Δημητρίου Μίχα

 Μέρος πρῶτον

Εἶναι φορὲς ποὺ ἔχουμε ἕναν θησαυρὸ δίπλα μας, στὸν εὐρύτερο μητρικὸ μας τόπο ποὺ δὲ τὸν ἐκτιμοῦμε, οὔτε δείχνουμε τὸ ἐνδιαφέρον ποὺ τοῦ πρέπει. Καὶ ὅμως μὲ μιὰ μικρὴ παρέκκλισι 1800σίων μέτρων ἀπὸ τὴν παραλίμνια βόλτα μας στὰ Γιάννενα, μποροῦμε νὰ ἐπισκεφθοῦμε τὸ Νησὶ τῆς Παμβώτιδας (αὐτὴ ποὺ τρέφει τὰ πάντα) καὶ νὰ διαβοῦμε ὀκτὼ καὶ πλέον αἰῶνες ἱστορίας ποὺ κουβαλᾶ μὲ ἕναν ἀνεπανάληπτο πολιτισμό.

Στὸν χῶρο του (ὅλο κ’ ὅλο 200σίων στρεμμάτων περίπου)  ἔχει ἑπτὰ Μονὲς – ἡ τρίτη  μοναστικὴ κοινότητα μετὰ τὸ Ἅγιο Ὄρος καὶ τὰ Μετέωρα - ποὺ ἡ κάθε μιὰ τους κρύβει τὴν δικὴ της ἱστορία, καὶ δὲν ἀφορᾶ μόνο τὴν θρησκευτικὴ πίστι, ἀλλὰ ἀντανακλᾶ ταυτόχρονα καὶ τὶς ἱστορικὲς ἐξελίξεις τῆς ἐποχῆς στὴν εὐρύτερη γεωγραφικὴ Ἤπειρο, ἀλλὰ καὶ στὴν τοπικὴ περιοχὴ εἰδικώτερα καὶ μάλιστα αὐτῆς τῆς πόλης τῶν Ἰωαννίνων.  

Ἡ μοναστικὴ μάλιστα πολιτεία ποὺ ὀργανώθηκε κατὰ τὸ τέλος τοῦ 13ου  αἰῶνα (ἀπὸ τὸ 1292) «διαφέρει ἀπὸ αὐτὲς τοῦ Ἁγίου Ὄρους καὶ τῶν Μετεώρων, τόσο ὡς πρὸς τοὺς λόγους ἵδρυσης, ὅσο καὶ ὡς πρὸς τὴν ἔκφραση καὶ βίωση τοῦ μοναχικοῦ ἰδεώδους. Τὰ μοναστήρια τῆς Νήσου συνυφάνθηκαν μὲ τὴν παιδεία καὶ ἀπετέλεσαν σημαντικὸ κέντρο τῆς ὅλης πνευματικῆς ζωῆς στὸν χῶρο τῆς Βορειοδυτικῆς Ἑλλάδος. Ἡ σχολὴ δὲ εἰκονογραφίας – «τοιχογραφίας τῶν Θηβῶν» μὲ τὸ ὁμώνυμο καλλιτεχνικὸ ἐργαστήρι τῆς μεταβυζαντινὴς τέχνης, ξεκινᾶ οὐσιαστικὰ ἀπὸ τὴν Ἱερὰ Μονὴ τοῦ ἁγίου  Νικολάου, τὴν ἐπονομαζομένη τῶν Φιλανθρωπηνών»[1].

[1] ΜΙΛΤΟΣ ΓΑΡΙΔΗΣ - ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΠΑΛΙΟΥΡΑΣ, ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΝΗΣΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ, ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΜΠΟΣΙΟΥ 700 ΧΡΟΝΙΑ 1292-1992, ΙΩΑΝΝΙΝΑ 1999, σελ.11  

   Ἡ οἰκογένεια Φιλανθρωπηνῶν[2]

Ἡ Μονὴ Φιλανθρωπηνῶν ἴσως νὰ συμπυκνώνει μὲ τὸν χρόνο ἀνέγερσὴς της καὶ τὶς κατοπινὲς ἀριστουργηματικὲς  τοιχογραφίες πού τὴν διακοσμούν, τὴν σύνδεσι καὶ συνέχεια μὲ σημαντικὲς ἱστορικὲς ἐξελίξεις, ἀλλὰ καὶ τὴν μεταλαμπάδευσι τῆς Βυζαντινῆς πολιτιστικῆς παράδοσης μὲ καινοτόμο τεχνοτροπία καὶ ὕφος. Γι’ αὐτὸ καὶ θεωρεῖται ἀπὸ τοὺς μελετητὲς ἡ σπουδαιότερη ἀπὸ τὶς ἄλλες.

