Δημητρίου Μίχα, φιλολόγου

Ἡ Ὡραία Ἑλένη ὑπῆρξε ἴσως ἡ πιὸ πολυθρύλητη καὶ πολυύμνητη μυθικὴ γυναικεία μορφὴ στὴ λογοτεχνία καὶ γενικώτερα στὴν Τέχνη. Μᾶς παραδίδεται ὡς μιὰ γυναῖκα μὲ θεϊκὴ ὀμορφιὰ ἀλλὰ καὶ μὲ ἀνθρώπινες ἀδυναμίες. Ὁ μῦθος γιὰ τὴν γέννησι της τὴν ἐκθέτει μὲ διάφορες ἐκδοχές.

Μιὰ ἀπὸ αὐτὲς τὴν θέλει Κόρη τοῦ Δία καὶ τῆς Λήδας γεννημένη ἀπὸ ἕνα ἀβγό, γιατὶ τὸ θεωροῦσαν ὡς τὴν πηγὴ τῆς ζωῆς∙ ἔτσι τὴν παρουσιάζει ὁ Εὐριπίδης στὴν ὁμώνυμη τραγωδία του καθώς καὶ ὁ Απολλόδωρος(Βιβλιοθήκη 3,10,7)¹.

Σὲ μιὰ ἄλλη παραλλαγὴ τοῦ μύθου μητέρα της εἶναι ἡ θεὰ Νέμεσι ἡ ὁποία γιὰ νὰ ἀποφύγει τὸν ἐρωτομανῆ Δία μεταμορφώνεται σὲ χῆνα, ἐκεῖνος ὅμως τὴν ξεγελᾶ γιατὶ μεταμορφώνεται μὲ τὴν σειρὰ του σὲ Κύκνο καὶ σμίγει ἐρωτικὰ μαζὶ της. Ἡ Νέμεσι ἀπὸ τὴν συνεύρεσι αὐτὴ γεννᾶ ἕνα αυγό ἀπὸ τὸ ὁποῖο ἐκκολάπτεται ἡ Ἑλένη... καὶ ἔχοντας θεϊκὴ καταγωγή, θεϊκὴ φυσικὰ θὰ εἶναι καὶ ἡ Ὀμορφιὰ της.

Εικ. 1. Γλυπτό σε σχήμα αυγού που απεικονίζει την ένωση του Κύκνου-Δία με τη Λήδα, τοποθετημένο στη νήσο Πέφνο στον Άγιο Δημήτριο Δυτικής Μάνης. (el.wikipedia)

Γιὰ αὐτὴν λοιπὸν τὴν Ὡραία Ἑλένη πού ἔχει ἐμπλουτίσει ἄπληστα ὄχι μόνο τὸν μύθο ἀλλὰ ἔχει βρέξει ἀνεξίτηλα μὲ μελάνι καὶ τὴν ποίησι καὶ τὴν ζωγραφικὴ τέχνη καὶ τὴν λογοτεχνία ἐν γένει, δὲν ἔχουμε καμμία ἀπολύτως περιγραφὴ τῆς σωματικῆς της κατανομῆς , οὔτε μία ἀληθινὴ εἰκονικὴ ἀναπαράστασὶ της. Ὅλα πλέκουν εὐφάνταστα τὴν ἐξωτικὴ της ὀμορφιὰ χωρὶς νὰ γνωρίζουμε τίποτε γιὰ τὸ σῶμα της. (ὕψος, λεπτότητα, σχῆμα, πρόσωπο, μαλλιά, …τίποτε γιὰ τὴν ἐξωτερικὴ της ὄψι ).

Ἡ μόνη ἀναφορὰ γιὰ τὴν ὀμορφιὰ τῆς «Ὡραίας Ἑλένης» πού ὑπάρχει στὸν Ὅμηρο (γράφοντας δυὸ πολύστιχα ἔπη γιὰ τὸν Τρωϊκὸ πόλεμο  γιὰ τὸν ὁποῖο ἡ Ἑλένη ἦταν ἡ βασικὴ αἰτία), εἶναι ἐκείνη  στὴν Γ’ ραψωδία τῆς Ἰλιάδας στίχ.153-160². Τότε οἱ στρατοὶ Ἑλλήνων καὶ Τρώων ἦταν παραταγμένοι σὲ θέσι μάχης καὶ ἐνῶ ἑτοιμαζόταν ἡ μονομαχία τῶν ἀντεραστῶν, τοῦ «ἅρπαγα» Πάρι μὲ τὸν «πρώην» σύζυγο τῆς Μενέλαο, ἀπὸ τὴν ὁποία ὁ νικητὴς θὰ τὴν ἀποκτοῦσε ὡς ἔπαθλο, ὁ γέρων Πρίαμος προστατευτικὰ τὴν προσκαλεῖ στὰ τείχη νὰ τοῦ γνωρίσει τοὺς ἀρχηγοὺς τῶν Ἑλλήνων. Εἶναι ἡ λεγόμενη σκηνὴ τῆς τειχοσκοπίας στὶς Σκαιὲς Πύλες. Ἡ Ἑλένη, ἀφήνει τὸ ὑφαντὸ της, πού ἀπεικόνιζε τὸν πόλεμο, πού συμβαίνει γιὰ χάρι της, καὶ μὲ τὶς θεραπαινίδες της ἐμφανίζεται στὰ τρωϊκὰ τείχη, μπροστὰ στοὺς γέροντες τῆς πόλης. Ὅλοι θαυμάζουν τὴν ἐκθαμβωτικὴ της ὀμορφιά.

Το πρωτότυπο κείμενο αναφέρει: Γ’ 153- 160

τοῖοι ἄρα Τρώων ἡγήτορες ἧντ᾽ ἐπὶ πύργῳ.

οἱ δ᾽ ὡς οὖν εἴδονθ᾽ Ἑλένην ἐπὶ πύργον ἰοῦσαν,

ἦκα πρὸς ἀλλήλους ἔπεα πτερόεντ᾽ ἀγόρευον·

«οὐ νέμεσις Τρῶας καὶ ἐϋκνήμιδας Ἀχαιοὺς

τοιῇδ᾽ ἀμφὶ γυναικὶ πολὺν χρόνον ἄλγεα πάσχειν·

αἰνῶς ἀθανάτῃσι θεῇς εἰς ὦπα ἔοικεν·

ἀλλὰ καὶ ὧς τοίη περ ἐοῦσ᾽ ἐν νηυσὶ νεέσθω,

μηδ᾽ ἡμῖν τεκέεσσί τ᾽ ὀπίσσω πῆμα λίποιτο.»

Μετάφρασι:

Αὐτοὶ ἦταν λοιπὸν οἱ ἄρχοντες τῶν Τρώων πού κάθονταν στὸν Πύργο

καὶ μόλις τὴν Ἑλένη εἴδανε νὰ φθάνει ἐκεῖ κοντὰ τους (στις Σκαιὲς Πύλες)

συνομιλοῦσαν μεταξὺ τους σιγανὰ μὲ λόγια ἄγραφα- κρυφὰ

Δὲν ἔχουν ἄδικο οἱ Τρῶες καὶ οἱ Ἀχαιοί μὲ τὶς καλὲς κνημίδες

πού πάσχουν γιὰ χάριν μιᾶς γυναίκας τόσο πολὺ καιρὸ .

