του Δημητρίου Μίχα, Φιλολόγου καθηγητού-Δ/ντου της Ριζαρείου Εκκλησιαστικής Σχολής

Ένας από τους πλέον γνωστούς Αγίους που είναι ενταγμένος στο εορτολόγιο της Εκκλησίας μας είναι και ο προφήτης Ηλίας. Είναι δε τόσο αγαπητός στην συνείδηση των πιστών που πιθανόν να είναι ό μόνος που τιμάται με ιερό Ναό στις περισσότερες των πόλεων και σχεδόν σε όλα τα χωριά της επαρχίας.

Γιατί όμως ένα πρόσωπο της Παλαιάς Διαθήκης, που έζησε  μάλιστα 900 χρόνια πριν την Γέννηση του Χριστού, να λάβει στον Ελλαδικό κυρίως αλλά και στον Βαλκανικό Ορθόδοξο χώρο, τέτοια αναγνώριση και αποδοχή  που να τιμάται περισσότερο και από την Θεοτόκο Παναγία κατ’ αναλογία με τους ιερούς ναούς που έχουν κτισθή προς τιμήν τους;

Γιατί ένας λόφος χαμηλότερος ή υψηλότερος μιας Κοινότητας στέφεται και με Ναό αφιερωμένο στο όνομα του;

 

Ακολουθώντας τους μελετητάς της Λαογραφίας μας που προβάλλουν πρωτίστως την βιογραφία του προφήτου βασισμένη στα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης (Βασιλειών Γ’ και Δ’), την παρουσιάζουμε και εδώ, η οποία περιληπτικά έχει ως εξής: 

«Ο προφήτης Ηλίας έζησε τον 9 π.Χ. αιώνα και ήταν γιος του Σωβάκ που άνηκε στην φυλή του Ααρών και καταγόταν από τη Θέσβη (γι' αυτό και ονομάστηκε Θεσβίτης). Όταν γεννήθηκε, ο πατέρας του είδε μία θεία οπτασία: δύο άνδρες λευκοφορεμένοι τον ονόμασαν Ηλία, τον σπαργάνωσαν με φωτιά και του έδωσαν φλόγα να φάει. Οι ιερείς των Ιεροσολύμων αφού άκουσαν το φαινόμενο ερμήνευσαν  …την οπτασία, πως ο γιος του θα γίνει προφήτης και θα κρίνει το Ισραήλ με δίκοπο μαχαίρι και φωτιά.

Και πράγματι όταν μεγάλωσε ο Ηλίας άσκησε το προφητικό χάρισμα επί της βασιλείας Αχαάβ  (873 - 854 π.Χ. ) ο οποίοςέλαβε ὡς γυναίκα του την Ἰεζάβελ, κόρη το Εὐβάαλ, βασιλιάτης Τύρου (Φοινίκης). Εκείνη, επηρεάζοντας το σύζυγό της, καθιέρωσε επίσημα τη λατρεία του θεού Βάαλ Melgart, προσπαθώντας μάλιστα να επιβάλει με παντοίο τρόπο τη λατρεία των ειδωλολατρικών φοινικικών θεοτήτωνωςεθνικά επίσημη. Για να πετύχει στο στόχο της δεν δίστασε να διατάξει την καταστροφή των πάτριων βωμών, το φόνο ιερέων, προφητών και γενικώς τη δίωξη όσων πίστευαν στον Ένα και μόνο Αληθινό Θεό, (Μονοθεΐα).

Τότε κυνηγήθηκε απηνώς και ο «θρασύς τω λόγω»  προφήτης Ηλίας ο οποίος κρύφτηκε στην έρημο. «Εκεί ο θεός τον έτρεφε, στέλνοντάς του τροφή με έναν κόρακα. Ξεράθηκαν ό­μως τα πάντα με την ανομβρία, κι ο Ηλίας έφυγε για τα σύνορα της Φοινίκης, όπου τον φιλοξένησε μια φτωχή χήρα με το παιδά­κι της. Ό ’Ηλίας τούς ευλόγησε το αλεύρι και το λάδι, να μην τελειώνουν ποτέ. Κι όταν ξαφνικά πέθανε το παιδάκι ο Προφήτης το ανάστησε.

Ή ανομβρία κράτησε τρία χρόνια, κι ο Ηλίας παρουσιάστη­κε πάλι στον Άχαάβ, να τον συνετίσει. Του πρότεινε να συγκεν­τρώσει τούς ειδωλολάτρες ιερείς του στο Καρμήλιο όρος, να συνά­ξει εκεί και το λαό, και να δοκιμάσουν ποιος από τούς θεούς είναι ο αληθινός. Ό βασιλιάς δέχτηκε, κι όταν έγινε ή συνάθροιση, ο Ηλίας πρότεινε στους ιερείς των ειδώλων ν’ αρχίσουν τη δική τους θυσία· να βάλουν πάνω στα ξύλα το σφάγιο και να ζητήσουν από τον θεό τους, τον Βάαλ, να στείλει τη φωτιά από τον ουρανό. Οι ιερείς προσεύχονταν όλη μέρα, χωρίς αποτέλεσμα.

Προς το βράδυ δοκίμασε κι ο Ηλίας. Έβαλε το δικό του σφάγιο στα ξύλα, έριξε και νερό επίτηδες από πάνω, και προσευχήθηκε. Αμέσως ήλθε το «πυρ εξ ουρανού» και ή θυσία έγινε. Ό λαός αλάλαξε τότε για τη νίκη, και ο Ηλίας, συνεπαρμένος από το θρίαμβο, έδωσε το σύνθημα να σφάξουν όλους τούς ιερείς. Και ή ανομβρία σταμά­τησε (Βασιλ. Γ' 18 ) .

'Όταν ήρθε, με τον καιρό, ή ώρα τού Ηλία να πεθάνει, ο προφήτης πήρε τον μαθητή του Ελισαίο και τράβηξαν για την αντίπερα όχθη τού Ιορδάνη. Για να περάσουν τον ποταμό, ο Ηλίας χτύπησε με τη μηλωτή του ( προβιά – ένδυμα ) τα νερά, κι εκείνα (όπως έγινε από τον Μωϋσή στην Ερυθρά) χωρίστηκαν, ώστε να γίνει στεριά, και πέρασαν.

Εκεί ο Προφήτης άφησε τις τελευταίες παραγγελίες του στον Ελισαίο, κι αμέσως ένα «άρμα πυρός» με «ίππους πυρός» κατέ­βηκε από τον ουρανό και τον πήρε «ως εν συσσεισμώ» με πραγμα­τική ανάληψη (Βασιλ. Δ'2). ’Από τότε δεν έχουμε άλλη πα­ρουσία τού Ηλία στη γη, παρά στο όραμα της Μεταμόρφωσης, πού αφηγούνται τα Ευαγγέλια (Ματθ. 17, 1-8 ).¹

******

Από την ανωτέρω γλαφυρή αφήγηση μπορούμε να εκμαιεύσουμε  και τις εξής διαπιστώσεις:

 

                 Έχει όλα τα στοιχεία που επιθυμεί να ακούσει και να ικανοποιήσει έναν ζηλωτικά ή παραδοσιακά θρησκευόμενο (ευ)ακούοντας «ήδιστα» περί της ιερότητας των λόγων, εφ’ όσον ο Προφήτης είναι ο αγγελιοφόρος και η «επιτακτική» ή «ελεγκτική» φωνή του Θεού, ὁθεόπνευστοςκήρυκαςκαιδιδάσκαλος, τοόργανοτωνιδιαίτερωναποκαλύψεωντούΘεού(πρβλ. από την Κ.Δ.: Α΄ Κορθ. 12,10. 14, 2425. Πράξ. 2,30. 3,18. 21). Φυσικά καλύπτει και την φίλεργο προσπάθεια κάθε ερευνητού της Βίβλου για  να ερμηνεύσει θεολογικά την λειτουργία, δια της θείας επενέργειας, του απροσδοκήτου συμβάντος που φανερώνει την παρουσία και την δύναμη του Αληθινού Θεού.

 

                 Έχει όλα τα στοιχεία που επιθυμεί να ακούσει και να ικανοποιήσει έναν εμφορούμενο με ζηλωτικό πατριωτισμό, αφού ο βίος και τα έργα του Προφήτου Ηλία προδίδουν έντονο χαρακτήρα Εβραίου εθνικού ήρωα υπεραμυνομένου την μονοθεϊστική πίστη του Ισραήλ² στοιχείο που ήταν το ουσιαστικότερο εθνικό γνώρισμα της ταυτότητας του Έθνους αυτού …Και να γίνει φυσικά το ιερό πρότυπο για κάθε «αρματωλό» αγωνιζόμενο των πατρίων - εθνικών  θεμάτων,

 

                 Έχει όλα τα στοιχεία για να ακούσει και να ικανοποιήσει οποιονδήποτε άνθρωπο διαχρονικά, που αισθάνεται πνευματικά, ηθικά, ψυχικά «εξόριστος» και κατατρεγμένος, βιώνοντας την δική του έρημο, ως ξένος, πένης, τάλας και κυνηγημένος, προσδοκώντας την «θεία παραμυθία» και την ευλογία στην πληρότητα βρώσεως και ενδύσεως (αλεύρου, ελαίου και μηλωτής= προβιά), καλύπτοντας στοιχειωδώς τις βιοτικές του ανάγκες.

 

                 Επίσης στη λαϊκή ψυχή των αγροτών και κτηνοτρόφων λειτουργεί συνειρμικά, ένας τέτοιος Άγιος, ως ο Ιδανικός «εκπρόσωπος Θεού» που μπορεί να ελέγχει και να ορίζει «το πυρ και την όμβρον», τη φωτιά δηλ. και εν ευρεία εννοία το Φως πηγή του οποίου είναι ο Ήλιος, και την βροχή. Έτσι εισπράττεται ως το εγγύτερα συναισθηματικά πρόσωπο που «κατανοεί» όσο κανείς άλλος την αναγκαιότητα των ευνοϊκών καιρικών συνθηκών για την ευκαρπία και ευγονία των ασχολιών τους.

******

Παρά ταύτα, φαίνεται πως κάτι βαθύτερο συμβαίνει για αυτή την αναγνωρισιμότητα του προφήτου Ηλία και την καθολική αποδοχή του από τον Έλληνα πιστό. (και όχι μόνο). Εξ άλλου στοιχεία με τα ανωτέρω χαρακτηριστικά βρίθουν και σε πολλούς άλλους αγίους και νεομάρτυρες της Εκκλησίας μας. Ενδεικτικά και με υποκειμενική επιλογή μπορούμε να αναφέρουμε: τους Αρχαγγέλους Γαβριήλ-Μιχαήλ, τους Αγίους  Αναργύρους, τον Άγιο Νικόλαο, τον Άγιο Ζωτικό τον Ορφανοτρόφο….τον Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό, τον Άγιο Νεκτάριο κλπ, κλπ…και φυσικά την Παναγία με τους …χιλίους χαρακτηρισμούς της.

*****

Ενδεχομένως για το θέμα να λάβουμε απάντηση κάνοντας τον ιχνηλάτη σε τοπία της λαϊκής, θρησκευτικής και πολιτιστικής παράδοσης του λαού μας αλλά και των ομόρων λαών. Προς τον σκοπό αυτό θα γίνει μια παρέκβαση που ίσως κριθή αδόκιμη ως προς την μορφή και την τάξη ενός κειμένου, αλλά πιθανόν να φανή ικανή, ως προϋπόθεση , για την παρουσίαση στοιχείων που θα φωτίσουν τα ερωτήματα μας.

Με αυτή, λοιπόν, τη διάθεση, αν ταξιδέψει κανείς στο Ιστορικό μεταίχμιο μεταξύ ειδωλολατρικού κόσμου και του ανατέλλοντος Χριστιανισμού θα ξεναγηθή σε έναν οικουμενικό Ελληνισμό όπου όλοι οι λαοί οι οποίοι συναποτελούσαν τον τότε γνωστό κόσμο – ανεξαιρέτως φυλής και θρησκεύματος – είχαν ενστερνισθή τον δια του Μ. Αλεξάνδρου, των υψηλών ανθρωπιστικών αξιών, Ελληνικό Πολιτισμό³. Γι’ αυτό και ο όρος Έλλην υπερέβη των γεωγραφικών προσδιορισμών και έλαβε υπερεθνική - οικουμενική σημασία συμπυκνώνοντας το περιεχόμενο της ειδωλολατρικής βιωθεωρίας⁴.

