Των Στράτου Θεοδοσίου Μάνου Δανεζη, Επίκ. καθηγητών Αστροφυσικής Τμήμα Φυσικής-Πανεπιστήμιο Αθηνών

ΙΟΥΛΙΟΣ, ο έβδομος μήνας του Γρηγοριανού ημερολογίου, με διάρκεια 31 ημερών, ήταν ο πέμπτοs μήvαs του δεκάμηνου ρω­μαϊκού έτουs, απ’ όπου η αρχική ονομασία του, Quintilis, δηλαδή Πέμπτοs (μήvαs), από το λατινι­κό quintus(=πέμπτοs). 

Με την προσθήκη των μηνών Ιανουαρίου και Φεβρουάριου από τον Νουμά Πομπίλιο (715-673 π.Χ.), και την κατοπινή προώθησή τουs στην αρχή του έτουs, ο Ιούλιος έγινε ο έβδομος μήvαs του, διατηρώντας πάvτωs την ονομασία Quintilis.

Αργότερα, το 44 π.Χ.-710 A.U.C. (AbUrbaeConditae= Από Κτiσεωs Πόλεως [Ρώμης] ) ο Μάρκος Αντώνιος, μετά τη δολοφονία του Ιούλιου Καίσαρα στουs Eιδούs Μαρτίου (15 Μαρτίου), μετο­νόμασε τον Quintilisσε Julius(Ιούλιο), προς τιμήν του αναμορφωτή του ημε­ρολογίου Ιουλίου Καίσαρα, που, σύμφωνα με την παράδοση, είχε γεννηθεί την 7η ημέρα αυτού του μήνα. Η αλλαγή επικυ­ρώθηκε ταυτόχρονα από τη Ρωμαϊκή Σύγκλητο. Οπως αναφέρει ο Πλούταρχος, «...Των δε λοιπών έκαστον από της τήξεως, ώσπερ αριθμούντες ωνόμαζον πέμπτον, έκτον, έβδομον, όγδοον, ένατον, δέκατον. Είτα ο πέμπτος, από Καίσαρος του καταγωνισαμένου Πομπήιον, Ιούλιος...» (Βίος Νουμά, 19). Έκτοτε ο μήvαs αυτός διατηρεί την ονομασία του στο Ιουλιανό και το Γρηγοριανό, αλλά και στο Νέο Διορθωμένο Ιουλιανό ημερολόγιο.

Στις Nώvεs Ιουλίου, και ιδιαίτερα την 7η μέρα του, γίνονταν στη Ρώμη, προς τιμήν της Ήρας, οι Nonae Caprotinae, γιορτὲς στις οποίες, εκτός  από τις Pωμαiεs πατρίκιες, είχαν δικαίωμα να λαμβά­νουν μέρος και οι σκλάβεs τουs.

Τον Ιούλιο εορτάζονταν στη Ρώμη και στις άλλες μεγάλες πόλεις της Ιταλικής χερσονήσου τα Matralia, μια γιορτή που άλλοι ερευνητές την  το­ποθετούν στα μέσα Ιουνίου. Ηταν αφιερωμένη στη materMatuta, την Ινώ ή Λευκοθέα, θεά της πρωίας. Η Matuta, αρχικά προσωποποίηση της αυγής, αργότερα ετιμάτο ως θεά προστάτιδα τηςμητρότητας και τηs τεκνοποίησης, ιδιότητες επίσης της Ήρας - άλλωστε, κατ’ άλλουs, materMatutaήταν μία από τιςπροσφωνήσεις  της Ήρας ως προστάτιδας θεάς του τοκετού και της μητρότητας. Πpώτos ο Σέρβιος  Tύλλιοs (578-534 π.Χ.), ο έκτος βασιλιάς τηs Ρώμης, οικοδόμησε, στο Forum Boarium της Ρώμης, ναό της Matuta. Έκτοτε καθιερώθηκαν προς  τιμήν της τα Matralia. Μεταγενέστερα, οι Ρωμαίοι καθιέρωσαν τη Matuta και ως θεά προστάτιδα της θάλασσας και των ναυτικών.