μοιάζει τρομερὰ (φρικτά) μὲ ἀθάνατη θεὰ στὴν ὄψι

πράγματι ὡσὰν θεᾶς ὁμοιάζει ἡ τρομερὴ θωριὰ της : (μετφ. στίχ. Πολυλά)

ἀλλ’ ὅσο καὶ ἂν εἶναι ἀσύγκριτη (ἡ ὀμορφιὰ της) καλύτερα νὰ φύγει

παρά νὰ μείνει συμφορὰ σ ἐμᾶς καὶ στὰ παιδιὰ μας». (μετφ. Καζαντζάκη –Κακριδή )

Ὁ Δημήτρης Λιαντίνης γιὰ τὸ θέμα, τονίζει τὴν εὐφυΐα τοῦ Ὁμήρου γιὰ τὸ ποιητικὸ του ἐφεύρημα, νὰ μᾶς χαρίσει δηλαδὴ τὴν Ἑλένη χωρὶς κανένα συγκεκριμένο φυσιογνωμικὸ χαρακτηριστικὸ τοῦ σωματότυποὺ της. «Τὴν ἄφησε τὴν Ἑλένη νὰ τὴν πλάσει ὁ καθένας μας ὅπως θέλει, κι ὅσο μπορεῖ κι ὅπου μπορεῖ καὶ φτάνει μὲ τὴ φαντασία του…»³.

Μᾶς ἀρκεῖ  ἡ «ἄναυδη» στάσι τῶν προυχόντων τῆς Τροίας (ἄφωνη, σιωπηλή…με ἔπη πτερόεντα, δηλαδή ἄγραφα, ἀπροσδιόριστα, ἀσαφῆ, πού τὰ παίρνει ὁ ἄνεμος) ἀπὸ τὴν σαστιμάρα τους μπροστὰ στὴν ἀληθινὰ θεία ἐπιβολὴ πού ἀσκοῦσε ἡ ὀμορφιὰ της (… αἰνῶς ἀθανάτῃσι θεῇς εἰς ὦπα ἔοικεν»  “ἔμοιαζε πράγματι, στ’ ἀλήθεια τρομερὰ (ὑπερβολικὰ) στὴν ὄψι μὲ ἀθάνατη θεά”. Ἄν, ἔστω καὶ μὲ πλήρη καλλιέπεια προσδιόριζε κάτι συγκεκριμένο καὶ ρεαλιστικὸ ὡς μέγας ποιητὴς : ψηλή, ἤ μὲ μέτριο ὕψος, ἤ περιέγραφε και προσδιόριζε : πρόσωπο, μύτη, χείλη, μάτια γαλανά, ξανθὴ, ἤ μὲ σγουρὰ μαλλιὰ ἤ μὲ πλεξοῦδες, μελαχρινὴ, καμπυλόγραμμη, καλλίπυγος, μὲ περιστήθιο, μεγαλόστηθη, ἤ μικρόστηθη, μὲ πολύπτυχα ροῦχα ἤ χρυσοστολισμένη, κ.λπ. , κ.λπ.), θὰ περιόριζε τὴν ἀποδοχὴ της, θὰ τῆς ἀφαιροῦσε τὸ καθολικὸ αἰσθητικὸ σύμβολο τοῦ γυναικείου κάλλους, τὴν ἐξιδανικευμένη «καλλίστη» γυναικεία μορφὴ -εἰκόνα  πού ἔχει εὐφάνταστα πλάσει, διαμορφώσει καὶ ἐπιθυμεῖ ὁ καθένας, ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὸ κοινωνικό, πολιτιστικὸ καὶ αἰσθητικὸ ἀξιολογικὸ ἐπίπεδο τῆς κάθε ἐποχῆς.

Ἡ «Ὡραία Ἑλένη» ἔχει προσλάβει γιὰ ὅλους – εἴτε δίκαια εἴτε ἄδικα - τὴν μαγικὴ διάστασι τοῦ ἀπολύτου τῆς γυναικείας καλλονῆς τοῦ «φαίνεσθαι», πού προικοδοτεῖ μὲ τὰ χαρίσματα σωματικῶν χαρακτηριστικῶν πού ἐπιθυμεῖ ὁ  καθένας γιὰ τὴν θηλυκὴ ὀμορφιὰ· καὶ μάλιστα στὸν τύπο τῆς μοιραίας γυναίκας⁴, φιλοτεχνώντας την μὲ ὅ,τι προσωπεῖο τὸν ἱκανοποιεῖ ἡ νοητικὴ καὶ ψυχικὴ του θεραπεία : τῆς πιστῆς συζύγου, τῆς ἐρωμένης, τῆς ἐρωτευμένης, τῆς ἄπιστης, τῆς πόρνης, τῆς ἡρωίδας, τῆς …τῆς... τῶν ὀνείρων καταφυγή, καὶ χωρὶς κάποιον «ἠθικὸ μανδύα ἐνδεδυμένη». Κάτι σὰν τὴν θεὰ Ἀφροδίτη τῆς Μήλου, «εὐειδής», «εὐπρεπὴς» καὶ «αἰδοῖα»: δηλαδή: ὄμορφη, κόσμια σὲ ἦθος καὶ ἀξιοσέβαστη, ὅπως ὁ ἐμπνευσμένος ἀρχαίος καλλιτέχνης - γλύπτης ἐγράμμισε τὴν πανέμορφη-θεϊκὴ μορφὴ της πάνω στὸ μάρμαρο, ὅπου ἐκεῖ :   

… «φώτισε ὅλη τὴν φύση θηλυκοῦ

σμιλεύοντας τὴν ὕλη σύμμετρα

καὶ μὲς στὴν ἁρμονία ἄρτιας καμπύλης

ἔντυσε γυμνὴ τὴν ὀμορφιὰ της·

προικοφόρα μάλιστα νὰ καθρεφτίζει

τοῦ ἀρχαίου μύθου τὸ θεογενὲς δαιμόνιο

τοῦ αἰώνιου καὶ ἰδεατοῦ συμβόλου

ἁγνότητας καὶ καθαρότητας τ’ ὡραίου

χωρὶς ροῦχα ἠθικὰ.⁵

Εικ.2. Γλυπτό Ωραίας Ελένης (www.tapantareinews.gr)

Ὁ Ὅμηρος τέλειος στὴν ἁπλότητα καὶ τὴν λιτότητα γιὰ τὸ κάλλος της στὴν ραψωδία αὐτὴ…καὶ στὴν «εὐφάνταστη ἀποσιώπησι» σκηνογραφεῖ τοὺς Τρῶες δημογέροντες  νὰ χάσκουν ἔκπληκτοι, θαμπωμένοι καὶ μαγεμένοι καὶ νὰ μοιάζουν ἀνίκανοι νὰ διατυπώσουν ἀνατομικὲς σωματικὲς λεπτομέρειες· … ἁπλῶς ζοῦν ὅλη τὴν αὔρα πού ἐκπέμπεται ἀπὸ τὴν ὑπέροχη ὀμορφιὰ της. Καθὼς μάλιστα δὲν ἐντυπωσιάζει μόνο ἡ ἐξωτερικὴ της ἐμφάνισι, γιατὶ ἡ «ὡραία Ἑλένη» φανερώνει στὶς Σκαιὲς Πύλες  καὶ μία ἐσωτερικὴ ἀρχοντιὰ καὶ χάρι μὲ τὴν σεμνότητα καὶ τὸν σεβασμὸ στὸν Γέρο Πρίαμο. ...