Τότε υπήρξε και η τάση λατρείας ξένων θεών μαζί με τους επιχωρίους. Αυτή δε η διείσδυση και παρείσφρηση γινόταν ή με την διατήρηση των ονομάτων τους και της «αυτοτέλειας» ιδιοτήτων ενέργειας… στα ανθρώπινα, ή  ταυτίζονταν προς αντίστοιχους επιχωρίους θεούς με αλληλοεπικάλυψη των γνωρισμάτων και των ιδιοτύπων της λατρείας τους. Το φαινόμενο αυτό που συγκερνούσε (συνένωνε) την θρησκευτική μορφολογία στην λατρεία, ονομάστηκε Θεοκρασία, και ήταν το ουσιαστικό χαρακτηριστικό του λεγομένου θρησκευτικού Συγκρητισμού.⁵

*****

Σε αυτή την μείξη ποικίλων θρησκειακών μορφών, αντιλήψεων, τύπων, και εορτών - προερχομένων κυρίως από την Ανατολή - συνέβαλε εκτός από την προαναφερθείσα κοσμοπολιτική ιδέα του «Ελληνίζειν»: (το να ζή δηλ., να σκέφτεται, να αισθάνεται, να φρονεί κανείς «ομοίως τοις Έλλησι» ), ταυτόχρονα και η Ρωμαιοκρατία. Ο πνευματικός εξοπλισμός του Ελληνισμού με την μεγίστη συνεπικουρία της Ελληνιστικής Κοινής  γλώσσας ως κοινός τόπος και Τρόπος αναφοράς και επικοινωνίας καθώς και η ειρηνική συνοίκηση με ασφάλεια που καθιέρωσε η paxRomanaδημιούργησαν μια νέα κοινωνία.

Τα άτομα αυτής της κοινωνίας διαμόρφωσαν, με την πάροδο του χρόνου, συνείδηση μιας ενιαίας λογικής παγκόσμιας τάξης ανεξαρτήτως φυλετικών και θρησκευτικών διακρίσεων. Λαμβάνει επίσης ο άνθρωπος συνείδηση της ενότητας του κόσμου κρίνοντας όχι απλώς θετικά αλλά και αναγκαία την ενιαία διακυβέρνηση και εποπτεία μιας ενιαίας επίσης υπέρτατης Αρχής που εκπροσωπούσε τότε η κεντρική εξουσία του Αυτοκράτορα (Ήλιου)⁶.

Δεν είναι, φυσικά,  καθόλου περίεργο πως εκφυλίστηκε ο θεσμός με την λατρεία του προσώπου του επειδή ακριβώς «ούτω μώρως και τραχέως ηβούλετο αμύναι»⁷ την ενότητα των εθνών. Και δεν είναι επίσης καθόλου περίεργο, μέσα σε αυτή την ομιχλώδη πανσπερμία θεοτήτων, πίστεων, λατρευτικών τύπων, εόρτιων εκδηλώσεων, δεισιδαιμονιών, Μαντείων, Αμφιαραείων (ιερών θεραπευτηρίων) και παντοίων τύπων ιερών, πως προβλημάτισε έντονα και η αναζήτηση «Μίας και μόνης Ουσίας, του Ενός Αληθινού Θεού, Υπερέχοντος αδιαμφισβητήτως των υπολοίπων ειδωλομόρφων».

Έτσι ο απ. Παύλος, επωνομασθείς και απόστολος των Εθνών, βρήκε έτοιμο το έδαφος για να τονίσει την σημασία της νέας Αληθινής πίστης για το Σωτήρα Θεάνθρωπο, τον από αιώνων προσδοκώμενον Μεσσίαν (Χριστόν), τον μέχρι πρότινος «Αγνωστον Θεόν» που προέβαλλε το πάνθεον των Αθηνών. Εκεί διεκήρυξε ότι είναι ο Μόνος Αληθής γεννηθείς εκ Παρθένου, Σταυρωθείς, Αναστάς και Αναληφθείς στους ουρανούς Χριστός• άφησε δε στην Εκκλησία του μέσω των Αποστόλων ως παρακαταθήκη το Ευαγγέλιον Του (την ευχάριστη και λυτρωτική είδηση) της Υιοθεσίας και Αδελφοσύνης όλων των ανθρώπων στο Όνομα Του, με το επαναστατικό μήνυμα του σεβασμού της διαφορετικότητας και ισοτιμίας μεταξύ τους, αφού πλέον : « ουκ ένι Ελλην και Ιουδαίος, (αλλού και το ουκ ένι άρσεν και θήλυ) περιτομή και ακροβυστία, βάρβαρος και Σκύθης, δούλος και ελεύθερος, αλλά πάντα και εν πάσι Χριστός⁸».

Την διάδοση λοιπόν του Χριστιανισμού ακολουθεί και η βαθειά επίδραση της Ιουδαϊκής θρησκείας, μιας και η Παλαιά Διαθήκη ως «ο παλαιός Νόμος» αποτελεί και δογματική θέση της νέας Εκκλησίας• συναριθμούμενη δε με την Καινή Διαθήκη αποτελούν την Αγία Γραφή του Αποκεκαλυμμένου Τριαδικού Θεού προς τον άνθρωπο.

*****

Μέσα σε αυτή την αναμόχλευση Αυτής της εποχής,στο πνεύμα της θεοκρασίας δηλ. και στην ζηλωτική-ενθουσιαστική φόρτιση των πιστών Χριστιανών ίσως πρέπει να τεθή και η αφετηρία λαογραφικής μελέτης και του Προφήτου Ηλία. Στη διαδρομή δε των εποχών προικίστηκε με θεϊκές ιδιότητες και ενέργειες επιχωρίων θεών και λατρεύτηκε με προσαρμογή στο πρόσωπό του και παλαιοτέρων  παραδόσεων που ταίριαζαν στις μύχιες επιθυμίες και στην ψυχοσύνθεση των ανθρώπων  συγκεκριμένων περιοχών και ασχολιών.

Εξ άλλου είναι και ο ίδιος περιβεβλημένος με όλη την θεοφόρητη παρα-δοξο-λογία της ανατροπής των φυσικών νόμων (λειτουργία του θαύματος) από την γέννησή του έως τον … μη θάνατό του, για να τονισθή εξαιρέτως η αποκάλυψη του Θεού στο πρόσωπό του, και ως «θεοτροπία» (το προφητεύειν) και ως «θεόσυτος» (θεόπεμπτος) αποστολή του.

Συγκεκριμένα:

 

     Πριν γεννηθή ο πατέρας του είδε θεία οπτασία

 

     Δύο λευκοφορεμένοι άνδρες τον ονοματοδότησαν Ηλία (ο θεός μου είναι ο γιαχβέ )

 

     Τον σπαργάνωσαν με φωτιά και του έδωσαν φλόγα για να φάει

 

     Έλαβε «χρησμό» από τους ιερείς των Ιεροσολύμων, ερμηνεύοντας το φαινόμενο, ότι θα γίνει προφήτης και θα κρίνει το Ισραήλ με δίκοπο μαχαίρι και φωτιά (με τον κοσμικό και θεϊκό νόμο)

 

     Στο όνομα του Γιαχβέ, του Αληθινού Θεού, κατέβασε από τον ουρανό τρεις φορές φωτιά, (Γ΄ Βασ. 18, 22-24)

 

     Με τη φωτιά κατέκαψετο σφάγιο της θυσίας και τους ειδωλολάτρες ιερείς του θεού Βάαλ (Γ΄ Βασ. 18, 38-40)

 

     Τιθάσευσε , καθορίζοντας, τον χρόνο της βροχόπτωσης (Γ΄ Βασ. 18, 45).

 

     Διέσχισε με την μηλωτή του τον Ιορδάνη χωρίς να βραχή (Γ’ Βασ. 32 και εξής)

 

     Ετρέφετο θαυμαστώς από κόρακα, (Γ΄ Βασ. 17, 67).

 

     Πολλαπλασίαζε το υστέρημα των αγαθών βρώσεως μια χήρας στην οποία εφιλοξενείτο, (Γ΄ Βασ. 17, 8-16).

 

     Ανέστησε τον θανόντα υιόν της και προλέγει τον θάνατο του Αχαάβ (έχοντας δικαιοδοσία επί ζωής και θανάτου),  (κεφ. 17, 18-24)

 

     Χρήζει προφήτη (Ελισσαίο) και βασιλείς (Αζαήλ, Ιού)

 

     Φονεύει τους ψευδοπροφήτας (Γ΄ Βασ. 19,2, Δ 1,10)

 

     Ανελήφθη στον ουρανό εν μέσω στροβίλου με πύρινο άρμα (καὶἰδοὺἅρμαπυρὸςκαὶἵπποιπυρὸςκαὶδιέστειλανἀνὰμέσονἀμφοτέρων, καὶἀνελήφθη᾿Ηλιοὺ ἐνσυσσεισμῷ ὡςτὸνοὐρανόν).» (Δ΄ Βασιλείων 2, 11).

 

     Παρέστη μαζί με τον Μωυσή και στην Μεταμόρφωση του Χριστού

 

     αναμένεται να εμφανιστεί και να ελέγξει τον Αντίχριστο, μαζί με τον Προφήτη Ενώχ, πριν από τη Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου, όπως αναφέρει ο προφήτης Μαλαχίας και ο Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος στην Αποκάλυψη.

*****

Η πρώτη ανάγνωση παρουσιάζει «ολόφωτα» δύο βασικά στοιχεία στη ζωή του Προφήτου Ηλία: τη Φωτιά και τη Βροχή. Παρ’ ότι στην θεολογική ερμηνεία δεν θα σταθούμε πολύ, θα τονίσουμε ότι οι Βιβλικοί αναλυταί κάνουν λόγο για μια μορφή «Θεοφανείας». Είναι το στοιχείο Αποκάλυψης του Θεού με κύριο γνώρισμα την προσωπική επικοινωνία και τον προσωπικό διάλογο με τον εκλεκτό Του για συγκεκριμένη αποστολή. (Δ’ Βασλ.18) όπως στον Μωυσή με τη φλεγομένη Βάτο. (Γεν. 15,17/ Εξ. 3,2 ) Ταυτόχρονα αποκαλύπτεται η φωτιά και ως καταστρεπτική δύναμη και υποδηλοί το εργαλείο τιμωρίας του Θεού ενάντια στους αρνητές του και στους ενεργούντας εν επιγνώσει την αμαρτία. Πράγμα που θυμίζει την τιμωρία Σοδόμων και Γομόρων (Γεν. 19,28) και Ιωήλ 2,3).

Παράλληλα το πρόσωπο που βιώνει όλα τα αντίστοιχα φαινόμενα: να «ενδύεται», να «μεταλαμβάνει», να  «μεταφέρεται» να «τιμωρεί» με φωτιά, να «ιππεύει»  σε πύρινο άρμα με πύρινους ίππους διασχίζων τους ουρανούς, είναι ο Εκλεγείς με την παράδοξη – θαυματουργό γέννηση, προφήτης Ηλίας,  με σκοπό να αντιπροσωπεύσει τον ίδιο τον Θεό και να λειτουργήσει αντί Αυτού με την φωνή και την βούλησή Του. Γι’ αυτό έχει μέσα του τον ίδιο τον Θεό και ενεργεί εμψυχωμένος με την θεϊκή δύναμη, και με τον κατά κυριολεξία «ενθουσιασμό» (εν+ θεός+ ουσία, δηλ. ο έχων εντός του τον θεό, ο καταλαμβανόμενος από ζηλωτική -ιερή μανία)⁹

*****

Κανείς άλλος δεν έτυχε αυτού του προνομίου¹⁰.Ούτε ο  Μωυσής ούτε άλλος προφήτης αλλά ούτε και Απόστολος. Στην ουσία με την μεταφορική αλλά και με την αναφορική γλωσσική ορολογία  της Μυθολογίας που ήταν εθισμένος ο νέο-φώτιστος Χριστιανός,  έχουμε αν όχι την «θεοποίηση» ενός ανθρώπου¹¹ (προφ. Ηλία) τουλάχιστον τον επιλεγέντα ως τον απολύτως «Εκλεκτόν του Θεού» , που του πρέπει ξεχωριστή «δημόθροον» (λαοπρόβλητη, λαοθρύλητη) τιμή. Διότι  παρ’ ότι ήταν άνθρωπος, φαινόταν  σαν κάποιο υπερφυσικόκαι μυστηριώδες πλάσμα, πού έρχεται και ξανάρχεται στον κόσμο. « Μέ απεριόριστη κυριαρχία πάνω στή φύση, κρατούσε, λέει, όσο ήθελε τόν ουρανό κλεισμένο κι άβροχο, κατέβαζε όταν ήθελε φωτιά άπ’ τά ουράνια, ξεσήκωνε θύελλες καί σεισμούς, άνάσταινε νεκρούς, νικούσε στρατιές.¹²Κι όταν ήρθε ή ώρα του γιά νά πεθάνει, εκεί πού περπατούσε μέ τον μαθητή του Έλισσαίο, του ήρθε, λέει, από τόν ουρανό τό πύρινο άρμα, πού τόν πήρε μαζί του ζωντανό».¹³

 Απ’ ότιφαίνεταιστον απλοϊκό άνθρωπο της εποχής, η διαφορά των νέων διηγήσεων της Π.Δ. με εκείνης των μύθων της Κλασικής  «εικονογραφίας» και αντίληψης δεν παρουσιάζεται και τόσο «ξένη»•  είναι βέβαια καθαρά ποιοτικής  και αντίστροφης φιλοσοφίας, που θα γίνουν όμως και αιτία στο εξής να αλλάξει ριζικά και ο προσανατολισμός της σκέψης του, (ερμηνείας) και αποδοχής των νέων θεολογικών και λατρευτικών του θεμάτων. Ο θεός δεν νοείται ως «κατ’ εικόνα» ανθρώπου πλέον (ανθρωπομορφισμός), αλλά ο άνθρωπος είναι «κατ’ εικόνα»  του αποκεκαλυμμένου Θεού και δημιουργού του, και ο σκοπός της ζωής στην «Καινή» διδασκαλία είναι πλέον σωτηριολογικός και εσχατολογικός. Στηνφαντασία βέβαια του λαϊκού ανθρώπου ο προφήτης Ήλίας ήταν το πρόσωπο που μπορούσε με το πύρινο άρμα του ( τουτέστιν και Θεοφάνεια) να δικαιώσει με τις ενέργειές του τάχιστα, κρυφές ή φανερές επιθυμίες και να επιχέει την εξ ουρανών ευλογία και αρωγή …αμεσότερα¹⁴.