Στην Ελλάδα, παρά την επικράτηση ως επίσημου του Ιουλιανού ημερολογίου και ονοματολογίου των ρωμαϊκών μηνών, ποτέ δεν έπαψε να υπάρχει η παράλληλη ανεπίσημη γεωργική, κτηνοτροφική ή, αργότερα, χριστιανική ονοματοθεσία των μηνών. Όλες αυτές οι ovoμασίες είναι σχετικές με τη θέση των μηνών στο έτos, με τις γεωργικές και τις κτηνοτροφικές εργασίες που εκτελούνται στουs αντίστοιχους μήvεs, καθώs και με τις χριστιανικές εορτές καθώs και με τις χριστιανικές εορτές, που πανηγυρίζονται κατά τη διάρκειά τoυs.

Ετσι, ο Ιούλιος αναφέρεται ως Ioύλns, Δευτερόλnς και Δευτερογιούλns, ως δεύτεpos και κύριos μήvαs του καλοκαιριού, εφ’ όσον πpώτos μήvαs του καλοκαιριού – Πρωτόλης, Πρωτογιούvns ή Πρωτογιούλης-θεωρείται και είναι ο Ιoύvιos.

Γενικά στην αγροτική Ελλάδα ο Ιούλιος ονομάζεται Αλωνάρη, Αλωνιστής , Aλωvnτήs, Αλωvιάτnς ή Αλωνευτής, γιατί τότε γίνεται το αλώνισμα των δημητριακών. Στα ορεινά της πατρίδας μαs συναντά-ται και με την ονομασία Θεριστής, καθώs εκεί, στα πιο ψυχρά, δηλαδή, κλίματα, ο θερισμός γίνεται τον Ιούλιο.

O Ιούλιος αναφέρεται ακόμα ως Anλιάs ή Αηλιάτns, από τη γιορτή, στις 20 του μnvόs, του προφήτη Ηλία, ο οποίος, ωs έφορος των καιρικών φαινομένων, τιμάται ιδιαιτέρως από τους γεωργούς. Ετσι, είναι συvnθισμέvες, σε περιπτώσεις αvoμβρίας, οι λιτανείες και παρακλήσεις προς τον προφήτη για να έλθει η ευεργετική βροχή.

Ο Ιούλιος συνδυάζεται και με άλλουs αγίους που γιορτάζονται κατά τη διάρκειά του. Υπάρχει, σχετικά, η λαϊκή ρήση: «Ο Αηλιάς κόβει σταφύλια και η Αγία Μαρίνα σύκα», με την έννοια ότι από τη μέρα του προφήτη Ηλία αρχίζει ο τρύγος, ενώ ήδη από τη γιορτή της Αγίας Μαρίνας, στις  17, έχουν αρχίσει να ωριμάζουν και τα σύκα - στη Ρόδο, εξάλλου, ο Ιούλιος λέγεται και Φουσκoμnvάς ή Xασκόμnvας, γιατί τότε φουσκώνουν και χάσκουν, δηλαδή ωριμάζουν και ανοίγουν, τα σύκα. Κι ακόμα, επειδή στη διάρκειά του ωριμάζουν τα σταφύλια και γυαλίζει η ρώγα τoυs, σε διάφορες περιοχές, ιδιαίτερα στη Νάξο και τη Χίο, ο Ιούλιος αναφέρεται ωs Γυαλιστής ή Γυαλινός.

Στη Σωζόπολη (Ανατολική Ρωμυλία) τον Ιούλιο ονόμαζαν και Αηκερακίτη, απ’ τη γιορτή της Ἀγίας Κυριακής, την 7η ημέρα του, ενώ στον Πόντο λεγόταν και Χoρτοκόπος, επειδή τότε έκοβαν το χόρτο στουs αγρούς. με τον κοκκινίζοντα λαμπρό αστέρα Αντάρη να απαστράπτει στο μέσον του.

OΙούλιος ως αλωνιστής με φτυάρι λιχνίσματος, και δί­πλα του ο Αύγουστος (6ος αι· μ·Χ·)· Αργος, έπαυλη (προ­έλευση: G· Akerstroem-Hougen, βλ· βιβλιογραφία)·

Πηγή: Από το αφιέρωμα «ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ» της εφημερίδας «HKAΘHMEPINH»

KYPIAKH 1 IOYΛIOY 2001*

(Το εικονογραφικό υλικό είναι από άλλο κείμενο του ιδίου αφιερώματος)

Επιμέλεια: Δημήτριος Σ. Μίχας