Βέβαια πρὶν ἀπὸ λίγο ὁ ποιητὴς βάζει τὴν  θεὰ Ἴριδα νὰ  εἰδοποιεῖ την Ἑλένη γιὰ τὴν ἐπικείμενη μάχη τῶν ἀντιπάλων στρατῶν καὶ τὴν μονομαχία μεταξὺ «τῶν ἀνδρῶν της»⁶, τῆς ἐνσταλάζει δέ τὸν «γλυκὸ νόστο γιὰ τὴν πατρίδα, γιὰ τὸν πρῶτον ἄνδρα της καὶ γιὰ τοὺς γονεῖς της», (Ὣς εἰποῦσα θεὰ γλυκὺν ἵμερον ἔμβαλε θυμῷ ἀνδρὸς τε προτέρου καὶ ἄστεος ἠδὲ τοκήων) κάνοντὰς τὴν μὲ θερμὰ δάκρυα νὰ νοιώσει ἔνοχη καὶ μετανιωμένη γιὰ ὅσα συμβαίνουν ἐξ αἰτίας της. «ὁρμᾶτ ἐκ θαλάμοιο τέρεν κατὰ δάκρυ χέουσα εὐθὺς ἀπὸ τὸν θάλαμον προστρέχει καὶ δάκρυα θερμὰ κυλοῦσαν» (στὶχ.Γ’ 143) Τότε ὁ σοφὸς Πρίαμος σὰν νὰ ψυχογραφεῖ τὴν ἀμηχανία καὶ τὸν ἐσωτερικὸ της πόνο, τὴν προσκαλεῖ κοντὰ του μὲ τρυφερὴ οἰκειότητα, ἀποκαλύπτοντας ἤδη τὴν πλήρη ἀποδοχὴ της - γιὰ τὸ ἦθος της -  στὸ Παλάτι: «δεῦρο πάροιθ' ἐλθοῦσα φίλον τέκος… οὒ τὶ μοι αἰτίη ἐσσί, θεοὶ νὺ μοι αἴτιοὶ εἰσὶν» (ἔλα κοντὰ μου ἀγαπημένη μου κόρη,.. ἐσὺ δὲ μοῦ 'φταιξες, οἱ ἀθάνατοι θεοὶ μοῦ φταῖξαν». Καὶ ἐκείνη : «αἰδοῖὸς τὲ μοὶ ἐσσὶ φίλε ἑκυρὲ δεινὸς τε», «ἀγαπημένε μου πεθερὲ καὶ σεβασμὸ καὶ φόβο σοῦ ἔχω». Ἐμεῖς δὲ μαθαίνουμε ὅτι συναισθηματικὰ καὶ ψυχικὰ «ἀνήκει» φυλετικά μὲ αὐτεπίγνωσι στοὺς Ἕλληνες, ἐνῶ κοινωνικὰ καὶ θεσμικὰ «ἔχει ἐνταχθῆ» στὸν Τρωϊκὸ κόσμο.⁷

Φαίνεται πώς τὸ ἴδιο διακρίνουν καὶ οἱ παριστάμενοι πρωτόγεροι. Ὕστερα ἀπὸ τὸν … ἀνικανοποίητο θαυμασμὸ τῆς ἀπαράμιλλης «θεϊκῆς» ὀμορφιᾶς τῆς Ἑλληνίδας, καθὼς τὴν βλέπουν ἐπίμονα καὶ τὴν ἀκοῦνε νὰ διαλέγεται, ἐκφράζουν μὲν ὁμόθυμα τὴν αἰσθητικὴ τους πλήρωσι ἀπὸ τὴν ὅλη παρουσία της μὲ τὸ ἐπίθημα: «Χαλάλι⁸ της πού σκοτώνονται γιὰ χάρι της σ’ αὐτὸν τὸν πόλεμο τὰ παλληκάρια τῶν Ἀχαιῶν καὶ Τρώων» (στίχ. Γ’ 156-57), ταυτόχρονα ὅμως καὶ μὲ τὴν σοφία τῆς ἡλικίας, ἐφ' ὅσον πλέον ἡ  Ἑλένη τυγχάνει καὶ μέλος τῆς κοινωνίας τους, παίρνουν μὲ ρεαλισμὸ καὶ «πολιτικὴ θέσι - εὐχὴ»: Ἡ «Ὡραία τῆς Ἑλλάδος» πρέπει νὰ γυρίσει στὴν πατρίδα της γιὰ νὰ μὴ πάθουμε καὶ ἄλλες συμφορὲς ἐξαιτίας της: «ἀλλ’ ὅσο καὶ ἂν εἶναι ἀσύγκριτη (ἡ ὀμορφιὰ της) καλύτερα νὰ φύγει παρὰ νὰ μείνει συμφορὰ σ’ ἐμᾶς καὶ στὰ παιδιὰ μας» στίχ. Γ’ 159-60

Αὐτὴν τὴν θεώρησι τῶν γερόντων, πώς ἡ ἀπόλυτη ὀμορφιὰ τῆς «Ὡραίας Ἑλένης» ἦταν ὁ πρόξενος ὅσων κακῶν καὶ συμφορῶν ἔφερε ὁ δεκαετὴς πόλεμος, ἔγινε κοινὴ σχεδὸν ἀντίληψι στὰ ἔργα τῶν περισσοτέρων τραγικῶν δημιουργῶν, ποιητῶν, ρητόρων καὶ φιλοσόφων τῆς ἀρχαιότητος. Εἶναι ἡ «δισελέναν», δηλαδὴ ἡ Ἑλένη ἡ πρόξενος συμφορῶν. Γι’ αυτό και ο Δημ. Λιαντίνης στὸ Ομηρικό : αἰνῶς ἀθανάτῃσι θεῇς εἰς ὦπα ἔοικεν»  “ἔμοιαζε πράγματι, τρομερὰ (ὑπερβολικὰ) στὴν ὄψι μὲ ἀθάνατη θεά” που ειπώθηκε πρίν, δίνει ἑρμηνευτικὰ ἰδιαίτερη βαρύτητα στὸ ἐπίρρημα «αἰνῶς»: Στο λεξικὸ τοῦ LIDDELL & SCOTT βρίσκουμε νὰ σημαίνει: «ὑπερβολικά, καθ’ ὑπερβολή, παραδόξως, τρομερά, σκληρά, φοβερά, φρικτά». Μεταφράζει μάλιστα τὸν στίχο ἐπιλέγοντας σκόπιμα τὸ λῆμμα «φρικτὰ» «Με τὶς ἀθάνατες θεές φρικτὰ μοιάζει στὴν ὄψη» γιὰ νὰ τονίσει ἐντονώτερα τὴν ἐπώδυνη πλευρὰ τῆς ὀμορφιᾶς, «τῆς ὀμορφιᾶς πού σκοτώνει», ὅπως λέγει.