*****

Έτσι ο Προφήτης Ηλίας,του οποίου η πύρινη μορφή και η σύνδεσή του με ουράνια φαινόμενα, με το φως, την λαμπρότητά του, με τη νεφέλη και τη βροχή, έγινε συνάμα και η αιτία να συνδεθή και με μια πολύχρονη Προκλασική , Κλασσική και Ρωμαϊκή Παράδοση σχετική με τη φωτιά, το Φως και τον Ήλιο. Δεν λειτούργησε μόνο η παρήχηση του ονόματος Ηλίας-Ήλιος όπως διατείνονται πολλοί. Στην λατρευτική νοοτροπία της θεοκρασίας στη μεθόριο και «μετέωρη» εποχή των χρόνων του Χριστού, το «Σκηνικό» Εικόνας, δράσης, και ενεργειών του προφήτου βρήκε το πρόσφορο έδαφος και την μετ’ επαίνων αποδοχή του από τους Χριστιανούς• και απ’ ότι διαπιστώνεται από τα κηρύγματα των πατέρων της Εκκλησίας διείσδυσε πλέον σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Αντικατέστησε την τιμή και την λατρεία ιδιαιτέρως  «επωνύμων» και «αξιολατρεύτων» επιχωρίων  Θεών μη εξαιρουμένων των Ολυμπίων και κυρίως αυτού του Διός.

Ο προφήτης Ηλίας λοιπόν, όχι απλώς εκτόπισε τον Ολύμπιο παντοκράτορα αλλά προσέλκυσε και όλη την «θεικότητά» του . Ας μη λησμονούμε ότι ο Ζεύς-Δίας, είναιο προομηρικός, πρωτοελληνικός  τύπος της λέξης που εξέφραζε την ύψιστη θεότητα. Προέρχεται από την ρίζα div, -difπου σημαίνει Φως. Επίσης η λέξη σημαίνει Αυτόφωτος, πάμφωτος, Φάνης, Φαέθων. Ως Αυτόφωτος είναι η πηγή του Φωτός και φυσικά ο φωτοδότης, ο ακτινοβολών το φυσικό, πνευματικό και ηθικό φως με πρόσθετες ιδιότητες πανσόφου και παναγάθου Θεού. Εκαλείτο δε και «Ζεύς ύψιστος». Ο Λεωνίδας Φιλιππίδης επιπροσθέτει: «Εντεύθεν συνηρτήθη και ο Ζεύς προς τον εν τω ουρανώ λάμποντα ‘Ηλιον¹⁵, όστις, υιός ων της Θείας και του Υπερίωνος, αδελφός δε της Ηούς και της Σελήνης, θεοποιήθη απολαύων θρησκευτικής λατρείας δια θυσιών, βωμών, εορτών και ναών…»¹⁶

Ο Ήλιος (αυτόνομη πλέον θεότητα αλλά υπό την εποπτεία του Διός) επιστεύετο ότι οδηγούσε ένα πύρινο άρμα στον ουρανό. Συχνά απεικονίζετο  φωτοστεφανωμένος νεαρός σε άρμα, φορώντας ένα μανδύα και με μία υδρόγειο και ένα μαστίγιο. Αργότερα η θεότητα του Φωτός και του Ηλίου συγκεκριμενοποιήθηκε στον Απόλλωνα, στον γιό του Δία·είναι γνωστό δε, ότι τιμήθηκε και ως θεός της Μαντικής συνδεδεμένος με το Μαντείο των Δελφών, (ιδιότητες που προσαρτήθηκαν στον προφήτη Ήλία), ως και της αφθάρτου νιότης, της Μουσικής και του πολιτισμού γενικότερα· επωνομασθείς και Φοίβος (από την σανσκριτική ρίζα gvheigv=καίω, φλέγω, λάμπω)¹⁷

Η γνωστότερη βέβαια ιστορία στην οποία συμμετέχει ο Ήλιος είναι αυτή του γιού του Φαέθοντα¹⁸, ο οποίος σκοτώθηκε οδηγώντας το ηλιακό άρμα.¹⁹Και παρ’ ότι η κατάληξη είναι οδυνηρή για τον αρχαίο μύθο, η εικονική παράστασή του όμως – στο κλίμα της θεοκρασίας - αναπλάστηκε σε σχήμα-μορφή και «πύρινο χρώμα» για να αποδώσει την Ανάληψη του προφήτου Ηλία, ο οποίος έχοντας την «θεία φλόγα» μέσα του …ήταν αδύνατο να έχει την τύχη ενός κοινού θνητού…Πιστεύεται πως είναι διαρκώς ζών και προβάλλει αδιαλείπτως την Δόξα του Θεού στους Ουρανούς.²⁰

******

Έτσι ο Προφήτης Ηλίας έγινε στη συνείδηση των πιστών Χριστιανών «Ηλιακός Άγιος»και προικίστηκε με πολλά παγανιστικά στοιχεία των λαϊκών παραδόσεων. Για παράδειγμα ως «μη νεκρός» δεν υπάρχει συγκεκριμένη ημερομηνία θανάτου για να τιμάται όπως όλοι οι Άγιοι. Αυτό λοιπόν που είναι ικανό να τον θυμίζει εντονότερα με το «φλόγεον και απαστράπτον τεθριππον»²¹του, είναι ο Μέγας Κύων, δηλ. ο Σείριος ( που σημαίνει: καυτός ) ο οποίος είναι ο λαμπρότερος αστέρας μετά τον Ήλιο. Ο Καλοκαιρινός λοιπόν καύσωνας που συμπίπτει με την Επιτολή (Ανατολή) του Σειρίου κατόπιν συνόδου με τον Ήλιο, κρίθηκε ως φαίνεται η καταλληλότερη εποχή λατρείας του Προφήτου. Η Εκκλησία δε, συγκεκριμενοποίησε την 20^η Ιουλίου ως ημερομηνία  μνήμης και εορτής του,ημερομηνία που σύμφωνα με την παράδοση ήταν η συμβολικότερη και η συχνότερη της Επιτολής του Αστέρα στα κυνικά καύματα, αλλά πιθανότατα επειδή – κατά πάγια τακτική της Εκκλησίας - θα αντικαθιστούσε κάποια δημοφιλή ειδωλολατρική εορτή²².

*****

Στον προφήτη Ήλία επιπλέον προσδέθηκανκαι οι ιδιότητες του Αιθρίου,  Ικμαίου, Υψιβρεμέτου, Νεφεληγερέτου, Ομβρίου, Υετίου,… καί Κεραύνιου Διός, έτσι ώστε να θεωρείται τώρα , ως Χριστιανός άγιος, ο έφορος της βροχής, της βροντής και των κεραυνών· ο κύριος των αστραπών και των υετών προς τον οποίον απευθύνονται πλέον οι πιστοί σε περιόδους ανομβρίας.²³Έτσι στην Ανδριανούπολη τον φαντάζονται ότι «διήρχετο τούς ούρανούς, έπιβαίνων άρματος συρομένου ύπό τεσσάρων πυριπνόων ίππων καί έκ μέν τής κινήσεως τής μάστιγος αυτού παρήγοντο αί άστραπαί, έκ δέ τού άρματος αί βρονταί καί έκ τής συγκρούσεως τού άρματος προς λίθους ό κεραυνός»²⁴. Οι αγρότες της Θράκης τον τιμούσαν ιδιαίτερα και σε κάποια μέρη, σε έθιμο που μετέφεραν οι μετανάστες το 1923, θυσίαζαν 10-12 κριάρια σε πανηγυρική εκδήλωση με λιτανείες  για να στείλει ο άγιος βροχή σε μεγάλες περιόδους  ανομβρίας• συνοδευόταν δε με ένα άλλο έθιμο εκείνο της «Περπερούνας»²⁵Στην Αν. Ρωμυλία για τον ίδιο λόγο θυσίαζαν με τελετουργικό τρόπο μόσχον ανευνούχιστον (αδμήν)²⁶, αφού είχε την συμμετοχή και την ευλογία του ιερέως• το κρέας μετά μοιράζονταν στους κατοίκους ενώ τα οστά περισυλλέγονταν και θάπτονταν ως ιερά.²⁷

Η σύνδεση του προφήτου ως έφορο των καιρικών συνθηκώνκαι γενικώς ως ρυθμιστή των μετεωρολογικών φαινομένων, είναι διαδεδομένη σε όλους τους Βαλκάνιους λαούς²⁸ και φανερώνει την πίστη των λαϊκών-αγροτικών κυρίως κοινωνικών στρωμάτων, και την ξεχωριστή τιμή που απονέμουν προς τον Άγιο Ήλία. Στη Βουλγαρία τον φαντάζονται με το «χρυσό» άρμα του να κυνηγά Λάμια²⁹  ή δράκοντα που καταστρέφει τα σπαρτά, διώκοντάς τους με κεραυνούς. Στη Σερβία πιστεύουν ότι έχει την εξουσία των αστραπών και κεραυνών και ότι είναι κύριος τής βροχής και γι’ αυτό έκαναν σ’ αυτόν λιτανείες στις περιόδους άνομβρίας. Στην Ρουμανία και στην Τρανσυλβανία θεωρούν ότι με τις δυνάμεις αυτές κυνηγά τον διάβολον αλλά και αδέσποτα, γάτες και σκύλους, γιατί εκεί προσπαθεί να κρυφτεί ο Σατανάς.

Ως συνολική εκτίμηση για τα ανωτέρω ο Νικ. Πολίτης συμπυκνώνει: «"Η λαϊκή πίστις ότι ή άστραπή καί ό κεραυνός παράγονται έκ τής έν τώ ούρανώ γινομένης διώξεως τού διαβόλου ή τού δράκοντος υπό τού προφήτου, είναι ελληνική τών μέσων χρόνων, διαπλασθείσα έξ άφετηρίας τών βιβλικών διηγήσεων περί τού προφήτου ώς έχοντος έξουσίαν επί τού ύετού καί άναληφθέντος εις ουρανούς έν άρματι πυρος».³⁰

Είναι πάμπολλες οι περιοχές και πολλών εθνικοτήτωνπου έχουν αφηγήματα δεισιδαιμονιών και προλήψεων με βασικό άξονα την φωτιά, το θειο-φαεθωνικό άρμα του προφήτου, ή την επίκλησή του για βροχή. Οι Κύπριοι χωρικοί τον επικαλούντο για ούριο(ευνοϊκό) άνεμο προσφέροντάς του «τηανιάν»(χοιρινό), όταν αλώνιζαν. Στην Κεφαλονιά και στην Κάρπαθο ανάλογα με την νεφοκάψυψη του ουρανού προλέγουν τον καιρό του χειμώνα. Τα λεγόμενα «ημερομήνια». Στην Σκύρο η πρόβλεψη γίνεται ανάλογα με το πλάγιασμα του σκύλου τους κατά την ημέρα της γιορτής του.³¹

Η λαϊκή φυσικά πίστη απευθύνεται και στην προφητική ικανότητα του Άγίου…να μαντεύσει την τύχη και το μέλλον των αιτούντων.³² Επίσης του αποδίδουν «μαντικές ενέργειες γιά τήν τύχη τών κοριτσιών (’Αττική, Αχαΐα κ.ά.) ή καί μαγικές πράξεις μακροβιότητας (π.χ. στην Αιτωλία, όπου οι γέροι ρίχνουν από τό βράχο τόσα χαλίκια, όσα είναι τά χρόνια τους. Εκείνα νά πάνε καί τά νέα νά μείνουν) »³³

Υπάρχουν και άλλοι που τον επικαλούνται για θεραπεία ἀσθενειῶν,³⁴τότε για να «δέσουν» το κακό και να το εξορκίσουν (να απομακρύνουν τα κακά πνεύματα),  ζώνουν το ναό με λεπτό κέρινο νήμα, με το οποίο ύστερα δένουν κατά τη λειτουργία το κεφάλι ἤτο μέλος του σώματος πού πάσχει, με στάχυ, το οποίο κόβουν μετά τη Μεγάλη Είσοδο, «για να κοπεί» καί ὁπόνος. Ἤ δένουν πέτρα στον κορμό της ελιάς, για να κρατήσει τον καρπό της.³⁵

****

Ο Προφήτης Ηλίας πέραν των άλλων θεωρείται κυριώτατα ο άγιος των βουνών.³⁶  Είναι πλέον αναμφισβήτητο ότι η λατρεία του προφήτη Ηλία στις κορυφές των βουνών ανάγεται κατά μείζονα λόγο ως  κατάλοιπο της αρχαίας ελληνικής θρησκείας χωρίς να παραθεωρείται φυσικά και η σημασία της αντιστοίχου Ιουδαϊκής. Εξ άλλου είναι γνωστό από την Π.Δ πως το «Όρος» είναι ιερό γιατί έγινε ο χώρος «Θεοφανείας» και άμεσης επικοινωνίας του ανθρώπου με τον Θεό. Από την διήγηση του όρους Χωρήβ με πρωταγωνιστή τον Μωυσή, μαθαίνουμε τώρα το όρος Καρμήλιον όπου Θαυματουργεί ο προφήτης Ηλίας εις βάρος των ιερέων του θεού Βάαλ, και ύστερα βέβαια και το όρος Θαβώρ που μετέχει στην Μεταμόρφωση του Χριστού.

