αλλά σιγά-σιγά σβήνουν γιατί αντικαθίστανται από την σύγχρονη βιομηχανία. Είναι κρίμα να σβήσει το κρυφτό, το γύρω-γύρω όλοι, η τυφλόμυγα, η βιρβίρα, οι κούκλες, οι σβούρες και τόσα άλλα που έρχονται από αρχαιοτάτων χρόνων και προσκρούουν στην σημερινή καιροσκοπική και λαίμαργη βιομηχανία. Μια βιομηχανία του πλαστικού, της χλιδής, της πρόσκαιρης και ψεύτικης ευτυχίας και του καταναλωτισμού. Προσωπικά, δεν βλέπω τα σημερινά παιδιά – τα παιδιά της Barby πιο ευτυχισμένα από τα παιδιά της σκλέντζας και της γκούσιως.
Ας αφήσουμε τα παιδιά και τα εγγόνια μας να αλωνίσουν στις αλάνες, να παίξουν με το χώμα με το νερό, την λάσπη. Ας αφήσουμε τα παιδιά μας να μετατρέψουν τα εργαλεία καθημερινής χρήσης σε εργαλεία φαντασίας και δημιουργικότητας. Ας αφήσουμε τα παιδιά μας να καταλάβουν τις πλατείες, τους δρόμους , τα βουνά και τους κάμπους. Ας αφήσουμε τα παιδιά μας να επιδοθούν στις χαρές και την άμιλλα που είναι αποτέλεσμα του ομαδικού παιγνιδιού. Ας αφήσουμε τα παιδιά μας να επιδοθούν και σ’ αυτά που χαρακτηρίζουμε επικίνδυνα παιγνίδια κι ας έλθουν στο σπίτι με κανένα τραύμα στα πόδισα ή με κανένα στραμπουλιγμένο χέρι. Παιδί που δεν έχει τραυματισθεί είναι εκείνο που το έχουμε βάλει σε μια καρέκλα και ακούει το «μη» και «μη» των μεγάλων και μετατρέπεται σε παθητικό δέκτη των σκουπιδιών της τηλεόρασης.

Σ’ αυτό το κεφάλαιο θα καταγραφούν 33 παιγνίδια που έρχονται από τα παλιά, που μερικά ίσως να χάθηκαν με το πέρασμα του χρόνου, αλλά πρέπει να αναβιώσουν. Τριάντα τρία παιγνίδια ξεγνοιασιάς, γέλιου, κινητικότητας, άμιλλας και φαντασίας.

Βιρβίρα (τροχός)

Ένα πανάρχαιο παιγνίδι που έφτασε ως τις μέρες μας. Μάλιστα ο άνθρωπος του έδωσε και θεϊκή υπόσταση, ζωγραφίζοντας παραστάσεις του παιγνιδιού αυτού σε αγγεία. Υπάρχει στο αρχαιολογικό μουσείο της Ινδιανάπολης των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής αγγείο που παριστάνει τον Δία να κυνηγάει τον Γανυμήδη ενώ αυτός έπαιζε με ένα τροχό και ένα ραβδί, δηλαδή την βιρβίρα. Ο λόγος που κι εγώ το τοποθέτησα πρώτο και ξέφυγα από την αλφαβητική σειρά είναι ότι επί των παιδικών μου ημερών ήμουν ο αδιαμφισβήτητος πρωταθλητής αυτού του παιγνιδιού. Αν κάτι θυμούνται οι συνομήλικοί μου και μεγαλύτεροί μου από τα πρώτα δέκα χρόνια της ζωής μου είναι η ενασχόλησή μου με αυτό το παιγνίδι, αλλά εκείνο που δεν ήξεραν είναι ότι διάλεξα ένα θεϊκό παιγνίδι.

Το παιγνίδι αυτό παιζόταν μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ’60 και παιζόταν από κάθε παιδί μόνο του ή κατά ομάδες (μπουλούκια).
Τα εξαρτήματα για το παιγνίδι αυτό ήταν ένας τροχός, που μπορεί να ήταν στεφάνι, τσέρκι ή περίμετρος τροχού ποδηλάτου και από μια σιδερένια βέργα που στην άκρη της ήταν γυρισμένη σε σχήμα ύψιλον μικρό (γάντζο) και η οποία αποτελούσε τον οδηγό του τροχού.
Ο παίκτης προσπαθούσε να κυλήσει τον τροχό με την καθοδήγηση του γάντζου (κλείτσο τον λέγαμε) όσο πιο μακριά μπορούσε χωρίς να πέσει ο τροχός στο έδαφος. Οι αποστάσεις που διανύονταν ήταν αρκετών χιλιομέτρων, παρά την ανωμαλία των δρόμων.
Όταν ήμασταν πολλοί, σημείο εκκίνησης ήταν το παλιό σχολείο (σημερινό πνευματικό κέντρο) και ο στόχος ήταν το Μπιζάνι, η Πεδινή, ή ο γύρος σχολείο – Ντιβελάς – Λαιμός – σχολείο. Οι μικρότεροι σε ηλικία μιμούνταν και το βουητό της μηχανής του αυτοκινήτου και ενώ έτρεχαν έβγαζαν από το στόμα τους τον χαρακτηριστικό ήχο Ββββββμμμμμ.

