Η νύχτα των θαυμάτων – Μια προσέγγιση της υμνολογίας των Χριστουγέννων*
Χριστός γεννάται, δοξάσατε· Χριστός εξ ουρανών απαντήσατε. Χριστός επί γης, υψώθητε …».
«Μυστήριον ξένον» χαρακτηρίζει ο υμνωδός τη γέννηση του Θεανθρώπου. Και πώς αλλιώς θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί από την πεπερασμένη ανθρώπινη διάνοια το μυστήριο της συγκαταβάσεως του Θεού προς τον άνθρωπο, το οποίο συντελέστηκε με τη βοήθεια της Θεοτόκου, που «εχώρεσεν σαρκί, τον Αχώρητον παντί» για να φανερωθεί η υπερ-άπειρη και γνήσια αγάπη Του προς εμάς…
Η Αγία Γέννηση του Ιησού εγκαθίδρυσε την αιώνια και άφθαρτη βασιλεία του Κυρίου, που δεν είναι παρά βασιλεία αγάπης στις ψυχές των ανθρώπων. Ο Χριστός γεννήθηκε μέσα σε μια φάτνη ανάμεσα σε ταπεινούς βοσκούς και ζώα. Την απλότητα και την ταπεινότητα του Θεανθρώπου είχε προφητέψει ο προφήτης Γεδεών λέγοντας ο Χριστός θα κατέβαινε, όπως κατεβαίνει η δροσιά απάνω στο μπουμπούκι του λουλουδιού, «ως υετός επί πόκον».
Με την ίδια γλαφυρότητα και ασύγκριτη εκφραστικότητα και ποιητικότητα αποδίδουν οι υμνωδοί το θαύμα της γεννήσεως του Χριστού. Το ιστορικό πλαίσιο, τις συνθήκες της γεννήσεως τις πληροφορούμαστε από τη Μεγάλη Βυζαντινή ποιήτρια Κασσιανή στο καταπληκτικό δοξαστικό που ψάλλεται στον εσπερινό, «Αυγούστου μοναρχήσαντος επί της γης, η πολυαρχία των ανθρώπων επαύσατο. Και σου ενανθρωπήσαντος εκ της αγνής, η πολυθεΐα των ειδώλων κατήργηται. Υπό μίαν βασιλείαν εγκόσμιον αι πόλεις γεγένηνται. Και εις μίαν Δεσποτείαν Θεότητος τα έθνη επίστευσαν» και στο οποίο γίνεται σύγκριση της εγκόσμιας βασιλείας με τη βασιλεία του Ενανθρωπήσαντος Θεού.
Στην ακολουθία του Όρθρου αξίζει να σταθούμε στα τρία γνωστά καθίσματα. «Δεύτε ίδωμεν πιστοί που εγεννήθη ο Χριστός …» μας παρακινεί ο ιερός Υμνωδός. Μας προτρέπει δηλαδή να δούμε και να συλλάβουμε το γεγονός ότι ο Χριστός γεννήθηκε ανάμεσα σε απλούς ανθρώπους, μέσα σε μια σπηλιά, μέσα στο παχνί που τρώγανε τα ζώα. Με άλλα λόγια μας καλεί να εννοήσουμε ότι η βασιλεία η αιώνια, η άφθαρτη, η βασιλεία του Χριστού, η βασιλεία της αγάπης ιδρύθηκε με την Αγία Γέννηση του Κυρίου μέσα στην ταπεινή φάτνη της Βηθλεέμ. Εξίσου υψηλής θεολογικής και ποιητικής αξίας είναι και τα τροπάρια «Τι θαυμάζεις Μαριάμ …» και «Ο αχώρητος παντί πως εχωρήθη εν γαστρί …». Ο Άγιος Κοσμάς ο Μελωδός και ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός στα δύο θαυμαστής τέχνης ποιήματά τους «Χριστός γεννάται, δοξάσατε» και «Έσωσε λαόν, θαυματουργών δεσπότης …» περιγράφουν με μοναδικό τρόπο το μυστήριο της ενανθρώπησης του Χριστού που θα οδηγήσει τον άνθρωπο στη σωτηρία και τη λύτρωση.
Ιδιαίτερα γνωστό και αγαπητό στους πιστούς είναι το κοντάκιο του Ρωμανού του Μελωδού «Η παρθένος σήμερον, τον υπερούσιον τίκτει, και η γη το Σπήλαιον, τω απροσίτω προσάγει. Άγγελοι μετά Ποιμένων δοξολογούσι. Μάγοι δε μετά αστέρος οδοιπορούσι· δι’ ημάς γαρ εγεννήθη, Παιδίον νέον, ο προ αιώνων Θεός».
Βλέπουμε ότι η εκκλησία μας μάς προτρέπει να ζήσουμε το γεγονός της Γεννήσεως του Χριστού ως συνεχές παρόν. Για τον Χριστιανό ο Χριστός γεννιέται μυστικά εντός του κατ’ έτος αρκεί να είναι έτοιμος να Τον κλείσει στην καρδιά του και να την μετατρέψει σε φάτνη και λίκνο της αιώνιας ζωής.
Στη Θ’ Ωδή ακούμε το καταπληκτικό «Μεγάλυνον ψυχή μου … Μυστήριον ξένον ορώ και παράδοξο…», το οποίο εκφράζει το δέος των πιστών μπροστά στο μεγάλο μυστήριο της Γεννήσεως του Θεανθρώπου. Εξάλλου κατά τον Ιερό Χρυσόστομο η εορτή των Χριστουγέννων δικαιούται να έχει την «προεδρία» αφού «το μεγαλύτερο και ύψιστο μυστήριο και παράδοξο είναι το γεγονός ότι ο Υιός και Άσαρκος λόγος του Θεού έλαβε θνητό, ανθρώπινο σώμα».