Τὸ νόημα τῆς ὀμορφιᾶς τότε ἠθικοποιεῖται μὲ τὴν «σκοτεινή» του ὄψι καὶ στὴν περίπτωσι αὐτὴ τὸ συνοδεύουν συνήθως μὲ ἀρνητικὲς ἰδιότητες τοῦ ἤθους μιᾶς γυναίκας, ὅπως: «ἐρωτικὰ εὐάλωτη», «εὐκολόπιστη» ἤ «εὐμετάβλητη», ἡ «ἔνοχη πάθους», ἡ «συναισθηματικά ἀνασφαλής», ἡ «ἄπιστη», ἡ «μοιχαλίδα», «ἐρωτοπαθὴς», «ἐρωτομανὴς», ἡ «ἀκόλαστη» «δολοπλόκος», «ἀράχνη», ἡ ὁμηρικὴ ἐν τέλει «κυνώπις» (Γ΄ 180, δ 145) = ἀναίσχυντη, ξετσίπωτη, ἤ ἡ σύγχρονη Λολίτα, δηλαδή τὸ ἐπικίνδυνο ἐπιθυμητὸ θηλυκὸ στὴν ἀπαράμιλλη γοητεία τοῦ ὁποίου ἐκ προοιμίου κάθε λογική ἀντίστασι ἀποβαίνει συνήθως μάταιη, κ.λπ.). Γενικῶς ὀλισθηρὲς συνέπειες διαχείρισης τῆς (ἀσύμετρης, μαγικῆς) ὀμορφιᾶς πού προκαλοῦν θαυμασμό μὲ ἀσίγαστο ἐρωτικό πόθο, (ἀκόμη καὶ στοὺς ὑπερήλικες πρωτόγερους Τρῶες )⁹, αἰδὼ, ὀδύνη ἤ κηλίδωσι, ἤ τὸ ἐξιλαστήριο θύμα τῆς καθολικῆς κατακραυγῆς, ἀνάλογα φυσικά καὶ τὴν ἐποχὴ καὶ τὴν πνευματικὴ ζύμωσι πού ἐπικρατεῖ.

Ἡ μυθολογία, ἡ ἱστορία, ἡ τέχνη, ἡ παραμυθιακὴ παράδοσι ἡ λογοτεχνία, τὸ παραδοσιακὸ δημοτικὸ τραγούδι, ἔχουν νὰ παρουσιάσουν παραδείγματα ὅπου ἡ ὀμορφιά, - ἡ ἐξωτερικὴ ἑλκυστικὴ ὡραιότητα – ἔγινε αἰτία βίαιης συμπεριφορᾶς, ζηλοφθόνων ἐρωτικῶν διενέξεων καὶ πράξεων, αὐτοκτονιῶν, ἀπαγωγῶν καὶ πασίγνωστων φονικῶν. Εἶναι ἡ ἄλλη ὄψι τῆς ὀμορφιᾶς πού προκαλεῖ πόνο, θλῖψι καὶ ὀδύνη καὶ θάνατο. Ἐξ ἄλλου στὴν Ευριπίδεια Ἑλένη ἡ ἴδια μεμψιμοιρεῖ γιὰ τὴν ὀμορφιὰ της γιατὶ τῆς χάρισε πολλὰ βάσανα καὶ πόνους¹⁰.  

Ἐν τούτοις, ἂν κάποιος τολμοῦσε ἀπερίσκεπτα νὰ ἐκφράσει «θράσος», μὲ ἀντίθετη ἄποψι γιὰ τό «ὑπέρτατό της κάλλος», τότε ἡ Ἑλένη - μὲ μιά ὑπερβατικὴ δύναμι - τιμωροῦσε τὸν «ὑβριστῆ » μὲ τύφλωσι! Αὐτὸ ἔπαθε ὁ ποιητὴς Στησίχορος, ὁ ὁποῖος ὑποχρεώθηκε νὰ διορθώσει μὲ ἄλλο ποίημα τὸ “μέγα ἀτόπημα” τῶν κατηγοριῶν ἐναντίον τῆς καλλίμορφης «θεϊκής» της φήμης. Δὲν εἶναι γνωστὸ τὸ περιεχόμενο τῆς «ὕβρεως», ὑποθέτουν ὅτι ἀναφερόταν στὴν ὀμορφιὰ της πού μὲ τὴν εὐάλωτη ἐρωτικὴ της συμπεριφορὰ, ἔγινε ὁ πρόξενος ὅλων τῶν συμφορῶν καὶ θρήνων ἀπὸ τὸν πόλεμο στήν Τροία. Συνήθως, ἡ παράδοσι στην ἀρχαία τραγωδία συμπύκνωνε τὸν «ὄλεθρο» που προξενοῦσε, μὲ τὰ προσωνυμία: τῆς τραγωδίας Ἀγαμέμνων τοῦ Αἰσχύλου (στίχ. 685-91): «ἕλεναυς» (ἀφανίζουσα πλοῖα), «ἑλέπτολις» (κυριεύουσα πόλεις), «ἕλανδρος» (αἰχμαλωτίζοντας ἢ καταστρέφοντας ἄνδρες).

Πάντως ὁ Στησίχορος μετά τὴν τιμωρία του μετάνοιωσε καὶ ἀναίρεσε τὴν ἀρχικὴ του ἄποψι. Εἶναι ἡ λεγόμενη «παλινωδία Στησιχόρου», μὲ τὴν ὁποία ταυτόχρονα ἔγινε καὶ τὸ θαῦμα, μιᾶς καὶ ξαναβρῆκε μὲ ὑπερφυσικὸ πάλι τρόπο τὸ φῶς του¹¹. Ὁ Πλάτων στὸν Φαῖδρο (243α) διασώζει τὸ πνεῦμα τῆς παλινωδίας τοῦ Στησιχόρου σὲ ἕνα τρίστιχο, στὸ ὁποῖο ἡ ὑπαναχώρησὶ του διατυπώνεται μὲ τὸν πιὸ κατηγορηματικὸ καὶ ἀπερίφραστο τρόπο, μὲ τὸ ρητορικοῦ τρόπου τέχνασμα, τῆς τριπλῆς ἄρνησης.

οὐκ ἔστ᾽ ἔτυμος λόγος οὗτος,

οὐδ᾽ ἔβας ἐν νηυσὶν εὐσέλμοις,

οὐδ᾽ ἵκεο Πέργαμα Τροίας·

Δὲν εἶναι ἀληθινὸς ὁ λόγος τοῦτος (ἀναφέρεται στὴν προηγούμενη, προσβλητικὴ γραφή του, δηλαδὴ ὅτι προξένησε ἡ Ἑλένη μὲ τὴν ὀμορφιὰ της τὶς συμφορές)

οὔτε στὰ καλοκούβερτα καράβια ἐμπῆκες, (δεν μπῆκες σὲ καράβια ποὔχανε ὡραῖα καταστρώματα)

κι οὔτε ἔφτασες στὰ κάστρα ( Ἀκρόπολι ) τῆς Τροίας.