Ἡ ὀνομασία της συνδέεται μὲ τὴν ὁμώνυμη ἀριστοκρατικὴ οἰκογένεια τῆς Κωνσταντινούπολης, ἡ ὁποία ἐγκαταστάθηκε στὴν πόλι (ἐννοοῦμε πάντα τὴν παλιὰ πόλι τὴν περιβεβλημένη μὲ τὸ κάστρο), ὕστερα ἀπὸ τὴν ἅλωσι τῆς Κωνσταντινούπολης ἀπὸ τοὺς Σταυροφόρους τὸ 1204. Τότε ὁ Μιχαὴλ Α’ Κομνηνὸς- Δούκας ἱδρύοντας τὸ κράτος τῆς Ἠπείρου μὲ πρωτεύουσα τὴν Ἄρτα καὶ ἐκκλησιαστικὸ κέντρο τὴν Ναύπακτο, θέλοντας νὰ μετατρέψει τὸ «πολίδιον Ἰωάννινα» [3] σὲ ἐμπορικὴ «καστρόπολι», ἐγκατέστησε μεγάλο ἀριθμὸ προσφύγων άπὸ τὶς λατινοκρατούμενες καὶ βουλγαροκρατούμενες περιοχές[4]. Ἔτσι ἀνακαίνισε  τὸ 1206 καὶ τὰ τείχη τοῦ κάστρου καὶ γιὰ νὰ δώσει «ἄλλην ὄψιν εἰς τὴν Ἀκρόπολιν», ἔχτισε πολλὰ καινούρια κτίρια, ἰδιαίτερα ναοὺς καὶ μονές, μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ  τὸν Ναὸ τοῦ Ταξιάρχου Μιχαήλ, πρὸς τιμὴν τοῦ Ἀρχαγγέλου Μιχαὴλ  γιὰ νὰ γίνει ὁ προστάτης καὶ τοῦ δικοῦ του  Οἴκου, τῶν Ἀγγέλων Κομνηνῶν, ἀλλὰ ταυτόχρονα τὸν κατέστησε Μητροπολιτικὸ Ναὸ καὶ πολιοῦχο τῆς πόλης[5].  

[2] Τό ὄνομα Φιλανθρωπηνὸς προέρχεται ἀπὸ τὴ Μονὴ τοῦ «Χριστοῦ Φιλανθρώπου», πού ὑπῆρχε στὴν Κωνσταντινούπολι·  μάλιστα καὶ μὲ παραδεδομένη ὀρθογραφία, ἀπὸ τοὺς συγχρόνους Βυζαντινοὺς Παχυμέρη («Χρονική Συγγραφή») καὶ Γρηγορᾶ («Ρωμαϊκή Ἱστορία», μὲ τὸν ὅρο Ρωμαϊκὴ ἐννοεῖ τὴν Βυζαντινὴ- Ἑλληνικὴ ιστορία) ἀλλὰ καὶ ἀπὸ μεταγενέστερους, τῆς κατάληξης μὲ -η (-ηνός) καὶ ὄχι μὲ -ι. Ἡ κατάληξι -ηνὸς εἶναι προσθήκη ὡς β’ συνθετικὸ ἑνὸς τοπωνυμίου συνήθως πού προηγεῖται: π.χ. Κομνηνὸς (ἀπὸ τὴν Κόμνη = τοπωνύμιο τῆς Θράκης), Κατακουζηνὸς: (ἀπὸ τὸ Κουζηνᾶς, λέγεται τὸ ὄρος Σίπυλος ἔξω ἀπὸ τὴ Σμύρνη), Συνναδηνὸς (ἀπὸ τὴν πόλι «Σύνναδα» τῆς Φρυγίας), Καστρηνὸς (ἀπὸ τὸ κάστρον), Μελισσηνὸς (ἀπὸ τὸ Μελὶ (Μελίσσι) περιοχὴ τῆς Σμύρνης) κ.λπ.,.