Το Όρος «αποκαλύπτει την Ιερότητά» δεχόμενο την παρουσία του Θεού: σείονταν (γινόταν σεισμός), η κορυφή του καλύφθηκε από νεφέλες, βροντές και αστραπές και στην με φλεγόμενο άρμα «υπερύψωση» του προφήτου φαινόταν οι φλόγες, ενώ αντηχούσε η φωνή του Θεού. Η Φωτιά, η Φλόγα, το ακτινοβόλο Φως, η Λαμπρότητα και ό,τι διάπυρο: αποκαλύπτει τη δύναμη, την μεγαλοπρέπεια και την δόξα του Θεού.³⁷Ο κάθε τόπος ως όρος-βουνό  στο εξής αντιμετωπίζεται με δέος και έχει την σκίαση του «Άγίου», «Ιερού» γιατί πιστεύεται ως θεοεδρικός τόπος ή  παρουσίας του Θεού.

Επομένως ο «εκλεκτός» Του δεν θα εύρισκε προσφορότερο τόπο μονίμου διαμονής για την λατρεία του (δια Ναού) από τους πιστούς. Μάλιστα τα βουνά ως σύμβολα πίστης και δικαιοσύνης του θεού έχουν «δύναμη και τρόπο να προσφέρουν καταφύγιο σε ανθρώπους», όπως στον Προφήτη Ηλία, και ειδικά σε ανθρώπους που κινδυνεύουνκαι φοβούνται. (Λευιτ.5,5). Και «Φυσικό ήταν ο λαός μας να προσλάβει τον Εβραίο προφήτη μέσω δικών του βιωμάτων: της ανομβρίας που καταστρέφει σοδειές και κοπάδια και κυοφορεί τον λιμό· του πύρινου άρματος του ήλιου στους αιθέρες του Ιουλίου·  της κορυφής του βουνού, τόπου ιερού, ενδιάμεσου μεταξύ ουρανού και γης, απ' όπου, με φωτιές και βροντές, κατεβαίνει το νερό του Θεού.³⁸»

****

Αλλά και η Ελληνική Παράδοσηέχει μακραίονα Ιστορία σχετική με την ιερότητα των βουνών και κυρίως των κορυφών τους επειδή οι άκρες τους αγγίζουν τα ουράνια και είναι τα σημεία που υποδέχονται τον Ήλιο με τις ακτίνες του και σκεπάζονται από τα ευεργετικά σύννεφα ιδίως τους καλοκαιρινούς μήνες που είναι αναγκαία η βροχή. Τα περισσότερα είναι γεμάτα από συμβολισμούς και θρύλους, δεισιδαιμονίες και μύθους. «Πολύ πριν από τον Προφήτη Ηλία και πριν ακόμη γεννηθεί ο Δίας, μέσα σε σπήλαιο στα βουνά τα Κρήτης, γύρω στο 2000 π.Χ., οι κορυφές ήταν κέντρα λατρείας. Αν και με διαφοροποιημένη διευθέτηση χώρου, τα (περίπου είκοσι) ιερά κορυφής της προ-ανακτορικής Κρήτης, μαρτυρούν ομοιογενή θρησκευτικό χαρακτήρα ….Με το πέρασμα του χρόνου η λατρεία αυτή χάθηκε ή άλλαξε μορφή. Σήμερα, δύο απ' αυτές τις κορυφές είναι του «Αη- Λια». Αν ο προφήτης με την ηλιακή και μετεωρολογική προσωπικότητα εγκαταστάθηκε τόσο άνετα στις ελληνικές βουνοκορφές είναι γιατί εκεί ο τόπος ήταν ανέκαθεν ιερός.³⁹».

Ας μη ξεχνούμε πως η προσωπικότητα του Διός με την πίστη ως «ο πατήρ θεών τε και ανθρώπων» επί αιώνες, και με τις ιδιότητες του Φωτός και του Υετού μεταξύ των άλλων, με πάμπολλλες μυθολογικές διηγήσεις και με άλλες τόσες αποκλίσεις, ήταν βαθιά ριζωμένος στην συνείδηση των ανθρώπων. Έτσι σε μίμηση της «θεοεδρικώς ορεσίβιας κατοικίας» του στην κορυφή του Ολύμπου, είχαν ιδρυθή σε πολλές κορυφές πολλών γεωγραφικών τόπων ναοί, τεμένη, βωμοί και μνημεία λατρείας του. Οι πιο ονομαστοί είναι οι κάτωθι:

 

     Στην κορυφή του Υμηττού⁴⁰λατρευόταν ως Ζευς Υμήττιος και για τον ίδιο λόγο λατρευόταν και ως Κιθαιρώνιος, Παρνήθιος, Απεσάντιος στο όρος Απέσας της Νεμέας.

 

     Στη κορυφή του Λυκαίου όρους(όρος της Ανατολής του Ήλιου, ή Όλυμπος της Πελοποννήσου) λατρευόταν ο Λύκαιος Δίας· Υπήρχε βωμός θυσιών, άβατος, με σκοπό τον εξευμενισμό του, ώστε να στείλει βροχή σε περιπτώσεις ανομβρίας. Η διπλανή κορυφή δε της Λυκοσούρας ονομάζεται Προφήτης Ηλίας.

 

     Στην υψηλότερη κορυφή της Ιθώμης βρισκόταν το Ιερό του Ιθωμάτα Διός

 

     Στο όρος Λαφύστιο της Βοιωτίας λατρευόταν ως Ζευς ο Λαφύστιος, όπως και στο όρος Αττάβυρος της Ρόδου ως Ζευς ο Ατταβύριος

 

     Στο μυθικό βουνό της Κρήτης Γιούχα υπήρχε Ιερό του Διός, ενώ είναι πασίγνωστη η αναφορά του μύθου στον Ιδαίο Δία και το Ιερό του στην υψηλότερη κορυφή του Ψηλορείτη, όπου καταφυγών σε σπηλιά ετρέφετο από την Αμάλθεια.

 

     Στην υψηλότερη επίσης κορυφή του Ελλανίου όρους της Αίγινας υπήρχε ιερό του Ελλανίου Διός, που ίδρυσε ο πρώτος βασιλιάς της και γιός του Διός Αιακός, για ευχαριστιακή ανταπόδοση  στον πατέρα του, επειδή ύστερα από πολύχρονη ανομβρία εισάκουσε τις παρακλήσεις του και έστειλε την πολυπόθητη βροχή. Σήμερα στολίζεται από ένα γραφικό εκκλησάκι του προφήτου Ηλία.

Έτσι ο Δίας λατρεύτηκε ως θεός που εξουσίαζε τον ουρανό και από εκεί μπορούσε να επιβλέπει, να ελέγχει και να καθορίζει τα πάντα. Για το λόγο αυτό ονομαζόταν Επόπτης, Παντόπτης, Eπόψιος ( ο τα πάντα επιβλέπων, ορατός από μακρόθεν), Eυρύοψ (βροντόφωνος), και Πανόπτης (ο τα πάντα ορών, παρατηρών). Eπιτιμήτωρ (προστάτης και τιμωρός), Ως Όμβριος (βροχερός), Υέτιος (ο προκαλών βροχήν), Μαιμάκτης(θυελλώδης), τερπικέραυνος (ο νιώθων ευχαρίστηση με τους κεραυνούς), καταιβάτης (ορμά οργισθείς  εξ Ολύμπου μετά βροντών και αστραπών), ήταν ο κύριος των μετεωρολογικών φαινομένων. Λατρευόταν στις κορυφές των βουνών κι είχε τα προσωνύμια Κορυφαίος, Ακραίος, Ύπατος, Υπέρτατος, Ήλιος, Επιφανής.

****

Όλα αυτά η δυναμική της νέας πίστηςτα προσάρμοσε και τα συγκέρασε στο πρόσωπο του προφήτη Ηλία. Η προσωπικότητά του ξεχώρισε στη σκέψη των πιστών για την περίεργη ζωή του, για τον δυναμισμό της, και την θρυλική δράση της. Έτσι η μορφή του Θεσβίτη με την «πρωτόγονη» και εν πολλοίς ορεσίβια ζωή του, με την θυμική ψυχή του, με περιπέτειες και βάσανα, αλλά και παντοδύναμη - θεία βουλήσει – εμφάνισή του:  και ενάντια στην κοσμική εξουσία και ενάντια στην φυσική νομοτέλεια με το ένδοξο τέλος, άγγιξε και το δικό τους θυμικό και …πέτυχαν την Ελληνοποίησή του.

Με την νέα του ταυτότητα κάλυψε «τοπογραφικά»- θεοεδρικά τον Ακραίο και Επόψιο Δία, στολίζοντας κορυφές λόφων ή ορέων με γραφικά εκκλησάκια αφιερωμένα σ’ αυτόν και αγιοποιήθηκε λειτουργικά ως Ηλιάτορ, Νεφοκράτορ και Υέτιος, δηλ. Αγιος του Ήλιου και της βροχής.

Η γνωστότερη κορυφή αφιερωμένη στο όνομά του είναι εκείνη του Ταϋγέτου και ονομάζεται «Αγιολιάς» . Οι προσκυνηταί αναρριχώνται στην κορυφή και την παραμονή της εορτής του ανάβουν μεγάλη φωτιά, ταυτόχρονα οι κάτοικοι των γύρω χωριών βάζουν φωτιά σε σωρούς χόρτων και αχύρων, υπερπηδώντας την ή χορεύοντας γύρω της. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στον Πολύγυρο της Χαλκιδικής⁴¹ ,ενώ στην Αν. Θράκη που τιμούν ιδιαίτερα τον προφ. Ηλία, όπως προαναφέρθηκε, διασώζεται και το έθιμο της αλεκτοροθυσίας. Ο κόκορας , για την αρχαία παράδοση ,  ως άγγελος της ημέρας εθεωρείτο σύμβολο του Ήλιου·  στους Χριστιανούς για τους ανωτέρω λόγους συνδέθηκε αβίαστα με τον Αγιο Ηλία.

Στην Αγιάσω της Λέσβου, νέοι καβαλλάρηδες πάνω σε στολισμένα άλο­γα, ανεβαίνουν ξημέρωμα στο βουνό να χαιρετίσουν τον ήλιο που ανατέλλει πίσω απ' το εκκλησάκι του Αγίου Ηλία. Μάλιστα την καθιερωμένη λιτάνευση της εικόνας του Προφήτη Ηλία και την παρέλαση αλόγων συνοδεύει  παραδοσιακή κομπανία, η οποία σε σ’ όλη τη διαδρομή , από την Καρυά ως το Καμπούδι, παίζει τον «κιόρογλου», το φημισμένο χορό των αλόγων.

Στη Σίφνο, ο ναός του ονομάζεται  «Ηλίας ο Αψηλός» , όπου γίνεται μεγάλο Σιφνέικο πα­νηγύρι με ρεβυθάδα και κοκκινιστό κατσίκι φτειαγμένα σε μεγάλα καζάνια. Τιμάται σε παλαιό Μοναστήρι κτισμένο στην κορυφή ακρωτηρίου, για χάρη του οποίου ο προσκυνητής από τον κοντινό­τερο οικισμό προετοιμάζεται για δίωρη περίπου δύσβατη ανάβαση. Κάτι ανάλογο με λιτανείες, μαντείες, αγω­νίσματα, χορούς και τραγούδια τιμούν τον προφήτη των κορυφών και στο Καστελόριζο. Φυσικά η ίδια εορταστική ατμόσφαιρα προβάλλει σε δεκάδες μέρη της Ελλάδος, εικονογραφημένη με, μοναδικές σε πολλές περιπτώσεις, τοπικές παραδόσεις και έθιμα.