Ἀξιοσημείωτο εἶναι ἐπίσης πώς ὁ Στησίχορος στὴν «παλινωδία» του, ἐμφανίζει τὴν Ἑλένη νὰ μὴν πῆγε ποτὲ στὴν Τροία καὶ ὅτι ἐκεῖ βρισκόταν ἕνα εἴδωλὸ της, μία ὀπτασία, ἕνα ἄσαρκο φάντασμα της, ἀνίκανο γιὰ κακό, ἀφοῦ ἡ ἴδια, ἡ πραγματικὴ της ὑπόστασι, ἦταν στὴν Αἴγυπτο. Μάλιστα σ’ αὐτὴ τὴν ἐκδοχὴ τοῦ λογοτεχνικοῦ εὑρήματος τοῦ «Εἰδώλου», - τοῦ Στησιχόρου - φαίνεται ὅτι βασίστηκε ὁ Εὐριπίδης στὴν τραγωδία του Ἑλένη, σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία ἡ ἀληθινὴ Ἑλένη φιλοξενοῦνταν ἀπὸ τὸν βασιλιά Πρωτέα τῆς Αἰγύπτου, ὅταν τὸ πλοῖο πού τὴν μετέφερνε, ὕστερα ἀπὸ τρικυμία, ἐξόκειλε στὶς ἀκτὲς τῆς χώρας του¹². Ὁ Πάρις - μὲ τὴν συμβολὴ τῆς θεᾶς Ήρας- μετέφερε στὴν Τροία τὸ «εἴδωλὸ» της. Ὁ ποιητὴς Γιῶργος Σεφέρης δανείζεται ἕνα διάλογο ἀπὸ αὐτὴ τὴν τραγωδία τοῦ Εὐριπίδη γιὰ τὸ ἐξαιρετικὸ δικὸ του ποίημα: Ἑλένη, μὲ τὸν περίφημο καταληκτικὸ στίχ, (68): «γιὰ ἕνα πουκάμισο ἀδειανὸ γιὰ μιάν Ἑλένη».

 Ἀντίθετα ἕνας λόγιος, χρονογράφος καὶ ποιητὴς ὁ Κωνσταντίνος Μανασσῆς τοῦ 12οὐ αἰῶνος, προσπάθησε νὰ ἀποδώσει ἐξυμνητικά κάποια χαρακτηριστικὰ τῆς Καλλίμορφης (θεϊκοῦ κάλλους) Ἑλένης, στὸ ἔργο του: «Σύνοψιν ἱστορικήν». Ἀλλὰ τὸ πομπῶδες, ἐγκωμιαστικὸ ὕφος του μὲ ἀχρείαστες ἐπαναλήψεις καὶ ὑπερβολὲς, ὑποβαθμίζουν τὴν περιγραφή καὶ τὴν ἀπονευρώνουν αἰσθητικά, καὶ μᾶλλον δικαίως τὸ ὅλο ἐγχείρημα χαρακτηρίστηκε «μωρία» (ανοησία) ἀπὸ τὸν Lessing, (Γερμανός δραματικὸς ποιητὴς καὶ κριτικὸς τῆς τέχνης, 1729-1781) πού ἐνέταξε τὸ κατωτέρω ἀπόσπασμα στὸ (κεφ. 20) τοῦ ἔργου του «Λαοκόων»¹³  Ἡ περιγραφὴ του Μανασσῆ ἔχει ὡς ἑξῆς:

Ἦν ἡ γυνὴ (Η ὡραία Ἑλένη) περικαλλής, εὔοφρυς, εὐχρουστάτη, (Ἦταν ἡ γυναίκα πανέμορφη μὲ ὡραῖα φρύδια καὶ μὲ ἐξαιρετικὸ χρῶμα ὑγείας στὸ πρόσωπο, νεώτατη)

εὐπάρειος, εὐπρόσωπος, βοῶπις, χιονόχρους, (με όμορφα μάγουλα, πρόσχαρο πρόσωπο, με μεγάλα μάτια, πάλλευκη)

ἑλικοβλέφαρος, ἁβρά, χαρίτων γέμον ἄλσος (με ζωηρὰ καὶ ἔξυπνα μάτια, κομψή, γεμάτη ἀπὸ πάμπλουτα θέλγητρα

λευκοβραχίων, τρυφερὰ, κάλλος ἄντικρυς ἔμπνουν, (με όλολευκα χέρια , τρυφερά , να αποπνέει άμεσο φυσικό κάλλος)

τὸ πρόσωπον κατάλευκον, ἡ  παρειὰ ῥοδόχρους,  (τὸ πρόσωπό της κατάλευκο και το μάγουλό της ροδοκόκκινο)

τὸ πρόσωπον έπίχαρι, τὸ βλέφαρον ὡραῖον,  (τὸ πρόσωπὸ της θελκτικὸ καὶ ὡραῖο τὸ βλέφαρὸν της)

κάλλος ἀνεπιτήδευτον, αὐτόβαπτον, αὐτόχρουν, (τὸ κάλλος της εἶναι φυσικὸ μὲ αὐτοφυὲς καὶ φυσικὸ τὸ χρώμα)

ἔβαπτε τὴν λευκότητα ῥοδόχροια πυρίνη, (χρωμάτιζε τὴν λευκότητα, ροδοκόκκινη ὡς φλογίνη χροιά)

ὡς εἰ τις τὸν ἐλέφαντα βάψει λαμπρᾷ πορφύρα. (σαν κάποιος νὰ 'χει βάψει τὸν ἐλέφαντα (!) μὲ φέγγουσα ἐρυθρὴ βαφή)

Δειρὴ μακρὰ, κατάλευκος, ὅθεν έμυθουργήθη (μὲ μακρὺ λαιμὸ κατάλευκο, ἀπ’ ὅπου μῦθος πλάστηκε)

κυκνογενῆ τὴν εὔοπτον Ἑλένην χρηματίζειν (δηλαδή ότι η πανέμορφη Ελένη γεννήθηκε από κύκνο)¹⁴

Κλείνοντας καὶ ἐντελῶς συνοπτικά μποροῦμε νὰ ποῦμε πὼς ἡ «Ὡραία Ἑλένη» εἶναι ἕνα ἀμφιλεγόμενο πρόσωπο τῆς Ἑλληνικῆς μυθολογίας. Στὴν οὐσία ὅμως εἶναι ἕνα τραγικὸ πρόσωπο γιατὶ κινεῖται συγκρουσιακά ἀνάμεσα σὲ δύο ἀντιφατικοὺς κόσμους: τοῦ «Ὡραίου» καὶ τοῦ «Κακοῦ». Ἡ ζωὴ της περιπλέκεται ἀνάμεσα στὴν δίνη ὑπέρτερων δυνάμεων, τῆς Μοίρας, τῶν θεῶν, τῆς ἐξουσίας ἀπὸ τὴν μιὰ μεριά, καὶ τῶν ἐπιλογῶν, προσωπικῶν εὐθυνῶν καὶ τῶν παθῶν τῆς ἀπὸ τὴν ἄλλη. Τὸ ἐμβληματικὸ της κάλλος ἐγείρει ἀνεγκλήτως αἰσθήματα, θαυμασμοῦ, ἐρωτικοῦ ἀνίκητου πόθου καὶ ἀντίθετα ἡ μαγικὴ ὑποβολὴ του γίνεται πρόξενος δεινῶν καὶ καταλύτης στὴ διαμόρφωση τῆς ζωῆς της, καθὼς ἀπὸ πολὺ νεαρή ἡλικία ἔχει ἐμπλακεῖ ἀκούσια σὲ περιπέτειες ἐρωτικῶν παρορμήσεων, ἀπαγωγῶν καὶ ἁρπαγῶν (πχ. δόθηκε ὡς ἐρωτικὸ τρόπαιο τῶν θεῶν στὸν Πάρι). Ὑπερβατικὴ Ὀμορφιὰ μὲ προδοσία, πανώρια ὄψι – ἔνοχη παθῶν καὶ ὀλεθρίων συνεπειῶν. κ.λπ.

Ἀλλὰ καὶ οἱ δημιουργοὶ ποιηταὶ ἀκολούθησαν «αμφινεική»¹⁵ στάσι, δηλαδὴ τὴν ἀντιμετώπισαν μὲ διαφοροποιημένες, διαμφισβητούμενες ἀπόψεις.