[3] ΑθΗΝΑΓΟΡΟΥ, Μητροπολίτου Παραμυθίας καὶ Πάργας, Ἡ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ, ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, Ἐν Ιωαννίνοις ἐν τῇ ἱερᾷ Μητροπόλει, ἔτος 3ὂν 1928, σελ.8, ἀναφέρεται Ι. σὲ σιγίλλιον τοῦ Βασιλείου Βουλγαροκτόνου (1020 μ.Χ, «πόλισμα», ΙΙ. σὲ σχόλιο τῆς Ἄννας Κομνηνῆς στὴν «Αλεξιάδα» (5.4.1) τὸ 1082 μ.Χ. μὲ τὴν κατάληψι τῶν Ἰωαννίνων ἀπὸ τὸν Βοημούνδο, (έχουμε καὶ τὴν πρώτη ἀναφορὰ στὴν ἱστορία τῆς πόλης μὲ τὸ ὄνομα : ὀνομαστικὴ πληθυντικοῦ οὐδετέρου τὰ «Ἰωάννινα», ΙΙΙ. στὸ «Σημείωμα περὶ οἰκήσεως τόπων» τοῦ Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ίωάννου Απόκαυκου τὸ 1217 : «τὸ τῶν Ίωαννίνων πολίδιον» καὶ IV. σὲ χρυσόβουλο τοῦ αὐτοκράτορα ’Ἀνδρονίκου τοῦ Β’ ((1282-1328), “πόλισμα”. Στα ἀνωτέρω, τὰ Ἰωάννινα εἴτε ἐμμέσως εἴτε ἀμέσως ἀναφέρονται ὡς «πόλισμα» ἤ «πολίδιον» δηλαδὴ μικρὴ πόλι.

[4] ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, τόμ. Θ’, σελ. 98

[5] ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΠΛΑΓΟΥ, Περιφέρεια Ἠπείρου, Περιφερειακὴ Ἑνότητα Ιωαννίνων…Τουριστικός Ὁδηγός, Ἀκακία,2016, σελ.59

Ὁ Μιχαὴλ Α’ Δούκας ἐπίσης, λόγῳ τῆς διοικητικῆς καὶ ἐκκλησιαστικῆς αὐτονομίας πού ἐπεδίωκε ὄχι μόνο ἀπὸ τοὺς Λατίνους κατακτητὲς τῆς αὐτοκρατορίας, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τοὺς «ἑνωτικοὺς» Πατριάρχες τῆς Κωνσταντινούπολης, - ἐξ ἄλλου ὁ τότε Πατριάρχης Ἰωάννης ὁ Ι’ Καματηρὸς δὲν τὸν ἀναγνώρισε - πολλοὶ ἀριστοκράτες θεώρησαν   πώς βρῆκαν μία ἐλεύθερη καὶ φιλόξενη καταφυγὴ σ’ αὐτὸν καὶ στὴν συγκεκριμένη πόλι – καὶ ἄς ἦταν τότε μικρὴ καὶ ἄσημη πολίχνη. Μερικοὶ δέ, ἦταν ἀπὸ τοὺς πλέον ἐπωνύμους τῆς βυζαντινῆς κοινωνίας, ὅπως μία ὁμάδα τῆς οἰκογένειας Βρανάδων, Γαβριηλοπούλων, Μελισσηνῶν, Στρατηγοπούλων καὶ Φιλανθρωπηνῶν οἱ ὁποῖοι ἐγκαθίστανται στὰ Ἰωάννινα, ἐνῶ ἄλλα μέλη τους κατέφυγαν στὸ νεοσύστατο κράτος τῆς Νίκαιας, καὶ ἄλλα στὴν καστρόπολι τοῦ Μυστρᾶ.