Ο γράφων ήταν πρωταθλητής και σ’ αυτό. Μάλιστα το έκανε κάθε φορά που έτρεχε. Ίσως κάτι του έλεγε μέσα του ότι μετά τα τριάντα έξι του θα ατυχήσει και δεν θα μπορεί να τρέχει. Αν και μέχρι σήμερα παρότι  δεν μπορεί να τρέξει κάθε μέρα τα πλάγια παίρνει.

Αλάτι ψιλό – αλάτι χοντρό

Αυτό το παιγνίδι παιζόταν στην αυλή του σχολείου, κύρια από κορίτσια ή σε ελεύθερους χώρους.
Τα παιδιά κάθονται κάτω σχηματίζοντας κύκλο και βέβαια με το πρόσωπο στραμμένο προς το κέντρο του κύκλου. Ένα από τα παιδιά το οποίο δεν μετείχε του κύκλου κρατούσε ένα μαντήλι και προχωρούσε με γρήγορο βηματισμό γύρω-γύρω από την εξωτερική πλευρά του κύκλου και τραγουδούσε το παρακάτω τετράστιχο:

Αλάτι ψιλό, αλάτι χοντρό
Έχασα τη μάννα μου
και ψάχνω να τη βρω.
Παπούτσια δεν μου πήρε
να πάω στο χορό.
Αλάτι ψιλό, αλάτι χοντρό κλπ.

Το παιδί σε κάποια στιγμή άφηνε το μαντήλι πίσω από κάποιο καθήμενο παιδί που αν το καταλάβαινε έπαιρνε το μαντήλι και προσπαθούσε να πιάσει το παιδί, που του άφησε το μαντήλι πριν αυτό κάνει τον κύκλο και καθίσει στην κενή θέση. Αν δεν τα κατάφερνε έκανε αυτό τον κύκλο τραγουδώντας το τετράστιχο και προσπαθούσε να αφήσει το μαντήλι πίσω από κάποιο παιδί χωρίς εκείνο να το πάρει είδηση.
Έτσι το παιγνίδι συνεχίζονταν για μεγάλο χρονικό διάστημα, χωρίς να λείπουν τα πειράγματα για τα παιδιά που δεν έπαιρναν χαμπάρι την απόθεση του μαντηλιού στην πλάτη τους.

Αργαλειός

Ένα παιγνίδι δεξιότητας των χεριών και ευρηματικότητας. Για να διεξαχθεί χρειαζόταν δύο παίκτες και ένας σπάγκος ενάμισι περίπου μέτρου, ο οποίος ενώνονταν στις άκρες του.
Ο πρώτος παίκτης έπαιρνε το σκοινί και το περνούσε στις παλάμες του τεντωμένο έτσι ώστε να σχηματισθεί ένα παραλληλόγραμμο. Εν συνεχεία τύλιγε μέρος του γύρω από τις δύο παλάμες, οπότε είχε εκτός από το μεγάλο παραλληλόγραμμο και δύο μικρά, αυτά δηλ. που περιτύλιγαν την παλάμη. Μετά ο παίκτης με το άκρο των μέσων δακτύλων του έπαιρνε το σχοινί που περνούσε απ’ τα εσωτερικά των παλαμών και όταν τέντωνε τα χέρια του σχηματίζονταν ένα άλλο παραλληλόγραμμο, αλλά και δύο χιαστί συμπληγάδες. Τότε παρέμβαινε ο άλλος παίκτης χρησιμοποιώντας τους δείκτες και αντίχειρές του και έπιανε τα δύο σημεία που τέμνονταν το σχοινί (χιαστί) και με την κατάλληλη κίνηση μετέτρεπε στα δικά του πλέον χέρια το προηγούμενο μόρφωμα σε τρία επάλληλα παραλληλόγραμμα. Έτσι συνεχίζονταν το παιγνίδι και είχε σαν αποτέλεσμα να υφαίνουν και οι δύο παίκτες εναλλάξ διάφορα γεωμετρικά σχήματα ή περίεργα συμπλέγματα, που κάθε ένα είχε το όνομά του, όπως αργαλειός, πριόνι, σταυρός, φράκτης, πυραμίδα, τρίγωνα – τετράγωνα, εξάγωνα κλπ..
Αν κάποιοι θέλουν να αναβιώσουν το παιγνίδι δεν έχουν παρά να πάρουν ένα σχοινί και να αρχίσουν τους αυτοσχεδιασμούς, οπότε θα ανακαλύψουν την μαγεία του και την δημιουργικότητά τους.
Πρώτοι απ’ όλους πρέπει να δοκιμάσουν οι παππούδες που σε κάποια άκρη του μυαλού τους θα είναι αποθηκευμένο  και έτσι θα μπορούν να το μεταδώσουν στα εγγόνια τους για να μην χαθεί ένα τόσο απλό παιγνίδι. Ένα παιγνίδι που η συνεργασία  των δύο είναι απαράμιλλη και οι σχέσεις των παικτών αρμονικότατες.