****

Βέβαια υπάρχει και η πολύ γνωστή αφήγηση του «Αι Λιά ως ναύτη»που αναφέρουν όλοι οι λαογράφοι ερευνηταί και όσοι ασχολούνται με το θέμα για να ερμηνεύσουν την «κατοίκηση» του Άγίου στις κορυφές των βουνών.Αν μη τι άλλο εντάσσει την αναγνώριση , προσαρμογή και τη λατρεία του του προφήτου Ηλία  με σύμμιξη στο περιπετειώδες βίωμα του Έλληνα με την Θάλασσα αλλά και στην αντίστοιχη ψυχοσύνθεση του Έλληνα αγρότη και κτηνοτρόφου .

·          «ὁ Ἁι Λιᾶς ἦταν ναύτης, καί ἐπειδή ἔπαθε πολλά στή θάλασσα καί πολλές φορές κόντεψε νά πνιγεῖ, βαρέθηκε τά ταξίδια καί ἀποφάσισενάπάεισέμέροςπούνάμήξέρουντίεἶναιθάλασσακαίτίεἶναικαράβια. Βάζειτόλοιπόνστόνὦμοτόκουπίτουκαίβγαίνειστήστεριά. Ὅποιονσυναντοῦσετόνρωτοῦσετίεἶναιαὐτόπούβαστάει. Ὅσοτοῦἔλεγαν“κουπί”τραβοῦσεψηλότερα, ὥσπουἔφτασεστήνκορυφήτοῦβουνοῦ. Ρωτάειτούςἀνθρώπουςπούβρῆκεἐκεῖτίεἶναι, καίτοῦλένε“ξύλο”. Κατάλαβελοιπόνπώςαὐτοίδένεἶχανδεῖποτέτουςκουπίκαίἔμεινεμαζίτουςἐκεῖστάψηλά»⁴².

Ο Κ. Ρωμαίος Ακαδημαϊκός καθηγητής της Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών έχει ίσως την καλύτερη ερμηνεία για το θέμα. «Δύο λοιπόν είναι οί βασικοί σκοποί του Νεοελληνικού τούτου θρύλου, ο μύθος για έναν βασανισμένο ναύτη, και η σκοπιμότητα να δημιουργηθή ένας ικανοποιητικός «αιτιολογικός» μύθος για να ερμηνεύσει την ιδιόρρυθμη …και ιδιάζουσα λατρεία του Αγίου Ηλία με του οποίου τα γραφικά ξωκκλήσια είναι γεμάτες οί κορυφές των ελληνικών βουνών καί τών λόφων» ⁴³

Το ανωτέρω αφήγημα βρίσκεται στη λ’ (121-134) ραψωδία της Οδύσσειας την αποκληθείσα «Νέκυα». Συνοπτικά, ο Μάντης Τειρεσίας συμβουλεύει τον Οδυσσέα στον Αδη, πως για να γλυτώσει και εξιλεωθή από την οργή του Ποσειδώνα, πρέπει μετά τον φόνο των μνηστήρων να πάρει στον ώμο του ένα κουπί και να προχωρήσει προς τα μεσόγεια μέχρι του σημείου που οι κάτοικοι δεν θα γνωρίζουν τι είναι κουπί, καράβι και θάλασσα. (οἳουκίσασιθάλατταν). Πράγματι, ο Οδυσσέας βρέθηκε τελικώς σε μακρυνή και σε υψηλή ορεινή περιοχή που ό πρώτος κάτοικος που συνάντησε αγνοούσε το κουπί και το θεώρησε «αθηρηλοιγό» δηλ. πλατύ ξύλινο φτυάρι με το οποίο λιχνίζουν στο αλώνι τα στάχυα. Ήταν φυσικά αγρότης.⁴⁴ Ο  Οδυσσέας εδώ οφείλει κατά την επιτακτική συμβουλή του μάντη Τειρεσία να μπήξει όρθιο στη γη το κουπί και να θυσιάσει στον Ποσειδώνα για την συγχώρησή του.

Ο μύθος απέκτησε πρόσθετη βαρύτητα όταν «τέσσερες σημαντικοί καί αξιόπιστοι συγγραφείς, - ό περιηγητής Παυσανίας, ό λεξικογράφος Στέφανος Βυζάντιος στή λέξη «βούνειμα⁴⁵», ό ’Ιωάννης Τζέτζης στά «Σχόλια εις Λυκόφρονα», καί τέταρτος ό μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Ευστάθιος, ένας σπουδαίος σχολιαστής τού "Ομήρου, - αναφέρουν τήν πληροφορία ότι ή "Ήπειρος ήταν ό μυθικός εκείνος τόπος, όπου μετά τή μνηστηροφονία πήγε ό Οδυσσέας, φορτωμένος τό κουπί στόν ώμο⁴⁶.

 Ο Κ. Ρωμαίος λαμβάνοντας υπ’ όψιν :

 

     αυτή την άποψη,

 

     αλλά και την εκδοχή της Αρκαδικής τοπικής παράδοσης (Μαντίνειας) που τοποθετεί την ίδια ιστορία της «Οδύσσειας» στα αρκαδικά βουνά ,

 

     καθώς και μελέτες του νομισματολόγου Ι. Σβορώνου σχετικές με παραστάσεις νομισμάτων που βρήκε στην ίδια περιοχή  και στις οποίες είκονίζονταν ένας άνδρας με κουπί στον ώμο και άλλος  να το μπήγει όρθιο στη γή,

 

     δικές του ανασκαφές πάνω στο όρος Παλλάντιον , δίπλα στην αρχαία πόλη Ασέα και κοντά στη λίμνη Τάκα, που ανακάλυψε αρχαϊκό Ναό Δωρικού τύπου αφιερωμένο στον Ποσειδώνα (σε βουνό…αλλά με λίμνη δίπλα.) , που φέρεται συνδεδεμένος με το ιερό που αναφέρει ο Παυσανίας ότι έκτισε ο «πολύπλαγκτος» (πολυπλάνητος) Οδυσσέας για τον Θεό της Θάλασσας προς εξευμενισμό, και

 

     τελικώς και τον με ανάλογο περιεχόμενο θρύλο⁴⁷ (παραλλαγή) της Νεοελληνικής Παράδοσης που έχει καταγράψει ο Ανδρέας Καρκαβίτσας για τον προφήτη Ηλία ο οποίος καταλήγει: «Στένει ολόρθο τό κουπί, χτίζει μιά καλύβα καί αποφασίζει νά μείνη εκεί όλη του τή ζωή. Γιά τούτο τόν "Αϊ Λιά τόν βάνουν πάντα στά ψηλώματα»,

Συμπεραίνει: Ο βασανισμένος θαλασσινός (μοιάζοντας με τον «γυρολόγο» προφήτη) υιοθετούσετή νέα, άλλά καί τήν τόσο βασική, μεταβολή πού γινόταν στή ζωή του. Άπό ναυτικός δηλαδή γινόταν τώρα οριστικά καί μόνιμα γ ε ω ρ γ ός. Δέν κρατούσε πιά κουπί. Κρατούσε ένα ξύλινο φτυάρι, κατάλ­ληλο μόνο γιά τό αλώνισμα. Καί καθώς το τοποθετούσε μπηγμένο όρθιο, μέ τήν πράξη του αυτή υπογράμμιζε συμβολικά ότι επί τέλους  «τ ε λ ε ί ω σανο λ α  μ έ  έ π ι τ υ χ ία»:  καί τό αλώνισμα στά πέλαγα, και τό αλώνισμα τής σποράς.»⁴⁸

****

Εν τέλει ο Έλληνας είτε ως «πολύτροπος» Θαλασσινός, είτε ως μεσόγειος ή ορεσίβιος (αγρότης ή κτηνοτρόφος) αγκάλιασε, αγάπησε και λάτρεψε τον Προφήτη – Άγιο Ηλία και τον θέλει προστάτη «γείτονά του»  εποπτεύοντα από την κορυφή και διαχέοντα ευεργετικώς τον ήλιο και την βροχή σύμφωνα με τις ανάγκες του. Έτσι με όλα τα ανωτέρω δένει καλύτερα η παραλλαγή της παράδοσης αυτής που έχουν στην Κεφαλονιά όπου στο κάτω-κάτω και χωρίς προβληματισμούς : «ο Αγιος Ηλίας είναι  στίς κορυφές, γιατί δέν πάτησε ποτέ στόν κάμπο, οὔτεσέχῶματόνθάψανε. Γυρίζειμέτόἅρματουστόνοὐρανόκαίμονάχαστίςκορυφές στέκει καί ἀνασαίνει. Κιὅτανζοῦσε, ἔτσιτοῦἄρεσε  νά βρίσκεται στά βουνά. ».

Με οποιαδήποτε παραλλαγή αυτού του θρύλου, ή με οποιαδήποτε εθιμική μορφή  λατρείας για τον προφήτη Ηλία, ουσιαστικά έχει κατακτήσει την ψυχή του Έλληνα. Υιοθετήθηκε στην καρδιά του επειδή ένωσε οικουμενικά  πολιτιστικά χαρακτηριστικά της Ελληνικής φυσιογνωμίας. Ως Αγιος του Φωτός, της Ανατολής χαρίζει νότα αισιοδοξίας και ελπίδας ομορφότερης ζωής. Αγγίζει βαθύτερες ευαισθησίες και εσωτερικά δρώμενα της ψυχής του που έχουν να κάνουν με την λειτουργία του «θείου», της Φύσης» και των στοιχείων της , αλλά και με τον ίδιο τον άνθρωπο: ως άτομο, οικογενειάρχη και μέλος της κοινότητάς του.

Αναζωπυρώνει την θεοσέβεια με το ελεύθερο πνεύμα, την θυμική επαναστατικότητα με τον σεβασμό των πατρίων, την αίσθηση του δικαίου αισθήματος με την «δικαία τιμωρία» των ισχυρών αδικούντων, την αναζήτηση και προστασία των αγαθών με προσαρμογή στο λιτό, στο αύταρκες , ακόμη και σε οποιαδήποτε δύσκολη κατάσταση·το σύνδρομο του «πολύπαθου και πολυπράγμονα Οδυσσέα»  με τον Νόστο της μονίμου επιστροφής στην γενέτειρα πατρίδα. Για τον λόγο αυτό σε πολλά εξωκλήσια του γίνονται δημοφιλείς πανηγύρεις «ανταμώματος» των ξενιτεμένων της περιοχής, με κατανυκτικούς εσπερινούς, αρχιερατικές ή μη λειτουργίες, με λιτάνευση της εικόνας του, με κουρμπάνια⁴⁹και χορούς συνοδεία με την δημοτική παραδοσιακή μουσική του τόπου.⁵⁰  

Επίσης ο «πύρινος αρματηλάτης» Αγιος Ηλίας , ο «των ορέων αναβάτης» πληροί με πυρφόρο διάθεση και τον επιθυμούντα να ασκηθή σε πνευματικές αναβάσεις και να βιώσει καταστάσεις αγιοπνευματικής εμπειρίας. Το μαχητικό, ανήσυχο και ακατάβλητο πνεύμα του Αγίου στην υπηρεσία των βουλών του Θεού, γίνεται υπόδειγμα για μεταστροφή και μεταμόρφωση  σε «καινό» τρόπο ζωής σε πορεία προς το «καθ’ ομοίωσιν» και γνωριμία με πρωτόγνωρους πνευματικούς λειμώνες της χάριτος του Θεού που αποκαλύπτουν το μυστήριο της λύτρωσης και του ουσιαστικού σκοπού της ενθέου ζωής. Έτσι ο μαχητής Αγιος εναντίον της θεοποίησης των όποιων ειδώλων και αισθητών στοιχείων, γίνεται το σύμβολο της υπέρβασης και της νίκης των υλικών δεσμεύσεων για τον άνθρωπο. Το πρόσωπό του αναδεικνύει τον ερημίτη και ορεσίβιο αθλητή που βιώνει την εχθρότητα και απαξίωση επειδή είναι μέτοχος της Αποκάλυψης του Αληθινού Θεού. Τελικώς είναι ο δημόσιος οβελίσκος⁵¹ της Δόξας του Θεού και η ατομική «φωτοδόχος λαμπάς» που φανερώνει τον τρόπο για την δική μας μέθεξη σε πνευματικές εκστατικές ανυψώσεις. Μάλλον δικαίως κέρδισε όχι μόνο τις κορυφές αλλά όλο τον χώρο της Ελληνικής Ψυχής.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.      Η ανωτέρω διήγηση είναι από το βιβλίο του Δημητρίου Λουκάτου, Τα καλοκαιρινά, του προφήτη  Ηλία (20 Ιουλίου) σελ.

2.      Αννα Παπαμανώλη Guest, Αρχαιολόγος-Εθνολόγος :  20^η Ιουλίου η Γιορτή του Προφήτη Ηλία, Επτά ΗΜΕΡΕΣ, Αφιέρωμα  εφ. Καθημερινής, Κυριακή 1^η Ιουλίου 2001

3.      ΛΕΩΝΙΔΟΥ ΦΙΛΙΠΠΙΔΟΥ, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΗΣ ΚΑΙΝΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ …σελ.11,33 και αλλαχού

4.      Αυτόθι σελ. 34, 44, 47 κλπ.