Ἕνα δεύτερο κύμα μεταναστῶν πού δέχτηκε ἡ πόλι τῶν Ἰωαννίνων ἦταν μετὰ τὴν σύνοδο τῆς Λυὼν τὸ 1274 πού προέβλεπε τὴν ἕνωσι τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας μὲ τὴν Δυτικὴ- Παπικὴ καὶ προξένησε μεγάλη κρίσι, διχασμό καὶ ταραχὲς στὴν αὐτοκρατορία τῆς Κωνσταντινούπολης. Τότε ὁ αὐτοκράτορας Μιχαὴλ Παλαιολόγος, ἐπειδὴ πιεζόταν ἀπὸ τῶν πρὸ τῶν πυλῶν πολλῶν ἐξωτερικῶν κινδύνων καὶ κυρίως ἀπὸ τοὺς Ὀθωμανούς, γιὰ νὰ ἐφαρμόσει τοὺς ὅρους τῆς ἑνώσεως μεταχειρίστηκε βία γιὰ νὰ τὴν ἐπιβάλει: μὲ ἐξορίες, δημεύσεις περιουσιῶν, φυλακίσεις, φθάνοντας μέχρι καὶ σὲ ἀκραίας μορφῆς βασανιστήρια ἐναντίον τῶν "ζηλωτῶν ταραχοποιῶν". Ἔτσι πολλοὶ ἀντιφρονοῦντες, ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον μοναχοί, εἴτε ἑκούσια εἴτε ἐκδιωχθέντες ἀπὸ τὸν αὐτοκράτορα, κατέφυγαν στὸ κράτος τῆς Ἠπείρου [6].

Βέβαια γιὰ τὴν ἐνσωμάτωσι τῶν μεταναστῶν ἀριστοκρατῶν ἤ τοῦ λαϊκοῦ στοιχείου καὶ τὸν τρόπο συμμετοχῆς στὰ δρώμενα τῆς πόλης δὲν ὑπάρχουν ἀκριβῆ στοιχεῖα. Παραδίδεται ὅτι οἱ Φιλανθρωπηνοὶ ἀνῆκαν στὴν ἀριστοκρατία καὶ ἦταν μὲ ἀξιώματα διάσπαρτοι στὴν αὐτοκρατορία. Εἶχαν δέ, μεγάλη ἰδιοκτησία γαιῶν στὴν Θράκη χωρὶς νὰ γνωρίζουμε λεπτομέρειες γιὰ τὴν ἐκμετάλλευσὶ τους καὶ ἂν ὁ κλάδος Ἰωαννίνων εἶχε μέρισμα ἤ προσόδους ἀπὸ ἐκεῖ. Ἐπειδὴ ὅμως τὰ Ἰωάννινα, σύμφωνα μὲ τὸ «Χρονικὸ τῶν Ιωαννίνων» [7] εἶναι πόλι ἀκόμη στενὰ συνδεδεμένη μὲ τὴν ἀγροτικὴ παραγωγὴ καὶ κυβερνᾶται ἀπὸ τὴν ἀριστοκρατία, ὑποθέτει κανεὶς ὅτι καὶ οἱ Φιλανθρωπηνοὶ θὰ εἶναι ἀκόμη ἰδιοκτῆτες μεγάλων γαιῶν. Ἐξ ἄλλου κατὰ τὶς ἀρχὲς τοῦ 15οὐ αἰώνα (1411), ἡ ἴδια πηγὴ ἀναφέρει ὅτι ἡ Οἰκογένεια Φιλανθρωπηνῶν ἦταν ἀπὸ τὶς πλέον σημαντικὲς τῆς πόλης καὶ συμπεριλαμβάνονται στὶς «Καστρηνές», δηλαδὴ ἀπὸ τὶς πολὺ εὔπορες μαζὶ μὲ ἐκεῖνες τῶν  Στρατηγοπούλων καὶ τῶν Ἀψαράδων: «ἄνδρες ἐπισημότατοι καὶ τῶν εὖ γεγονότων», δηλαδὴ ἀπὸ τοὺς πλέον ἐπιφανεῖς καὶ ἔχοντες εὐγενικὴ καταγωγή.[8]   