Στους «Αίνους» θα ακούσουμε να ψάλλεται «ευφραίνεσθε Δίκαοι, ουρανοί αγαλλιάσθε, σκιρτήσατε τα όρη, Χριστού γεννηθέντος, Παρθένος καθέζεται, τα Χερουβίμ μιμουμένη, βαστάζουσα εν κόλποις, Θεόν Λόγον σαρκωθέντα». Εδώ ο Υμνωδός καλεί τους ανθρώπους να συμμετάσχουν στο χαρμόσυνο γεγονός της γεννήσεως. Ο Χριστός που ήταν επουράνιος και κατόπιν με τη σάρκωση έγινε επίγειος προσφέρει σε όλους τους πιστούς την ελπίδα της σωτηρίας …». Στο άλλο ιδιόμελο των Αίνων διαβάζουμε «Ο Πατήρ ευδόκησεν, ο Λόγος σάρξ εγένετο και η Παρθένος έτεκε, θεόν ενανθρωπήσαντα. Αστήρ μηνύει, Μάγοι προσκυνούσιν, Ποιμένες θαυμάζουσι και η κτίσις αγάλλεται». Ο Πατέρας αποφάσισε ότι ήρθε η στιγμή της σαρκώσεως του Υιού του, μέσω της Παρθένου. Το αστέρι σκορπά το χαρμόσυνο φως που οδηγεί τους μάγους στην φάτνη της Βηθλεέμ, οι βοσκοί απορούν με το θαυμαστό γεγονός. Όλη η πλάση συμμετέχει στη χαρά της Γεννήσεως.
Τέλος, αξίζει να σταθούμε στο θεοτοκίο «Σήμερον ο Χριστός, εν Βηθλεέμ γεννάται εκ Παρθένου …», που σημειωτέον στη Ζάκυνθο συνηθίζεται να το ψάλλουν μπροστά από την εικόνα της Γεννήσεως, όπως το «Σήμερον κρεμάται» της Μ. Παρασκευής. Για άλλη μια φορά βλέπουμε την Εκκλησία δια στόματος του Υμνωδού να καλεί τους πιστούς να βιώσουν τη γέννηση του Θεανθρώπου ως μια ζώσα πραγματικότητα του σήμερα. Με ενεστωτικές φράσεις σαν αυτή αλλά και άλλες, όπως «Σήμερον γεννάται εκ Παρθένου» και «Χριστός γεννάται δοξάσατε …» καταλύονται τα χρονικά και τοπικά όρια της ιστορικής πραγματικότητας και εισερχόμαστε στην αιώνια ώρα, στο αιώνιο παρόν του Θεού.
Είναι λοιπόν φανερό ότι το μοναδικό, απρόσιτο και άφατο μυστήριο των Χριστουγέννων υμνήθηκε μοναδικά και ανεπανάληπτα από τους αγίους Πατέρες της Εκκλησίας μας. Η υψηλή ποιητικότητα της Υμνολογίας της εορτής μάς βοηθά να συλλάβουμε το μήνυμά της που δεν είναι άλλο από την ελπίδα της σωτηρίας που ανέτειλε με τη γέννηση του Θεανθρώπου. «Και να, έρχεται ο θεός και φορά την ανθρώπινη σάρκα, μπαίνει δηλαδή μέσα στον ποταμό της ιστορίας και γίνεται άνθρωπος που πεινά, που διψά, που κρυώνει για να καταργήσει από μέσα μας το βάρος της ενοχής και να μας συμφιλιώσει πάλι με τον ουρανό. Ως την αποψινή νύχτα των θαυμάτων, οι άνθρωποι πέθαιναν. Τώρα πια, δεν θα πεθαίνουν, θα κοιμούνται ξαναγυρνώντας στο χώμα από όπου βγήκαν, για να αναστηθούν μια μέρα και να χαρούν τη χαρά της αθανασίας …» (Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος).
Βιβλιογραφία
- 1. π. Αναγνωστόπουλου Στέφ., «Χριστούγεννα με Χριστό», ομιλία.
- 2. Κόντογλου Φώτη, «Η Γέννηση του Χριστού, το Μέγα Μυστήριο».
- 3. π. Κυριακόπουλου Χρίστου, «Χριστός γεννάται δοξάσατε», Σκέψεις μπροστά στη φάτνη.
- 4. Ρουμπέση Γεωργίου, «Ερμηνευτική απόδοση ύμνων των Χριστουγέννων».
- 5. Σιδηρά Ιωάννη, «Θεολογική Χριστολογία και Χριστούγεννα».
- 6. Σκόντζου Λάμπρου, «Ο Υμνογραφικός πλούτος της εορτής των Χριστουγέννων».
* Το Κείμενο ελήφθη με την φροντίδα του Δημηητρίου Μίχα από το εξαιρετικό ιστολόγιο : https://kimintenia.com/2021/12/23, ύστερα από ευγενική παραχώρησι όχι μόνο των συντακτών του, αλλά και του ιδίου του συγγραφέα Αντωνίου Κλάδη, καθηγητού Μουσικής. Με τις ευχαριστίες ευχόμαστε σε όλους : όμορφες, χαρούμενες γιορτές με Ευτυχισμένο το Ανατέλλον Έτος.