5.      Αυτόθι σελ. 112-113

6.      Κατά την Ύστερη Αρχαιότητα, υπό την επήρεια ανατολικών θρησκειών, όπως αυτή του Μίθρα, η λατρεία του Ήλιου πήρε νέες διαστάσεις. Το πύρινο τέθριππο, οδηγημένο από τον νεαρό, στεφανωμένο με ακτίνες Ήλιο, έγινε κοινή ιερή παράσταση. Η εξάπλωση της λατρείας αυτής άνοιξε τις πόρτες στη μεγαλομανία των Ρωμαίων ηγεμόνων και κατέληξε στη θεοποίηση του αυτοκράτορα Ήλιου. Κατά τον 2ο και 3ο αιώνα κυκλοφορούσαν νομίσματα με την απεικόνισή του, αγάλματά του στόλιζαν κεντρικά πλατείες στη Ρώμη και, αργότερα, την Κωνσταντινούπολη.

7.      Δεν υπάρχει σε αρχαίο κείμενο, είναι μία μεταγλώττιση της φράσης : «με τέτοιον τρόπο ανόητα και βάναυσα ήθελε να υπερασπίσει» για έμφαση στο περιεχόμενό της.

8.      Κολοσσαείς : 3, 11.  Η μετάφραση από το 3,10 έχει ως εξής: …(τώρα με τον Χριστό) ντυθήκατε τον καινούριο άνθρωπο που ανανεώνεται συνεχώς σύμφωνα με την εικόνα του δημιουργού του, ώστε με την νέα ζωή του να φθάσει στην τέλεια γνώση του Θεού. Σε αυτή την κατάσταση δεν υπάρχουν πλέον Εθνικοί και Ιουδαίοι, άνθρωποι με περιτομή και χωρίς περιτομή, βάρβαροι, Σκύθες, δούλοι και ελεύθεροι. Του Χριστού είναι όλοι και ο Χριστός είναι σε όλα.

9.      Κατά τον Πλάτωνα η ανύψωση του ανθρώπου στον τόπο προέλευσης της ψυχής είναι ο τελικός και έσχατος στόχος. Για να το επιτύχει αυτό πρέπει να έχει ενθουσιασμό δηλ. να έχει καταληφθή από την θεία ουσία.(Τίμαιος, 90 Α). Μάλιστα στον Φαίδρο τονίζει ότι «τα μέγιστα των αγαθών ημίν γίγνεται δια μανίας, θείας μεν τοι δόσει διδομένης» .Εδώ αναφέρει τα περίφημα τέσσερα είδη μανίας: α) την Προφητική του Απόλλωνα, που αντιστοιχεί στην ανώτερη μορφή διαίσθησης και πρόγνωσης του μέλλοντος β) την Τελεστική του Διονύσου γ) την Ποιητική των Μουσών και δ) Ερωτική της Αφροδίτης Φαιδρος 244 και εξής.

Επίσης η Εκκλησιαστική Υμνολογία δεν φείδεται αυτού του όρου της «ζηλωτικής μανίας» βασισμένη στο βιβλικό κείμενο (Γ Βασ. 19,10): καὶ εἶπεν Ἠλιού· ζηλῶν ἐζήλωκα τῷ Κυρίῳ παντοκράτορι, ὅτι ἐγκατέλιπόν σε οἱ υἱοὶ Ἰσραήλ· τὰ θυσιαστήριά σου κατέσκαψαν καὶ τοὺς προφήτας σου ἀπέκτειναν ἐν ῥομφαίᾳ, καὶ ὑπολέλειμμαι ἐγὼ μονώτατος, καὶ ζητοῦσι τὴν ψυχήν μου λαβεῖν αὐτήν.:

Μεγαλυνάριον,

Δεύτε τον πυρίπνουν και ζηλωτήν, τον διά τεθρίππου, αρπαγέντα από της γής

Ζήλῳ οὐρανίῳ πυρποληθείς, φλέγεις τὴν ἀπάτην, ὡς πυρίπνους καὶ ζηλωτής· ὅθεν ἀνυψώθης ἐν ἅρματι πυρίνῳ, ὦ Ἠλιοὺ Προφῆτα, πρὸς βίον ἄφθαρτον.

10.  Ουδείς αναβέβηκεν εις τον ουρανόν ειμή ο εκ του ουρανού καταβάς, ο υιός του ανθρώπου ο ων εν τω ουρανώ¨(Ιωάν. γ’ 13). Και ακόμη, ότι ο ουρανός τηρείτο για τον Κύριον, τον Δεσπότην και Ποιητήν και όχι για τον δούλο• Το δε βιβλίο Σοφία Σειράχ αναφέρει ότι: «Και ἀνέστη ᾿Ηλίας προφήτης ὡς πῦρ, καὶ ὁ λόγος αὐτοῦ ὡς λαμπὰς ἐκαίετο.... ὡς ἐδοξάσθης, ᾿Ηλία, ἐν τοῖς θαυμασίοις σου· καὶ τίς ὅμοιός σοι καυχᾶσθαι; …ὁ ἀναληφθεὶς ἐν λαίλαπι πυρὸς ἐν ἅρματι ἵππων πυρίνων.... μακάριοι οἱ ἰδόντες σε καὶ οἱ ἐν ἀγαπήσει κεκοσμημένοι, καὶ γὰρ ἡμεῖς ζωῇ ζησόμεθα.» (Σοφ. Σειράχ μη΄, 1,11).

11.  Ο  ἱερός Χρυσόστομος εξαίρει  ως εξής τον προφήτη Ηλία : «Λέγω δή Ἠλίαν, τόν προφήτην ἐκεῖνον, τόν ἐπίγειον ἄγγελον καί ἐπουράνιον ἄνθρωπον, τόν χαμαί βαδίζοντα καί τά οὐράνια ἡνιοχοῦντα…, τόν τῶν ὑδάτων ταμίαν…(Migne, P.G. 50, § B΄, στ. 728»

12.  Ιωηλ. 2,3 : τὰ ἔμπροσθεν αὐτοῦ πῦρ ἀναλίσκον, καὶ τὰ ὀπίσω αὐτοῦ ἀναπτομένη φλόξ· ὡς παράδεισος τρυφῆς ἡ γῆ πρὸ προσώπου αὐτοῦ, καὶ τὰ ὄπισθεν αὐτοῦ πεδίον ἀφανισμοῦ, καὶ ἀνασῳζόμενος οὐκ ἔσται αὐτῷ.

Μετάφραση: Μπροστά από τον πολεμικό στρατό προπορεύεται καταστρεπτική φωτιά, πίσω από αυτόν ακολουθούν φλόγες πυρός. Η χώρα, που εκτείνεται μπροστά από αυτόν, πριν την καταλάβει, είναι ωραία σάν παράδεισος τρυφής· πίσω του όμως μετά το πέρασμά του είναι αφανισμένες, έρημοι πεδιάδες. Κανείς δεν πρόκειται να σωθή από την επιδρομή του.

13.  Τα καλοκαιρινά, Δημητρίου Λουκάτου, TOΥ ΠΡΟΦΗΤ’ ΗΛΙΑ, (20 Ιουλίου)σελ.87-95

14.  «Ανεληφθης ἐν λαίλαπι πυρὸς ἐν ἅρματι ἵππων πυρίνων.... μακάριοι οἱ ἰδόντες σε καὶ οἱ ἐν ἀγαπήσει κεκοσμημένοι (Συ ανελήφθης σε λαίλαπα πυρός με πύρινο άρμα και πύρινους ίππους. Μακάριοι είναι εκείνοι, οι οποίοι σε είδαν, μοιάζουν με στολισμένους από την αγάπην του Θεού, (Σοφία (Σειράχ,μη΄,9,11)

15.  Η Ηλιολατρεία ήταν ιδιαιτέρως διαδεδομένη· ας θυμηθούμε και τον Μ. Κωνσταντίνο και τον Ιουλιανό τον Παραβάτη.

16.  ΛΕΩΝΙΔΟΥ ΦΙΛΙΠΠΙΔΟΥ, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΗΣ ΚΑΙΝΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ …σελ 57

17.  …Ηλιος, ον καλέουσιν Απόλλωνα κλυτότοξον,

Φοίβον εκηβελέτην, μάντιν πάντων εκάεργον…(Ορφέως, Αποσπάσματα αρ.28)

18.  Στη σημείωση 11 της σελ. 670 ο Λεων. Φιλιππίδης αναφέρει ότι η λέξη Φαέθων έχει κοινή ετυμολογική ρίζα με εκείνες που αρχίζουν από τους τύπους : βλ-, φλ-, πλ-, πχ: βλέπω, βλοσυρός, βλέμμα, φλόγα, πλειάς, άπλετος , Απόλλων, οβελίας. Έτσι Φαέθων σημαίνει : ο λάμπων, ο ακτινοβολών, το Αυτόφως, στοιχεία που αντιστοιχούν με την ινδογερμανική ρίζα div- Δίος-εύδιος, Αύτόφωτος όπου στην ουσία ταυτίζονταν με το υπέρτατον ον, τον Θεό, Deus. Η φωτεινότερη δε εκδήλωσή του στη Φύση είναι ο Ουρανός και ο Ήλιος  και από εδώ η λέξη συναρτάται με την ουρανιολατρεία και την Ηλιολατρεία. ΛΕΩΝΙΔΟΥ ΦΙΛΙΠΠΙΔΟΥ, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΗΣ ΚΑΙΝΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ

19.  Ο απόστολος Παύλος αναφέρει ότι ο Προφήτης Ηλίας δεν ανελήφθη όπως ο Κύριος, εις τον ουρανό, αλλά άφησε ο Θεός να φανεί ότι ανελήφθη και ζει κάτω εις την γη με το φθαρτό του σώμα, χιλιάδες χρόνια τώρα. Την ίδια θέση εκφράζουν και Πατέρες της Εκκλησίας μας όπως ο Μέγας Αθανάσιος και ο  Αγιος  Γρηγόριος Παλαμάς ερμηνεύοντας το «ως» στο κείμενο: «Και εγένετο αυτών πορευομένων, επορεύοντο και ελάλουν (Ηλίας και Ελισσαιέ)• και ιδού άρμα πυρός και ίπποι πυρός και διέστειλεν ανά μέσον αμφοτέρων και ανελήφθη Ηλιού εν συσσεισμώ ΩΣ εις τον ουρανόν» (Δ’ Βασ. Β’ 11). «Δηλαδή κάνουν μία διάκριση οι Άγιοι Πατέρες, μεταξύ της αναλήψεως του Προφήτου, και της Αναλήψεως του Κυρίου. Διότι πράγματι, ενώ στην ανάληψη του Προφήτη Ηλία, υπάρχει η μικρή συλλαβή «ΩΣ» (που αμφίβολον έχει την έννοιαν) στην Ανάληψη του Κυρίου υπάρχει η μικρή συλλαβή «ΕΙΣ» (που τρανήν δείκνυσι την αλήθειαν). Διότι στα Γραφικά χωρία της Αναλήψεως του Κυρίου βρίσκουμε το «ΕΙΣ τον Ουρανόν»  και όχι «ΩΣ εις τον Ουρανόν» , www.dogma.gr/diafora/o-profitis-ilias-den-pethane-pote/34164/.

20.  Ο Φαέθων ήταν ο γιος του Ήλιου και της Ωκεανίδας Κλυμένης, η οποία ήταν η σύζυγος του βασιλιά Μεροψ της Αιγύπτου. Η πιο γνωστή αναφορά για τον Φαέθων υπάρχει στις Μεταμορφώσεις του Οβιδιου, όπου μας αναφέρει ότι όταν ο Φαέθων αποφάσισε να βεβαιωθή για την καταγωγή του, η Κλυμένη τον έστειλε στο παλάτι του Ηλιου. Ο Ηλιος επιβεβαίωσε ότι πράγματι ήταν γιος του και υποσχέθηκε να του δώσει ο,τιδήποτε θελήσει. Ο Φαέθων ζήτησε να οδηγήσει για μία μόνο ημέρα το άρμα του. Ο θεός Ηλιος φοβούμενος για την ασφάλεια του γιου του, προσπάθησε να τον μεταπείσει, αλλά τίποτα δεν θα μπορούσε να καταστείλει τον ενθουσιασμό του. Ο Ηλιος αναγκάστηκε να σταθή στο λόγο του. Με πολλές ανησυχίες αλλά και οδηγίες από τον πατέρα του, ο Φαέθων ανέβηκε στο άρμα και τα τέσσερα άλογα ξεκίνησαν, καλπάζοντας στον αέρα. Πολύ σύντομα βρέθηκε εκτός ελέγχου, σέρνοντας το άρμα εκτός πορείας, στα ύψη κοντά στα αστέρια αλλά και κάτω , πολύ κοντά στην γη. Βάζοντας τους ουρανούς στις φλόγες, δημιούργησε τον Γαλαξία. Από την έντονη θερμότητα στην γη στέρεψαν τα ποτάμια και οι θάλασσες. Συνέπεια αυτής της θερμότητας και της ξηρασίας ήταν τα δέρματα των Αιθιόπων να καούν και να γίνουν μαύρα και η Βόρεια Αφρική να μετατραπεί σε έρημο.