Φαίνεται δέ, ὅτι διέμεναν στὴν Ν.Α πλευρὰ τοῦ κάστρου ἐκεῖ πού σήμερα εἶναι τὸ Ἰτς Καλὲ Τζαμί, ἐνῶ τὸ κυβερνεῖο τους εὑρίσκετο στὸ ΔΒ μέρος ἐκεῖ πού εἶναι σήμερα τὸ Δημοτικὸ Μουσείο[9]. Ἀξιοσημείωτο εἶναι ὅτι τὸ 1411 ἕνας ἐκ τῶν Στρατηγοπούλων, ὁ Σίμων καὶ ὁ γιὸς του Παῦλος, πρωτοστάτησε ὡς κυβερνήτης τῆς πόλης στὸ ἐπιτυχὲς κίνημα, στὸ ὁποῖο συμμετεῖχαν ἄρχοντες καὶ λαός, ἐναντίον τῆς Σέρβας Εὐδοκίας, χήρας τοῦ Δεσπότη Ἰζαοῦ (Ἠσαῦ) πού κυβερνοῦσε τὴν πόλι τυραννικὰ καὶ ἀφοῦ τὴν καθαίρεσαν, τὴν ἔδιωξαν μὲ τὰ παιδιὰ της καὶ παρέδωσαν τὴν πόλι στὸν Κάρολο Τόκκο.  

[6] ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΚΟΝΤΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ, BYZANTINA ΣYMMEIKTA 27 (2017),ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΕΙΣ ΣΤΟ ΥΣΤΕΡΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ (μέσα 13οὐ - τέλη 14οὐ αι.), σελ.225

[7] Το Χρονικὸ τῶν Ἰωαννίνων εἶναι μία χρονογραφικὴ διήγησι γραμμένη στὴν ἑλληνικὴ γλώσσα καὶ ἀναφέρεται στὴν ἱστορία τῶν Ἰωαννίνων στὰ χρόνια τοῦ Θωμᾶ Β' Πρελούμπου ἤ Πρελιούμποβιτς (Preljubović), Σέρβου Δεσπότη τῆς Ἠπείρου μὲ ἕδρα τὰ Ἰωάννινα, στὸ δεύτερο μισὸ τοῦ 14οὐ αἰώνα (1366 ὡς τὸ τέλος τοῦ 1384)

[8] ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, τόμ. Θ’, σελ. 242

[9] Αὐτόθι, σελ.242

Βέβαια τὸ ὅτι ἦταν ἐνεργὰ μέλη τῆς πόλης καὶ ἔχαιραν ἀποδοχῆς, διαπιστώνεται καὶ ἀπὸ τὸ ἐγχείρημα ἑνὸς Μιχαὴλ ἐκ τῶν Φιλανθρωπηνῶν νὰ ἱδρύσει τὸ 1292 Μονὴ  στὸ Νησάκι τῆς λίμνης πρὸς τιμὴν τοῦ Ἁγίου Νικολάου, ἀρχιεπισκόπου Μύρωνος τῆς Λυκίας. Τὸν κτήτορα ἀποκαλύπτει  ὑπέρθυρη ἐπιγραφὴ πού ὑπάρχει στὸν ὁμώνυμο κυρίως Ναό. Ἀργότερα τὸ 1332 ὁ ἴδιος ὁ Μιχαὴλ παρουσιάζεται ὡς ὁ μέγας Οἰκονόμος τῆς Μητροπόλεως, ἡ ὁποία ἐτύγχανε χηρεύουσα, ἀφοῦ «κατὰ τὸ χρονικὸν τοῦτο διάστημα τρεῖς Μητροπολίται ἐξελέγησαν, τῶν ὁποίων ἀγνοοῦμεν τὰ ὀνόματα. Έκ τούτων μόνον οἱ δυὸ πρῶτοι ἠδυνήθησαν νὰ ἔλθωσιν εἰς Ἰωάννινα, τοῦ τρίτου ώς ἐκ τῶν καιρικῶν περιστάσεων (πολιτικές ἀναταράξεις) τῆς Ἠπείρου διαμείναντος ἐν τὴ Βασιλευούσῃ»[10].