Ὁ Αἰσχύλος τὴν ἔκρινε ἔνοχη ὅλων τῶν κακῶν: ἑλέναυς, ἕλανδρος, ἑλέπτολις», καταστροφέας πλοίων, ἀνδρῶν καὶ πόλεων, ἀντίθετα στὸν ποιητὴ Ιβυκο ἡ Ἑλένη βιώνει ὀδυνηρὰ καὶ ἀνυπεράσπιστη τὸν δόλο τῶν θεῶν ποὺ τὴν παγίδευσαν στὰ δικὰ τους πάθη^16.

Ἡ Ἑλένη τοῦ Στησιχόρου, μετὰ τὴν παλινωδία, εἶναι ἄμεμπτη καὶ ἀκηλίδωτη ἀλλὰ καὶ ἐντελῶς ἐνάρετη καὶ πιστὴ στὸν ἄνδρα της, ἀφοῦ γιὰ ὅτι κατηγορεῖται δὲν φταίει ἡ ἴδια ἀλλὰ οἱ θεοὶ ποὺ «μετέφεραν» τὸ «Εἴδωλό» της στὴν Τροία καὶ τὴν ἴδια στὴν Αἴγυπτο. Ὁ Εὐριπίδης τὴν προβάλλει ὡς ἀδύναμο πιόνι, θῦμα τοῦ δόλου καὶ ἀδυναμιῶν τῶν θεῶν∙ μιμούμενος δὲ τὴν μυθοπλασία τοῦ «εἰδώλου» τοῦ Στησιχόρου φιλοσοφεῖ πάνω στὸ «εἶναι», στὴν πραγματικὴ ἀλήθεια καὶ στὸ «φαίνεσθαι», στὸ φάντασμα - στὴν εἰκονικὴ, πλασματική ἀλήθεια, θέμα ποὺ ἐνέπνευσε καὶ τὸν Γ. Σεφέρη στὴν δικὴ του Ἑλένη.

Τὴν Ὁμηρικὴ εἰκόνα τῆς Ἑλένης ἐπαινεῖ ἡ Σαπφώ, ἀφοῦ τὴν παρουσιάζει σὰν μιὰ ἐρωτευμένη γυναῖκα ποὺ ἐγκατέλειψε τὸν ἄνδρα της, τὴν κόρη της καὶ τοὺς γονεῖς της γιὰ ἕναν ἄλλο ἄνδρα, τὸν Πάρι, μὲ παρότρυνσι τῆς Ἀφροδίτης, σὲ ἀντίθεσι μὲ τὸν Ἀλκαῖο ποὺ τῆς καταλογίζει τὴν καταστροφὴ τῆς Τροίας καὶ τοὺς ἀναρίθμητους θανάτους ἀνδρῶν ποὺ προξένησε τὸ ὀλέθριο ἐρωτικὸ της πάθος.

Ἐπιπλέον καὶ πολλοί σύγχρονοί μας ποιηταὶ ἀναφέρθηκαν στὴν Ὡραία Ἑλένη: ὁ Παλαμᾶς γιὰ παράδειγμα ἀξιοποιεῖ τὴν Ευριπίδεια σύλληψι καὶ βλέπει στὴν Ἑλένη τὴν ἐξιδανικευμένη ἀσπίλωτη γυναικεία ὀμορφιά, ἐνῶ ὁ Σικελιανός τὴν περιγράφει ὡς τὸ πρότυπο καλλονῆς ποὺ ἀποτελεῖ τὸ ἀποκορύφωμα κάθε ταξιδιοῦ στὸν κόσμο τοῦ Ὁμήρου¹⁷.

Στὸν Καζαντζάκη εἶναι τὸ σύμβολο τῆς γυναικείας ὀμορφιᾶς ἀλλὰ καὶ πηγὴ   τῶν πειρασμῶν καὶ ἀπολαύσεων ὅπως καὶ τὸ κύριο κίνητρο γιὰ τὴν ἀντρικὴ δημιουργία. Ἀντίθετα στὸν Ρίτσο τὸ κεντρικὸ θέμα τῆς Ἑλένης φαίνεται νὰ εἶναι ἡ παρακμὴ καὶ ἡ φθορὰ τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸν χρόνο, μὲ τὶς ὅποιες ἐξωτερικὲς καὶ ἐσωτερικὲς ταπεινώσεις ἐπιφέρει αὐτή¹⁸. Γιὰ τὴν Ἑλένη γράφει καὶ ὁ Ἐλύτης, ποὺ παρ΄ότι ἐλάχιστη σχέσι ἔχει μὲ τὴ μυθικὴ Ἑλένη, τὴν προβάλλει πάντως ὡς ἐρωμένη ποὺ χάνεται καὶ τότε ἡ ἀπουσία της μᾶς ἐξουσιάζει περισσότερο.¹⁹.

Ἡ Ὡραία Ἑλένη ἔγινε θεϊκὸς ὕμνος ὑπερβατικοῦ κάλλους, ὅμως καὶ λοιδορία ἀσχήμιας τῆς ἀνθρώπινης ἀδυναμίας∙ Μέδουσα καταστροφῆς ἀλλὰ καὶ Ἔμπνευσι καὶ Μοῦσα ποιητῶν∙ ἀπομονωμένη, ἁμαρτωλή, μετανοιωμένη, ἔνοχη ἢ ἀθώα, εἶναι ἡ γυναῖκα τῆς μυθοπλασίας τῶν πολλῶν συμβολισμῶν τῆς ἀπολύτου ὀμορφιᾶς τοῦ Ἔρωτα, τοῦ πάθους, τῆς μάταιης θυσίας ἢ τῆς τραγωδίας ἐν τέλει ὅμως νὰ λειτουργεῖ σὲ ὅλους ὡς καταφυγὴ κάθαρσης καὶ λύτρωσης μὲ τὸ «εἶναι» της ἢ τὸ «εἴδωλό» της.

Σημειώσεις:

1. "Ελένη, είσαι του Δία θυγατέρα, σαν άσπρος κύκνος ο γονιός σου στον κόρφο σ’ έσπειρε της Λήδας. Ύστερα σ’ όλη την Ελλάδα σε είπαν άδικη, άπιστη, άθεη, προδότρια. Μες στους ανθρώπους δεν υπάρχει τίποτα σίγουρο, στων θεών μόνο τα λόγια βρήκα την αλήθεια." Ευριπίδης-Ελένη στ. 1262-1269 και ὁ Απολλόδωρος [Γ 10,7]… «λέγουσι δὲ ἔνιοι Νεμέσεως Ἑλένην εἶναι καὶ Διός. ταύτην γὰρ τὴν Διὸς φεύγουσαν συνουσίαν εἰς χῆνα τὴν μορφὴν μεταβαλεῖν, ὁμοιωθέντα δὲ καὶ Δία κύκνῳ συνελθεῖν· τὴν δὲ ᾠὸν ἐκ τῆς συνουσίας ἀποτεκεῖν..»
2. Ὁ Ὅμηρος παρουσιάζει τὴν Ἑλένη: γενικῶς καὶ ἀσαφῶς καὶ στὴν δ’ τῆς ὀδύσσειας στὶχ.305: πὰρ δ’ Ἑλένη τανύπεπλος (με τὸ μακρὺ πέπλο) ἐλέξατο, δία (θεϊκή) γυναικῶν). Περιγράφεται ἡ θεϊκὴ ὀμορφιὰ τῆς «γυναίκας, πού ἄλλη δὲν ἔκανε ἡ πλάση» (Οδ. δ 307) καὶ ἡ ἡρωίδα τοποθετεῖται δίπλα στὸ Μενέλαο ὡς καλὴ, πειθήνια σύζυγος καὶ οἰκοδέσποινα, μετανιωμένη γιὰ τὶς ἐρωτικὲς της παρασπονδίες, γιὰ τὶς ὁποῖες ὅμως - ἕνα ἐπιχείρημα πού χρησιμοποιεῖ ἡ ἴδια καὶ στὴν Ἰλιάδα - τὴν εὐθύνη φέρει ἡ Ἀφροδίτη.
3. Δημήτρης Λιαντίνης, Ἡ Ἑλένη ὡς νοητικὴ ἐποπτεία ἀπὸ τὸν Ὅμηρο ἕως τὸν Ἐλύτη, Μάθημα τοῦ Δημήτρη Λιαντίνη, πρὸς τοὺς μετεκπαιδευμένους δασκάλους τοῦ Μαρασλείου Διδασκαλείου..
4. ἑλκυστικὴ καὶ ὄμορφη ποθητὴ καὶ ἀκαταμάχητη πού ἀφυπνίζει ὅλη τὴν “libido”.

5.     Ἀπὸ ἀνέκδοτη συλλογὴ μου

6. Ἡ ὅλη σκηνὴ ἐπιτείνει τὴν ψευδαίσθησι πῶς βρισκόμαστε στὶς ἀρχὲς τοῦ πολέμου. Ὅμως ἔχουν ἤδη ὁλοκληρωθῆ τὰ ἐννέα χρόνια καὶ ὁ πόλεμος βαίνει πρὸς τὸν 10^ον   

7.     ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΣΤΟ ΕΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟ ΔΡΑΜΑ, εκδ. ΠΑΤΑΚΗ, σελ.26-27

8. χαλάλι: εὐλογημένο νἄναι, ἂς εἶναι, δὲν πειράζει, γιὰ κάτι πού δίνει κάποιος μὲ εὐχαρίστηση, ἂν καὶ τοῦ κοστίζει.
9. ΚΟΥΤΡΟΥΠΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ, “Η ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΣΤΗΝ ΤΡΑΓΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ 5^ου ΑΙΩΝΑ π.Χ.”, Θεσσαλονίκη 2018, σελ.5
10. Ἡ ἴδια ἡ Ἑλένη στὴ δραματικὴ ποίησι ἐμφανίζεται νὰ θεωρεῖ τὴν ὀμορφιὰ της πηγὴ τῶν δεινῶν της: «γιὰ ἄλλες γυναῖκες εὐτυχία μεγάλη εἶν ἡ ὀμορφιά. Και για ἐμένα ὁ ὄλεθρὸς μου» (Ευριπίδη Ἑλένη 309-10, Μτφρ. Θρ. Σταύρου).
11. « … ἡ προσωρινὴ τύφλωσι πρέπει μᾶλλον νὰ ἀναφερόταν σὲ πνευματικὴ τύφλωσι. Ἡ σύνθεσι τῆς Παλινωδίας πιθανὸν νὰ προέκυψε ἀπὸ ἐπίσκεψι τοῦ ποιητοῦ στὴν Σπάρτη, ὅπου ἡ Ἑλένη τιμώνταν ὡς τοπικὴ θεότητα. Ἴσως τὸ ἔργο νὰ προέκυψε ἀπὸ παραγγελία τῶν Σπαρτιατῶν γιὰ νὰ τονωθῆ ἡ μυθικὴ τους εὐγένεια στὸ πλαίσιο τῆς ἀναπτυσσόμενης πολιτικῆς τους προπαγάνδας, ὡς μία ἀπὸ τὶς μεγαλύτερες δυνάμεις τοῦ μητροπολιτικοῦ ἑλληνισμοῦ. www.greek-language.gr, Ἀρχαϊκὴ ποίηση, Διδακτικὸ ἐγχειρίδιο: Στησίχορος.
12. Γιὰ τὴν παραμονὴ τῆς Ἑλένης στὴν Αἴγυπτο ὑπάρχει καὶ ἡ Ὁμηρικὴ παράδοσι μὲ τὴν ἐκδοχὴ ὅμως πὼς αὐτὸ συνέβη κατὰ τὴν ἐπιστροφὴ τῆς ἀπὸ τὴν Τροία μὲ τὸν Μενέλαο μαζί. Στο δ’ τῆς Ὀδύσσειας (δ-351-583): μιὰ θαλασσοταραχὴ τοὺς ὑποχρεώνει (Μενέλαο καὶ Ελένη), νὰ καταφύγουν στὴν Αἴγυπτο. Ἐπίσης, ἀναφορὰ γίνεται καὶ ἀπὸ τὸν Ἡρόδοτο, ἐπηρεασμένος καὶ ἀπὸ τὸν Ἑκαταῖο, θέμα πού καταγράφει ὡς αὐτήκοος μάρτυς ἀπὸ τοὺς ἱερεῖς τῶν Αἰγυπτίων. Ἱστορίαι (2.116.1-2.119.3) Σύμφωνα μὲ αὐτή, ὁ Πάρις ἀπήγαγε τὴν Ἑλένη, ἀλλὰ στὸ ταξίδι πρὸς τὴν Τροία ξέσπασε τρικυμία καὶ σηκώθηκαν σφοδροὶ ἄνεμοι, πού παρέσυραν τὸ πλοῖο τοῦ ζεύγους στὴν Αἴγυπτο. Ἐκεῖ ὁ βασιλιὰς Πρωτέας, ὁ ὁποῖος διακρινόταν γιὰ τὴν ἐντιμότητὰ του, ὅταν πληροφορήθηκε τὰ τῆς ἀπαγωγῆς τῆς Ἑλένης καὶ τῆς κλοπῆς τῆς περιουσίας τοῦ Μενελάου ἀπὸ τὸν Πάρι, ἔδιωξε τὸν ἀπαγωγέα κρατώντας τὴν Ἑλένη. Ὁ Πάρις ἀπέπλευσε γιὰ τὴν Τροία, ἔχοντας μαζὶ του μόνο τὴν εἰκόνα τῆς Ἑλένης, τὸ εἴδωλο της. Ἰδὲ καὶ Ἑλένη Εὐριπίδη, Ἵδρυμα Μιχάλη Κακογιάννη, Κόννης Σοφιάδου. σελ.17 / καὶ Ἁγνὴ Καραγιάννη, ΤΟ "ΣΤΟΙΧΗΜΑ" ΤΟΥ ΓΚΑΙΤΕ, Ἡ μεταγραφὴ τοῦ δραματικοῦ προσώπου τῆς Ἑλένης στὸ Φάουστ, σελ.15-25
13. . «…Ἀλλὰ καὶ ἐνταῦθα εἶνε ὁ Ὅμηρος τὸ ὑπόδειγμα πάντων τῶν ὑποδειγμάτων. Λέγει μὲν : ὁ Νιρεὺς ἦτο ὡραῖος· ὁ Άχιλλεὺς ὡραιότερος· ἡ Ἑλένη έκέκτητο θεσπέσιον κάλλος. Ἀλλ' οὐδαμοῦ συγκαταβαίνει εἰς τὴν λεπτομερῆ περιγραφὴν τῶν καλλονῶν τούτων. Καὶ ὅμως τὸ ὅλον ποίημα βασίζεται ἐπὶ τοῦ κάλλους τῆς Ἑλένης. Εἰς ποίαν πληθώραν περιγραφῶν θὰ έξεχύνετο ἐνταῦθα νεώτερὸς τις ποιητὴς ! Ἤδη ὁ Κωνσταντίνος Μανασσὴς ήθέλησε νὰ κοσμήση τὸ ξηρὸν αὐτοῦ χρονικὸν δι’ είκόνος τινὸς τῆς Ἑλένης. ’Ὀφείλω αὐτῷ χάριτας διὰ τὴν ἀπόπειραν αὐτοῦ. Διότι ἀληθῶς δὲν ἤξευρον, ποῦ ἄλλοθι νὰ ἐξιχνιάσω παράδειγμα, ἐξ οὗ όφθαλμοφανέστερον ν’ ἀποδεικνύηται, πόσον εἶνε μωρὸν νὰ τολμᾶ τις, ό,τι ὁ Ὅμηρος τόσον σοφῶς παρέλειψεν….»: Lessing, Λαοκόων κεφ.20, σελ. 126-127 .
14. Ὁ Κ. Μανασσῆς ἀναφέρεται σὲ ἐκείνη τὴν μυθολογικὴ παράδοσι πού θέλει τὴν γέννησι τῆς Ἑλένης ἀπὸ Κύκνο. Σύμφωνα μὲ αὐτὴ ἡ Ἑλένη εἶχε μητέρα τὴν Λήδα, κόρη τοῦ Θέσκου, τοῦ βασιλιᾶ τῶν Αἰτωλῶν καὶ σύζυγος τοῦ βασιλιᾶ τῆς Σπάρτης Τυνδάρεω. Αὐτὴ γίνεται τὸ ἀντικείμενο τοῦ ἐρωτικοῦ πόθου τοῦ Δία, ὁ ὁποῖος μεταμορφώνεται σὲ κύκνο, συνευρίσκεται μὲ τὴν Λήδα καὶ ἔτσι γεννιέται ἕνα... αὐγό. Σ’ αὐτὸ ἐκκολάπτεται ἡ ὡραία Ἑλένη. Ὁ Παυσανίας τὴν ἀναφέρει ὡς «τὸ ᾠὸν τῆς Λήδας», καὶ ὁ Αθήναιος (57E-F), ὡς «τὸ ὑπερῷον ἤ ᾠὸν. Τόσο πολὺ συνδέθηκε ἡ γέννησι τῆς ὡραίας Ἑλένης μὲ τὴν ὕπαρξι τοῦ αὐγοῦ , ὥστε δημιουργήθηκε ἡ παροιμία: « ᾠοῦ ἐξῆλθεν, ἐπὶ τῶν ὡραιοτάτων». ἰδὲ: Ἑλένη Εὐριπίδη, Ἵδρυμα Μιχάλη Κακογιάννη, Κόννης Σοφιάδου, Ἡ Ἑλένη στὸν Μῦθο σελ.7