21.  Το φλεγόμενο και υπέρλαμπρο άρμα συρόμενο από τέσσερα άλογα.

22.  Ας σημειωθή ότι η 20^η Ιουλίου ήταν και η ημέρα λατρείας μιας πολύ δημοφιλούς εορτής, του Ικμαίου Διός στην Κέα. Επίσης Το θέρος, την περίοδο των κυνικών καυμάτων, γίνονταν τελετές στο ιερό του Διός Ακραίου, στην κορυφή του Πηλίου, για την πρόκληση βροχής. Στο αρχαίο ελληνικό πάνθεο, ο Ήλιος, δευτερεύων θεός, ήταν στην υπηρεσία του Διός. Όπως, εξάλλου, ο προφήτης Ηλίας στην υπηρεσία του Θεού του Ισραήλ.

23.  «Είναι φανερό ότι οι παραδόσεις αυτού του είδους πλάστηκαν από ανάλογες βιβλικές για εξουσία του προφήτη επί της ανομβρίας (πβ. Βασιλειών Γ', ιη 45: «και ο ουρανός συνεσκοτασε νεφέλαις και πνεύματι και εγένετο υετός μέγας» ) και για ανάληψή του στους ουρανούς πάνω σε πύρινο άρμα (Βασιλειών Δ', β' 11-12), όπως παρουσιάζεται στην εικονογραφία του.» ΗΛΙΑΣ Ο ΝΕΦΕΛΗΓΕΡΈΤΗΣ ΚΑΙ ΥΕΤΙΟΣ, Του Γεωργίου Ν. Αικατερινίδη, Δρος Φιλολογίας, Διευθυντή Ερευνών Κέντρου Λαογραφίας Ακαδημίας Αθηνών, Επτά ΗΜΕΡΕΣ, Αφιέρωμα  εφ. Καθημερινής, Κυριακή 1^η Ιουλίου 2001

24.  Δημ. Οικονομίδη , Ηλίας και Ηλιού, ΟΘΕ, τόμος ΣΤ’ , σελ. 20-26

25.  «Η Περπερούνα είναι ένα έθιμο που τελείται επίσης σε πολλά χωριά του Έβρου για την εξουδετέρωση της ανομβρίας. Εκτός από την εκκλησιαστική λιτανεία που κάνουν, ντύνουν ένα πολύ φτωχό ή ορφανό κορίτσι (για να το λυπάται ο θεός), με λουλούδια και χλωρά κλαδιά και το γυρίζουν στο χωριό καταβρέχοντάς το (ενώ σε ορισμένα μέρη, του ρίχνουν χρήματα σε ένα κόσκινο και τραγουδούν. Περπερούνα έλεγαν το κοριτσάκι και το έθιμο.» , frontoffice-mitrousis.dev.edu.uoc.gr

26.  ο αδμής-ήτος= ο βαρβάτος, ο άγριος, ο ανευνούχηστος, ο άζευκτος

27.  Οι θυσίες ζώων σε θεούς , καύση των σπλάχνων, οστών, και προσφορές απαρχών (των πρώτων καρπών κάθε σοδιάς) είναι προχριστιανικό κατάλοιπο και γινόταν για εξευμενισμό των θεών ή για ευχαριστίες και στην Π.Δ. για συγχώρηση αμαρτιών. Οι θυσίες σταμάτησαν κατά τους Αποστολικούς χρόνους γιατί ο Ιησούς Χριστός ήταν η έσχατη και τέλεια θυσία με την Σταύρωσή Του και την Ανάστασή Του. Ο Ιωάννης ο Βαπτιστής το αναγνώρισε αυτό όταν είδε τον Ιησού να έρχεται για να βαπτιστεί και είπε «Ίδε ο Αμνός τού Θεού ο αίρων  την αμαρτία τού κόσμου» (Κατά Ιωάννη 1:29). Αντιλαμβάνεται κανείς την βαθύχρονη επιρροή των εθίμων αυτών και πόσο ριζωμένα είναι στην συνείδηση των ανθρώπων που επιβιώνουν κάτω από οποιαδήποτε ιστορική διαδρομή και πολιτιστική αλλαγή.

28.  Κατατοπιστική μελέτη για την λατρεία του προφήτου Ηλία από τους Σλαβους είναι του Βιτάλη Ζαϊκόφσκι, Φιλόλογου-Ερευνητή του Παν/μίου του Κιέβου δρ. του Πανεπιστημίου Αθηνών, «ΗΛΙΑΣ Ο ΤΡΟΜΕΡΟΣ ΣΤΗΝ ΠΙΣΤΙ ΤΩΝ ΣΛΑΒΩΝ», Επτά ΗΜΕΡΕΣ, Αφιέρωμα  εφ. Καθημερινής, Κυριακή 1^η Ιουλίου 2001

29.  Στην ελληνική μυθολογία η Λάμια ήταν βασίλισσα της Λιβύης που έγινε δαίμονας. Παίρνοντας τη μορφή φαντάσματος, άρπαζε παιδιά και τα καταβρόχθιζε. Η Λάμια ήταν κόρη του θεού Ποσειδώνα και της Λιβύης. Η ίδια ήταν βασίλισσα της Λιβύης και σύζυγος του Βήλου. Την αγάπησε ο Δίας και από την ένωση τους γεννήθηκαν πολλά παιδιά τα οποία σκότωσε η Ήρα από τη ζήλια της. Η Λάμια από τη στενοχώρια της μεταμορφώθηκε σε τέρας που σκότωνε παιδιά. Η Ήρα τότε την καταδίκασε να μην κοιμάται ποτέ, ο Δίας όμως την λυπήθηκε και της έδωσε την δυνατότητα να βγάζει τα μάτια της και να τα ξαναβάζει όποτε θελήσει. Κατά τον Στησίχορο από τα παιδιά της επέζησαν η Σκύλλα και ο Τρίτωνας.

30.  Ν. Γ. Πολίτου,Λαογραφικά Σύμμεικτα, Α', ’Αθηναι 1920, σ. 89

31.  Γ. Α. Μέγα, ΕΛΛΗΝΙΚΑΙ ΕΟΡΤΑΙ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΛΑΙΚΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ, β’ εκδ. Αθήναι 1963,  σελ.223-227.

32.  Αυτόθι : «Ως προφήτης ο άγιος Ήλίας έρωτάται και διά τό μέλλον και τάς τύχας τών ανθρώπων και μαντεύματα συνάγονται διά διαφόρων μαντικών τρόπων:

α) ’Εκ τού χρώματος τού καπνού τού καιομένου θυμιάματος,

β) Έκ σχημάτων παρατηρουμένων είς σταγόνας ελαίου έναντι τού ήλιου.

γ) Όνειρομαντεία . (Κάτω από τους τίτλους αυτών των παραγράφων ο Συγγραφέας καταθέτει λεπτομέρειες. )

33.  Τα καλοκαιρινά, Δημητρίου Λουκάτου, TOΥ ΠΡΟΦΗΤ’ ΗΛΙΑ, (20 Ιουλίου)σελ.87=95

34.  Ο Υμνωδός στο Απολυτίκιο (το οποίο εκφράζει κατά το δυνατόν την συνολική εικόνα ενός Αγίου) τονίζει με έμφαση αυτή την θαυματουργική ιδιότητα του προφήτου Ηλία:

« Ὁ ἔνσαρκος ἄγγελος, τῶν προφητῶν ἡ κρηπίς,

ὁ δεύτερος πρόδρομος τῆς παρουσίας Χριστοῦ,

Ἠλίας ὁ ἔνδοξος, ἄνωθεν καταπέμψας  Ἐλισαίῳ τήν χάριν,

νόσους ἀποδιώκει, καί λεπρούς καθαρίζει·

διό καί τοῖς τιμῶσιν αὐτῶν βρύει ἰάματα».

35.  Ανάρτηση απόhttp://intheopatoron.blogspot.gr/2013/07/blog-post_17.html

36.  Αυτόθι: Τα καλοκαιρινά, Δημητρίου Λουκάτου

37.  «Ο Μωυσής ο οποίος είναι ο άμεσος αποδέκτης της Θείας Αποκάλυψης, αλλά και της δόξας του Θεού περιεβλήθη   με τέτοια απαστράπτουσα φωτεινότητα που ο λαός δε μπορούσε να τον αντικρίσει, αναγκάζοντάς τον να φορέσει ένα πέπλο, ώστε να περιορίσει τη φωτεινή ακτινοβολία του (Εξ. 34,29-35)…..Στην Παλαιά Διαθήκη δηλώνει το απαστράπτον και ακτινοβόλο φως, το οποίο αντανακλά τη λαμπρότητα και μεγαλοπρέπεια του Θεού και τον περιβάλλει, παρεμποδίζοντας τη θέα του από τον άνθρωπο κατά τις εμφανίσεις Του. Είναι ένας τρόπος με τον οποίο ο υπερβατικός Θεός κάνει την προσωπική του παρουσία ορατή στον άνθρωπο, ενώ συγχρόνως διατηρεί την υπερβατικότητά Του. …γιατί ο Θεός θέλει να τον προστατέψει λόγω του κινδύνου που διατρέχει στην πιθανή θέασή Του αφού, όπως αναφέρει ο ίδιος ο Θεός, κανένας θνητός δε μπορεί να ζήσει εφόσον Τον αντικρίσει. Έτσι, ενώ όλη η Δόξα περνάει μπροστά από τον Μωυσή, αυτός βλέπει μόνο ένα μέρος της («όπίσω»,Εξ. 34, 23 » ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΜΟΥΡΟΥΤΣΟΥ, Η ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ ΤΟΥ ΣΙΝΑ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ, ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΟΥ ΥΠΟΒΛΗΘΗΚΕ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ Α.Π.Θ.ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2008 .   Σχόλιο: Ο προφήτης Ηλίας επειδή γεννήθηκε θεοφόρος …έφαγε την θεϊκή φλόγα και περιεβλήθη αυτήν, δεν έτυχε ως θνητός θανάτου και ανελήφθη παραδόξως- θαυματουργικώς - υπό του Θεού.

38.  Αννα Παπαμανώλη Guest, Αρχαιολόγος-Εθνολόγος :  20^η Ιουλίου η Γιορτή του Προφήτη Ηλία, Επτά ΗΜΕΡΕΣ, Αφιέρωμα  εφ. Καθημερινής, Κυριακή 1^η Ιουλίου 2001

39.  Αυτόθι.

40.  «Σε ανασκαφές τα έτη 1949 και 1950 ο αρχαιολόγος Νικόλαος Κοτζιάς αποκάλυψε  ότι ο ναός κτίσθηκε στη βάση του ναού του Προοψίου Απόλλωνα ενώ λίγα μέτρα νοτιοδυτικά αποκάλυψε μέρος του ναού του Ομβρίου Διός. Αποκάλυψε επίσης τον κοινό βωμό των δυο θεών καθώς και το μεγαλειώδη περίβολο που προστάτευε τον βωμό από τους μυκηναϊκούς χρόνους….(Νικόλαος Χ. Κοτζιάς, «Ανασκαφαί εν Προφήτη Ηλία, Υμηττού». Πρακτικά της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας 1949 και 1950). Ο Ν. Κοτζιάς έφθασε στην ταυτοποίηση των θεοτήτων που λατρευόταν στα ιερά αναλύοντας τις συνήθειες των κατοίκων της περιοχής. Συνέδεσε τις ολονύκτιες φωτιές που ανάβουν οι κάτοικοι της περιοχής την παραμονή της γιορτής του προφήτη Ηλία προς τιμή του αγίου με τη πανάρχαια λατρεία της φωτιάς και του θεού Απόλλωνα. Το φως, εξάλλου, που λούζει τον λόφο όταν ανατέλλει ο ήλιος είναι ένα ακόμη σημάδι ότι ο χώρος συνδέεται με τον Φοίβο – Απόλλωνα τον Προόψιο. Θεώρησε επίσης ότι η παμπάλαια – αναφέρεται και από τον Kaupert – συνήθεια των κατοίκων να καταφεύγουν, σε περιόδους ανομβρίας, σε λιτανείες εκλιπαρώντας την παρέμβαση του θείου για βροχή στην άνυδρη περιοχή τους, παρέπεμπε στον θεό των καιρών τον Όμβριο Δία.» Απόλλων, Άρτεμις, εκκλησίες και μοναστήρια  σε Υμηττό και Επτάνησα By alampasis 31 Ιουλίου 2016, καιhttp://mthymettosgreece.com/topothesies/profitis-ilias-agios-ilias/