Τό ἀξίωμὰ του ἐκτὸς τῶν λατρευτικῶν καὶ οἰκονομικῶν καθηκόντων προέβλεπε καὶ τὴν καθ’ ὅλα διοίκησι τῆς Μητροπόλεως «μετὰ τὴν παρέλευση τοῦ Ἀρχιερέα μέχρι τὴν ἔλευση τοῦ ἑπομένου, ἐνῶ προηγοῦνταν στὴν ἐκλογὴ τοῦ νέου Επισκόπου»[11]. Δικαιωματικὰ λοιπὸν ψηφίζεται ἀπὸ τὸν Δεσπότη τῆς Ἠπείρου (Ἰωάννη Ὀρσίνι : 1323-1335), ἀπὸ τὸν κλῆρο καὶ τοὺς προύχοντες τῆς πόλης, ὡς Μητροπολίτης Ἰωαννίνων γιὰ νὰ καλύψει τὴν ἀπὸ ἐτῶν χηρεύουσα Μητρόπολι. Δὲν ἀξιώθηκε ὅμως νὰ λάβει τὴν ἀρχιερωσύνη γιατὶ «μεταβαίνων κατὰ τὴν τάξιν εἰς Κωνσταντινούπολι, κατὰ τὸ ἔτος 1342 ἀπεβίωσε, ταφείς ἐν τὴ αὐτοῦ Μονὴ καὶ καταλιπὼν ἀοίδιμον μνήμην τῆς εὐσεβείας καὶ φιλομουσίας αὐτοῦ »[12].  

Ἐπίσης ἀπὸ ὑπέρθυρη ἐπιγραφὴ στὴν ἐσωτερικὴ πλευρὰ τοῦ Ναοῦ τῆς Μεταμορ-φώσεως τοῦ Σωτῆρος (1568) πού βρίσκεται στὴν Κληματιὰ (Βελτσίστα) ἔξω ἀπὸ τὰ Ἰωάννινα, μαθαίνουμε ὅτι «εἰς τὴν ἀνέγερσι τῆς ἐκκλησίας ταύτης συνετέλεσε καὶ ὅ ἱερομόναχος Ίωάσαφ τῆς οἰκογενείας τῶν Φιλανθρωπηνῶν, τῶν ὁποίων ἡ δρᾶσις εἶναι γνωστότατη». Καὶ ἀπὸ ὅτι διαπιστώνεται «ζήσας ἐν τῇ κώμῃ Βελτσίστα καὶ ἐπισύρας τὴν μίμησιν τῶν ἄλλων ἐκεῖ μοναχών … « μιμηταὶ χρηματοῦντες καὶ συμ-βιῶται » [13].    

[10] ΑθΗΝΑΓΟΡΟΥ, Μητροπολίτου Παραμυθίας καὶ Πάργας…,σελ.20

[11]  Βικιπαίδεια, Ὀφφίκια τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως.

[12] ΑθΗΝΑΓΟΡΟΥ, Μητροπολίτου Παραμυθίας καὶ Πάργας, Ἡ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ, ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, Ἐν Ιωαννίνοις ἐν τὴ ἱερὰ Μητροπόλει, ἔτος 3ὂν 1928, σελ.20,

[13] Δημήτριος ΕΥΑΓΓΕΛΙΔΗΣ, Ὁ ζωγράφος Φράγγος Κατελάνος ἐν Ηπείρω, Δελτίον XAE 1 (1959), Περίοδος Δ'. Στη μνήμη τοῦ Νίκου Βέη (1883-1958), ΑΘΗΝΑ 1960, σελ.42. Νὰ σημειωθῆ ὅτι ἡ ὁλοκλήρωσι τῆς κατασκευῆς τῆς Ἐκκλησίας ἔγινε τὸ 1568 ὅταν ὁ Ιωάσαφ τὸ ἴδιο ἔτος εἶχε ἤδη πεθάνει. (κ(αί) μάλιστα τοῦ προκεκοιμημέν[ου άει]μνίστου δούλον τοῦ θ(εο) Ίωάσαφ ιερομον{άχου}