Κύρια Βιβλιογραφία:

1. ΑΓΝΗ Λ. ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ, ΤΟ "ΣΤΟΙΧΗΜΑ" ΤΟΥ ΓΚΑΙΤΕ, Η μεταγραφή του δραματικού προσώπου της Ελένης στο Φάουστ.
2. Βαρελάς Λάμπρος, «Ο μύθος της ωραίας Ελένης στη νεοελληνική ποίηση: Από τον Παλαμά ως τον Ρίτσο». Μνήμη Γ.Π. Σαββίδη. Θέματα νεοελληνικής φιλολογίας: Γραμματολογικά, εκδοτικά, κριτικά. Πρακτικά της Η΄ Επιστημονικής Συνάντησης (11-14 Μαρτίου 1997), Ερμής, Αθήνα 2001. Από selidodeiktes.greek-language.gr
3. Δραματική Ποίηση, Ευριπίδη Ελένη, Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
4. Ἑλένης Ἐγκώμιον στον Γοργία και τον Ευριπίδη, Ενδοχώρα, 67, (2000)
5. ΙΔΡΥΜΑ ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΚΟΓΙΑΝΝΗΣ, ΕΛΕΝΗ ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ , Η ΑΛΛΗ ΠΛΕΥΡΑ,
6. ΚΟΥΤΡΟΥΠΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ, “Η ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΣΤΗΝ ΤΡΑΓΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ 5ΟΥ ΑΙΩΝΑ π.Χ.”, Θεσσαλονίκη 2018
7. Λιάκου Ευθαλία, ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΗ ΣΥΛΛΗΨΗ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΕΠΟΣ, ΛΥΡΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ, ΔΡΑΜΑ, ΡΗΤΟΡΙΚΗ
8. ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΣΤΟ ΕΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟ ΔΡΑΜΑ, εκδ. ΠΑΤΑΚΗ
9. ΣΚΥΛΙΤΣΗ ΣΤΥΛΙΑΝΗ, «Ο μύθος της Eλένης και τα εμβόλιμα εγκώμια του Θησέα και του Πάρη στην Ἑλένην του Ισοκράτη», ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2017
10. Antonis K . Petrides, Η “Ελένη” του Ευριπίδη και το ειδολογικό ψευδοπρόβλημα, academia.edu_Ευριπίδη
11. greek-language.gr, Αρχαϊκή Λυρική Ποίηση, Β9. ΣΤΗΣΙΧΟΡΟΣ
12. ΛΕΣΣΙΓΓ, ΛΑΟΚΟΩΝ Ή ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΟΡΙΩΝ ΤΗΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΕΩΣ, μετφ. Α. ΠΡΟΒΕΛΕΓΓΙΟΥ, Τύπ. π.σ. σακελλαριου, ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ, 1902
13.  Αγαμέμνων Αισχύλου, στίχ. 686
14. «Αυτοί ρήμαξαν τη μεγάλη, φημισμένη, πλούσια πόλη του Δαρδανίδη Πριάμου, κινώντας από το Άργος, κατά το σχέδιο του παντοδύναμου Δία, κι αναλαμβάνοντας για τα ξανθά μαλλιά της όμορφης Ελένης πόλεμο πολυδάκρυτο, χιλιοτραγουδημένο. Και καταστροφή με ατέλειωτες συμφορές έπεσε πάνω στην Τροία, εξαιτίας της χρυσόμαλλης Κύπριδας» (Αφροδίτης) Η Ελένη άθυρμα στα σχέδια του Δία και της Αφροδίτης. greek-language.gr, ΙΒΥΚΟΣ, απ. 282a Page (=S151), μτφρ. Ι.Ν. Καζάζης

15. Λάμπρος Βαρελάς, «Ο μύθος της ωραίας Ελένης στη νεοελληνική ποίηση: Από τον Παλαμά ως τον Ρίτσο». Μνήμη Γ.Π. Σαββίδη. Θέματα νεοελληνικής φιλολογίας: Γραμματολογικά, εκδοτικά, κριτικά. Πρακτικά της Η΄ Επιστημονικής Συνάντησης (11-14 Μαρτίου 1997), Ερμής, Αθήνα 2001, σ. 336-337, selidodeiktes.greek-language.gr

16. Αυτόθι

17. Αυτόθι