41.  Γ. Α. Μέγα, ΕΛΛΗΝΙΚΑΙ ΕΟΡΤΑΙ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΛΑΙΚΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ  σελ. 223-227

42.  Παραλλαγή από τον νομό Αχαίας, Ν. Πολίτη, ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ, τόμ. Α’ , ΑΓΙΟΙ, Ο Αη Λιάς , εκδ. «ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ» Αθήναι σελ. 116

43.  Γ. Α. Μέγα, ΕΛΛΗΝΙΚΑΙ ΕΟΡΤΑΙ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΛΑΙΚΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ  σελ.223-227

44.  Άλλη παραλλαγή ομιλεί για τσοπάνη: «….Προχώρησε, προχώρησε και κάποια στιγμή συνάντησε έναν τσοπάνη και τον ρώτησε τι ήταν αυτό που βαστούσε. Ο τσοπάνης το κοίταξε καλά- καλά και ύστερα του είπε «ξύλο είναι». Ο Αϊ-Λιας γέλασε ικανοποιημένος και έμεινε από τότε κοντά στους ανθρώπους των βουνών…»,O ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ,ΛΑΟΓΡΦΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΜΗΝ ΤΑ ΠΑΡΕΙ Ο ΠΟΤΑΜΟΣ, users.sch.gr

45.  Ήταν  Δυτικά, πάνω από το χωριό «Καστρί», μισή ώρα με τα πόδια, σώζονται ερείπια αρχαίου κάστρου των Μολοσσών. Θέση από την οποία επόπτευαν και έλεγχαν το εύφορο λεκανοπέδιο του Καλαμά, αλλά και τις όποιες διαθέσεις του άλλου ηπειρωτικού φίλου , των Χαόνων… Εδώ ο Αραβαντινός, τοποθετεί την πόλη Βούνειμα «κληθείσαν ούτω δια το νέμεσθαι, βόας εξαιρέτους, εν τη θέσει ταύτη», επειδή γειτονεύει με την απέναντι Τράμπυα στη θέση της Παλαιογκρίμπιανης, συμφωνώντας έτσι με το Στέφανο Βυζάντιο, ο οποίος τοποθετεί τα Βούνειμα «πόλιν της Ηπείρου πλησίον της Τραμπύας», τα οποία «Λαβών χρησμόν ο Οδησσεύς ελθών προς άνδρας, οι ουκ οίασι, βούν ουν θύσας έκτισε.» site: Ακρόπολη Καστρί Χρυσόρραχης , www.pogoni.gr/index.php/item/

46.  Κ. Ρωμαίου, ΤΟ ΑΘΑΝΑΤΟ ΝΕΡΟ , Οί εκκλησιές του Αγίου Ηλία στις κορφές, σελ. 73-77

47.  Σύμφωνα μ’ αυτήν την παραλλαγή, «ό "Άγιος Ηλίας ήτανε ναύτης σε καράβι που δεν είχε πανιά, παρά ταξίδευε μόνο με κουπιά. Τραβούσε διαρκώς κουπί, καί άντε γιά ψωμί δεν του έμενε καιρός. Τήν ώρα τον φαγητού τήν περνούσε μια κουπιά καί μια δαγκωματιά. Βαρέθηκε πια αυτό τό μαρτύριο. "Ώσπου κάποτε, πήρε στον ώμο τό κουπί, καί ρωτούσε τί είναι τούτο. "Όσο του έλεγαν «κουπί», τόσο καί ανέβαινε. Αποδώ, αποκεί, ρωτάει σ’ ένα χωριό πού ήταν κατάκορφα στο βουνό : «— Πώς τό λένε τούτο το Ξύλο. -Δόξα σοι ό Θεός.» Στένει ολόρθο τό κουπί, χτίζει μια καλύβα, καί αποφασίζει νά μείνει εκεί όλη τον τή ζωή. Γιά τούτο τόν  Αϊ-Λιά τον βάνουν πάντα στα ψηλώματα».

48.  Κ. Ρωμαίου, ΤΟ ΑΘΑΝΑΤΟ ΝΕΡΟ , Οί εκκλησιές του Αγίου Ηλία στις κορφές, σελ. 73-77

49.  Κουρμπάνι: Το Κουρμπάνι (που σημαίνει «θυσία») είναι ένα έθιμο με καταβολές από την αρχαιότητα, όταν οι Αρχαίοι Έλληνες θυσίαζαν ζώα στους θεούς για να τους εξευμενίσουν και για να έχουν αίσιους οιωνούς. Με αυτή ακριβώς την σημασία σώζεται στο Πολύκαστρο Κιλκίς και σε χωριά της Δράμας. Το μιμητικό κατάλοιπο σε πολλές πανηγύρεις είναι η προετοιμασία σφαγίων αιγοπροβάτων που μαγειρεύονται σε μεγάλα καζάνια και διανέμονται στους ομοτράπεζους προσκυνητάς. Θεωρείται εθιμικό τελετουργικό ενσωματωμένο στην λατρεία του τιμωμένου Αγίου και προσφέρεται ή ως Τάμα κάποιου(ων) πιστού(ών)  ή , συνηθέστερα, αγοράζονται από την οικεία Εκκλησιαστική επιτροπή.

50.  Πανηγύρεις ανά την Ελλάδα

51.  ΟΒΕΛΙΣΚΟΣ: σούβλα - οριζόντια γραμμή.

ü  ο λατρευτικός μονολιθικός στύλος (κυλινδρικός ή τετράεδρος) που τοποθετείτο ζευγαρωτά, συνήθως στην είσοδο αρχαίων αιγυπτιακών ναών. Αυτοί οι στύλοι συνήθως απολήγουν σε μικρή πυραμίδα.

ü  Γενικά η λέξη χρησιμοποιείται για κάθε μνημείο που έχει αυτή τη μορφή.

ü  Οβελίσκος, υποκοριστικό της αρχαία ελληνική ὀβελὸς) = Φως, Ηλιος, φλόγα, φλέγον αντικείμενο

ü  Οβελίσκος, είναι αρχιτεκτονικό μνημειώδες έργο αρχαίας αιγυπτιακής γλυπτικής τέχνης. Αποτελείται από υψηλή μονολιθική τετράγωνη στήλη, με πυραμιδοειδή κορυφή, ενίοτε με σύμβολο επάνω του. Οβελίσκους έστησαν και οι Ρωμαίοι, μεμονωμένα και οι Βυζαντινοί, ενώ τους συναντούμε και στη σύγχρονη εποχή, σε πρωτεύουσες της Ευρώπης.

ü  Η ερμηνεία του οβελίσκου στην αρχαία αιγυπτιακή τέχνη σχετίζεται με την αιγυπτιακή μυθολογία. Ο ήλιος στην αρχαία Αίγυπτο είχε εξουσία. Έδινε ζωή, και την αφαιρούσε. Η γερακοκέφαλη θεότης Ρα, ένας σημαντικός θεός στην αρχαία Αιγυπτιακή θρησκεία, ο οποίος προσδιορίζεται κατά κύριο λόγο με τον μεσημεριανό ήλιο, ήταν η δημιουργική δύναμη που έδινε και έπαιρνε. Κάθε νύχτα έδινε μάχη και νικούσε τις δυνάμεις του σκότους. Γι' αυτό και κάθε Φαραώ ταυτιζόταν με αυτή την θεότητα και εθεωρείτο τέκνο του επί Γης. Ο οβελίσκος ήταν το ορατό δείγμα της εξουσίας του.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.       Αρχιμανδρίτης Χρυσόστομος Τελίδης, Ο προφήτης Ηλίας και η λαογραφία.

2.    Αθηνά Πολυδάμαντος, Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ

3.       Αννα Παπαμανώλη Guest, Αρχαιολόγος-Εθνολόγος :  20^η Ιουλίου η Γιορτή του Προφήτη Ηλία, Επτά ΗΜΕΡΕΣ, Αφιέρωμα  εφ. Καθημερινής, Κυριακή 1^η Ιουλίου 2001

4.       Βασίλης Νάτσιος, Ο Προφήτης Ηλίας δεν πέθανε ποτέ…Ζει ακόμα άραγε στη γη;

5.       Γ. Α. Μέγα, ΕΛΛΗΝΙΚΑΙ ΕΟΡΤΑΙ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΤΗΣ ΛΑΙΚΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ

6.       Γιάννης Τσιαμήτρος, Εκπαιδευτικός – Χοροδιδάσκαλος, Ο προφήτης Ηλίας κατά την παράδοση

7.       Δημητρίου Λουκάτου , Τα καλοκαιρινά, TOΥ ΠΡΟΦΗΤ’ ΗΛΙΑ, (20 Ιουλίου), Ο ΑΓΙΟΣ ΤΩΝ ΒΟΥΝΩΝ (1940)

8.       Δημήτρης Ρόδης , Ο Προφήτης Ηλίας ένας επίγειος άγγελος ένας επουράνιος άνθρωπος

9.       Ελένη Χάρου-Κορωναίου, Η λαογραφία του Προφήτη Ηλία

10.   ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΙΕΡΕΜΙΟΥ ΦΟΥΝΤΑ, ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΓΟΡΤΥΝΟΣ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΟΠΟΛΕΩΣ, Καθηγητού Πανεπιστημίου, ΟΙ ΠΡΟΦΗΤΕΣ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ, ΔΗΜΗΤΣΑΝΑ – ΜΕΓΑΛΟΠΟΛΗ 2009

11.   Εὐαγγέλου Π. Λέκκου, θεολόγου τ. Διευθυντοῦτῆς  Ἀποστολικῆς Διακονίας, Εκδόσεις "ΣΑΪΤΗ", ὉΒίος τοῦΠροφήτου Ηλιοῦ

12.   ΗΛΙΑΣ ΚΟΝΤΟΥΛΗΣ, Ο ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ ΣΤΗ ΜΟΝΗ ΤΩΝ ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΗΝΩΝ, ΜΙΑ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

13.   Ιωάννης Κορναράκης , Ομότιμος Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών , Ο Ηλίας ο Μέγας ως σύμβολο Μυστικής Θεολογίας

14.   ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΗΘΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ, Ήλίας  καί Ηλιού,  Τόμ. Σελ.

15.   Κ. ΡΩΜΑΙΟΥ, ΤΟ ΑΘΑΝΑΤΟ ΝΕΡΟ,Οί έκκλησιές τοΰ Αγίου Ήλία στις κορφές.

16.   ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΜΟΥΡΟΥΤΣΟΥ, Η ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ ΤΟΥ ΣΙΝΑ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ, ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΟΥ ΥΠΟΒΛΗΘΗΚΕ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ Α.Π.Θ., ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2008

17.   Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου,δασκάλου, Ο ΜΕΓΙΣΤΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΦΗΤΩΝ ΚΑΙ Η ΔΕΥΤΕΡΑ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑ... ΑΥΤΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ ΠΟΥ ΓΙΟΡΤΑΖΕΙ ΣΗΜΕΡΑ

18.   ΛΕΩΝΙΔΟΥ ΦΙΛΙΠΠΙΔΟΥ, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΗΣ ΚΑΙΝΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ, ΕΞ ΑΠΟΨΕΩΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΚΑΙ ΠΑΝΘΡΗΣΚΕΙΑΚΗΣ, ΑΘΗΝΑΙ,1958

19.   Μητροπολίτου Νικοπόλεως Μελετίου, Ο άγιος και ένδοξος προφήτης Ηλίας.(Oμιλία) 

20.   Νίκος Παπακωνσταντόπουλος , Ο προφήτης Ηλίας στη χριστιανική μας λατρεία και στη λαϊκή μας παράδοση

21.   Ορθόδοξη Ομάδα Δογματικής Έρευνας, Ο Προφήτης Ηλίας στην εποχή του και στα έσχατα, Ανελήφθη ο προφήτης Ηλίας στον ουρανό;

22.   Π. ΑΘΑΝ. ΜΥΤΙΛΗΝΑΙΟΥ, Ο Προφήτης Ηλίας στην εποχή του και στα έσχατα

23.   Παναγιώτης Μ. Κουτσκουδής, Τα λαογραφικά του Ιουλίου

24.   ΣΤΡΑΤΟΥ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ , MANOY ΔΑΝΕΖΗ, ΕΠΙΚ. ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ ΑΣΤΡΟΦΥΣΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΣΙΚΗΣ -ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ,  ΙΟΥΛΙΟΣ.

25.   Φώτη Κόντογλου , Ο Προφήτης Ηλίας – Επίγειος άγγελος και επουράνιος άνθρωπος (20 Ιουλίου)- ο βίος του- βίντεο για παιδιά-ὉΠύρινος Ἅγιος. Ἠλίας ὁΘεσβίτης

26.   saint.gr, Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ

27.   sansimera.gr, Ο Ηλίας (Ελιγιαχού και Ελιγιά

28.   by kosmaser, Αναληψη του προφητου Ηλια, ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ..ΜΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΜΟΡΦΗ..ΚΙ ΕΝΑ ΑΙΝΙΓΜΑ..